Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
- Бұл бет үшін навигация:
- Ау ы с па лы µткен ша³тыґ жiкте лу їлгiсi Жа³ Же ке ше Кµпше
- Е с к е р т у: Есiмшенiґ -атын, -етiн, -йтын, -йтiн
- 105-жатты²у.
- 106-жатты²у.
| 3. Ауыспалы µткен ша³
Ауыспалы µткен ша³ есiмшенiґ -атын, -етiн, -йтын, -йтiн жºрна³тары ар³ылы жасалып, бiрде µткен ша³, бiрде келер ша³ маІынасында ³олданылады. Сонды³тан да оны ауыспалы µткен ша³ деп атайды. Мысалы: Асан ауылІа жиi баратын. Сен кiтапханаƒа ³ашан ба- ратын едiґ? Бiрiншi сµйлемде бару ³имылыныґ болып кеткенiн бай³аса³, екiншi сµйлемде бару ³имылыныґ ±лi бол- маІанын, бiра³ болуІа тиiстi екенiн аґІарамыз. Ауыспалы µткен ша³ жiктелiп те, едi кµмекшi етiстiгiмен тiркесiп келiп те (онда едi етiстiгi жiк- теледi) жºмсалады. Ал ауыспалы келер ша³ тiкелей жiктелмейдi, тек едi кµмекшi етiстiгiмен тiркесiп ³ол- данылады. Ау ы с па лы µткен ша³тыґ жiкте лу їлгiсi Жа³ Же ке ше Кµпше I II III кµретiнмiн, ³арайтынмын, баратын едiм; кµретiнсiґ, ³арайтынсыґ, баратыґ едiґ; кµретiнсiз, ³арайтынсыз, баратын едiґiз; кµретiн –, ³арайтын –, баратын едi –. кµретiнбiз, ³арай тын быз, ба ра тын едiк; кµретiнсiґдер, ³арай тын- сыґдар, ба ра тын едiґдер; кµретiнсiздер, ³арай тын сыз- дар, ба ра тын едiґiздер; кµретiн –, ³арай тын –, ба ра тын едi –. Е с к е р т у: Есiмшенiґ -атын, -етiн, -йтын, -йтiн тїрiне тiркесiп жiктелiп ³олданылІан едi кµмекшi етiстiгiнен жасалІан кїрделi етiстiк бiрде ауыспалы µткен ша³, бiрде ауыспалы келер ша³ м±нiнде жºмсалады. Оныґ ша³ты³ маІынасы, кµбiнесе, ол етiстiкпен тiркескен бас³а сµзден ай³ындалып тºрады. Мысалы: Ол ауылІа жиi баратын едi. Ол ауылІа бїгiн (ертеґ) баратын едi. Бiрiншi сµйлемде жиi деген сµздiґ ар³асында бару ³имылыныґ болып кеткендiгiн бай³аймыз (ауыспалы µткен ша³). Екiншi сµйлемде бїгiн (ертеґ) сµздерi ар³ылы бару ³имылыныґ ±лi болмаІандыІын аґІарамыз (ауыспалы келер ша³). 85 105-жатты²у. О³ып шыІып, ауыспалы µткен ша³ты бiлдiрiп тºрІан етiстiктердi тауып, ³алай жасалІанын т¼сiндiрiґдер. Ї л г i : тºратын – - атын жºрнаІы ар³ылы жа- салІан. Јасымныґ їйi таудаІы отарда тºратын, µзi сауыр даІы мектеп-интернатта о³итын. Айына бiр, кейде екi рет де- малыс кїндерiнде їйiне барып ³айтатын. Јыс тїскеннен берi барІан жо³: жолды ³ар басып ³алІан, машина ³аты- намайды. Сарыар³аныґ ³аhарлы ³ысы ³ыр жонында ойна³ салІалы бiр жетi µткен. Екiлене ызыґдап, їйiрiле со³³ан а³ тїтектен ат ³ºлаІы кµрiнбейтiн. ( Ж. Жºм. ) 106-жатты²у. М±тiндi о³ып шыІып, ауыспалы µткен ша³ты³ сµздердiґ ³алай жасалІандыІын аны³таґдар. Кµкесiнiґ тµрт жыл бойы жаумен атысып жїрiп, ал- тын саІат ±келгенi рас. ШыІыршы³ бауы сала ³ºлаш, жиегi сап-сары, сыртылдап кеп соІатын. Кµкесi ауылІа барса, шынжырын тµгiлдiрiп, тµс ³алтасына салып ала- тын. Ўлсiн-±лсiн ³олына алып, ³а³паІын ашып ³арай- тын. Жыл³ыІа шы³са, керегiнiґ басына iлiп кететiн. ( Д. Досж. ) жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|