Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| Африка философиясы
2 5 5 Клод Самнер - эфиопиялық философ, оның үш томдық Эфиопия филосо- фиясыныц тарихы, үш томдық адам философиясы, т.б. жөнінде еңбектері бар. Ол өзінің «Эфиопиялық ой» деген еңбегінде эфиопиялық жазу философиясьшың үш кезеңін көрсетеді. 1. «Психолог» қайнар бұлағының пайда болуы. 2. «Фило- софтардың кітабы» жэне «Скендз өмірі мен максимы» кітабының пайда болуы PCVII ғасырдың I жартысы). 3. Зара Якоба (1667) жэне оның шэкірті Уольде Хьйуота (XVIII ғасырдың басы), «Зерггеулер» кітабы пайда болды. Ол эфиопия- лық философия тарихына талдау жасап, оны екі жағдайда көрсетеді. Бірінші жағдай — бұл даму даналықтан рационализмге бағытталған қозғалыс. Осы қозғалыстың қадамдарын (даналықтан рационализмге) эфиопиялық ой- шылдардың еңбектерінен көреміз. «Психолог» шыгармасы теологиялық багыгга болса, ал «Зертгеулер» кітабы антитеологиялық сарында жазылған. Клод Самнер «Психолог» кітабын христиандық символизм негізінде жазылған натуралистік теологиялық кітап деп атайды. «Скендз өмірі» кітабы философиялық роман болса, ал «Зерттеулер» кітабында ол философияны өзіне тэн мағынадағы сөз деп алады. Зара Якоба өзінің «Зерттеулер» шығармасында философияны қатаң методология - түпнұсқада, жүйелі, тұтас негізде көрсете білді. Екініпі жағдай - Эфиопиядағы даналықтың екі нысанда болуымен байланыс- ты. 1. Ойлардың халықтық философияга тигізген әсері. Эфиопияда даналық ауызша ғана емес, жазбаша түрде де болтан. Оның көп бөлігі грек жэне араб тупнұсқаларынан аударма болса да, эфиопиялық шығармаларга бейімделген. Якоба «Зертгеулер» кітабы аударманы емес, дэстүрді де қамтымайды, бұл сы- ни рационализм, яғни антвдәстүрлік рационализм. 2. Даналыктың құрылым түрде көрінуі. Ол эфиопиялық даналықты поливалентті түрде көрсеткен, ятни ол адам мен Жаратушы арасьшдагы байланысты, өмірдегі эртүрлі жағдайын, басқа адамдармен, бүкіл әлеммен байланысын қамтиды. Даналықтың құрылы- мы адамның құрылымымен сәйкес келеді. Д ан алы қ- мэдениетгің негізгі элемен та Эфиопиялық рационализм, Самнердің айтуынша, ғылыми емес, дітти бағытга көрінеді. Ақыл-ой сенімді негіздеп жэне қорғап тұрады. Бірақ Зара Якобтың рационализмі ақыл-ойды Құдайдан жоғары қояды немесе Құдай мен адамньщ айырмашылығын тексеретін өлшем ретінде көрсетеді. К. Самнердің «Әдеп теориясының сегіз түрі» деген еңбегінде эфиопиялық сегіз ойшьшдың өз дәуірле- ріндегі рухани кезеңдерін анықтағанын негізіт: алып қарасгырады. Кітап үш бөлімнен түрады: 1. Антикалық философия (Платон, Аристотель). 2 . Орта гасыр философиясы (Августин, Аквинский). 3. Жаңа дэуір философиясы (Спиноза, Юм, Кант, Сидгвик). Соцгы автор Тринитидан тт-плтян (1838-1900). Оны ұлы философтардың қатарына жатқызбаса да, өз шығармашылығында жаңа ғасырдағы эфиопиялық ойдың бағыттарын талдап, жинақтаған деп бағалайды. К. Самнер әдеп теорияларын жоғарыда айтылған сегіз философ ұстаған филосо- фиялық түрде қарастырады. Мысалы, Платонның әдеп ілімін ол оның өмірі мен әдепке қатысты енбектеріне тоқталу арқылы бастайды. Платонның әдеп теориясы сұрақ-жауап диалогынан басталады. Сұрақ: «Платон өзінің тұтас эдеп теория- сын қандай негіздерді басшылыққа алып құрған?» Жауап: «Бақытқа байланыс ты. Оның ақлихаттық философиясының мэні эвдомоникалық философия болып табылады. «Бақыт дегеніміз - жоғары игілікті игеру». Содан кейін: «Ал енді игі- |