Жалаң және жайылма сөйлемдер Сабақтың мақсаты: Білімділік

1. Оқушылармен сәлемдесу

2. Оқушыларды түгендеу

3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару

4. Оқушыларды 3 топқа бөлу
ІІ. Үй тапсырмасы

1. Үйге  берілген  жаттығуды сөздік диктант арқылы тексеру.

2. Дөңгелек үстел стратегиясы. Оқушыларға ақ парақ беріп, оған үйге берілген тапсырмадан білгендерін қағазға жазып, әр топтан бір оқушыдан шығып қорғайды.

3.«Даналық ағашы» (сұрақ – жауап)

1. Жай сөйлем дегеніміз не?

2. Жай сөйлемнің түрлері қандай?

3. Жақты сөйлем дегеніміз не?  Мысал  келтір

4. Жақсыз сөйлем дегеніміз не?  Мысал  келтір

5. Оқшау сөздер дегеніміз не?

6. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері дегеніміз не?

7. Айқындауыш мүше дегенімізне?

8. Сөйлем мүшелері дегеніміз не?

9.Тұрлаулы мүше дегеніміз не?

10.Тұрлаусыз мүше дегеніміз не?

ІІІ. Жаңа сабақ

Тақтаға сөйлемдер жазып, сөйлем мүшелеріне талдату арқылы түсіндіремін.

Жаңбыр жауып тұр.

Күн күркіреді.

Қар жауды.                                     
Ұшақ көтерілді.                             
Мұғалім кірді.                                
Күн жылынды.                                

- Қандай ерекшелік байқадыңдар?

- сөйлемдерде тұрлаусыз мүше жоқ.

Тек қана тұрлаулы мүшелерден тұратын бірнеше мысалдарды оқушылардың өздеріне келтірту. Қорытындыны оқушылар айтып, жалаң сөйлемнің ережесін шығарады.

Оқушылар мынадай ережелер шығарады:

1) Тек қана тұрлаулы мүшелерден тұратын жай сөйлем жалаң сөйлем деп аталады.

2) Бастауыш пен баяндауыштан ғана тұратын жай сөйлем жалаң сөйлем деп аталады.

Оқушылар шығарған ережені оқулықтағы ережемен салыстыруы керек.

Берілген сөйлемдерге тұрлаусыз мүшелер қосуға болады.

Жаңбыр себелеп жауып тұр.  

Күн қатты күркіреді.                              

Қар қалың жауды.

Ұшақ биікке көтерілді.

Мұғалім сыныпқа кірді.

Күн көктемде жылынады.

Екі сөйлемнің айырмашылығын ажыратады.

   Оқушылар сөйлемді талдап, жайылма сөйлемнің ережесін айтады.

1) Тұрлаулы мүшелермен қатар тұрлаусыз мүшелер қатысқан сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.

2) Тұрлаусыз мүшелері бар сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.

            Мысалдардан көріп отырғандарыңдай, жалаң сөйлемді жайылма сөйлемге

 айналдыруға болады екен. Жалаң сөйлемдерсіз жайылма сөйлем

болмайтындығын көрдік.

 

3-кезең. Сергіту сәті. «Суреттер сөйлейді» деп аталады. Ойынның шарты: Экранға суреттер беріледі. Сол суретке қарап отырып, қандай мақал-мәтелді көрсетіп тұрғанын оқушылар айтады.

А) Сын есім, етістік

Б) Есімдік, тұйық етістік

В) Сын есім, сан есім, зат есім

А) Сөз тіркесі Б) Жай сөйлем В) Құрмалас сөйлем

А) Жақты сөйлем Б) Жақсыз сөйлем В) Жалаң сөйлем

А) Сөйлем мүшесі бола алады.

Б) Сұраққа жауап береді.

В) Сөйлемге түрлі мағына береді.

3-топқа үш заттың суреті беріледі (сағат, компьютер, қобыз). Әр топ осы заттарды жарнамалайды. Негізгі шарты: ол заттың атын атамауы тиіс. Басқа топтар жарнамаға қарап, ол заттың не екенін табады. Жарнама ішінен жалаң, жайылма сөйлемдерді табады.

• 
  Жалаң және жайылма сөйлемдер құрмалас сөйлемнің түрлері  ме?(жоқ)
  
• 
  Жалаң сөйлем тек тұрлаулы мүшелерден тұра ма?(ия)
  
• 
  Құрамында тұрлаусыз мүшесі жоқ сөйлем жайылма сөйлем бола ала ма?(Жоқ)
  
• 
  Жалаң сөйлем тек екі сөзден тұруы міндетті ме?(жоқ)
  
• 
  Тұрлаулы мүшелермен қатар тұрлаусыз мүшелері де қатысқан сөйлем жайылма сөйлем бола ала ма?(ия)
  
• 
  Бүгінгі сабақты түсіндіңдер ме?
  

1. 
   Ереже жаттау.
   
2. 
   Жалаң сөйлемге 10 мысал, жайылма сөйлемге 10 мысал жазып, сөйлем мүшесіне талдау.