Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
- Бұл бет үшін навигация:
- § 50. ТҐЛ СҐЗ БЕН АВТОР СҐЗIНI¤ ОРЫН ТЎРТIБI МЕН ТЫНЫС БЕЛГIЛЕРI
| 163-жатты²у.
О³ып шыІып, тµл сµз бен автор сµзiн бµлiп, олардыґ арасы ³алай байланысып т¾рІанын кµрсетiґдер. 1. Тiптi ±кесi: «ТаґдаІан тазІа жолыІадыныґ» кезi келдi. 2. «Сµз байлас³ан б¾рынІы ³¾далардыґ бетiне ³алай ³араймыз?» – деп айтып та тастапты. 3. – Ўке, мен Тµле биге барып с±лем беремiн, µзiн кµрiп, сµзiн тыґдаІым келедi, – деп бала Јазыбек ³ол³а салІанда ±кесi: – Ойбай, балам-ау, ол їлкен кемеґгер кiсi, не деп барасыґ, алдында сµз таба алмай кїлкi боласыґ, бар- ма, – дейдi. 4. Жантай т¾рып: «Мынау менiґ жалшым едi, µзiммен тµбелесiп бiр кїрек тiсiмдi сындырды. Б¾ныґ ³¾нын с¾расам бермейдi. ЖалІа жїрген а³ымды бер деп жїр». – дейдi. 5. Атты б±йгеге ³осып отырІан иесi: – Жо³, б¾л мїлде жала, µзiмнiґ кер биемнен туІан ³олтума малым – дейдi. 6. Ер иесi Ўйтеке, даулаушы Тµле би болыпты. «Јапталыґ ³айыґ, ³асыґ тал, Јазыбек ³ос³ан ерсiґ?» – деп Ўйтеке би iлiп ±кетiп, µз у±жiн ай- тады. 7. Јазыбек биге бiр адам: «Кiм жа³ын, не ³ымбат, не ³иын?» – деп ³иылып отырып алыпты. 8. Келдiбек: «Б¾Іан бiр ³улы³тыґ сїтi не болады дейсiґ, екi биенiґ сїтiн емсiн. Јызыл тарланбас мама сїттi бие едi, соныґ ³¾лынын µзiґ сойып же де, соІан телiп жiбер», – деп тап- сырады жыл³ышыІа. 9. Сонан соґ олардыґ да ыґІайлы ат³а мiнгендей, ы³шам киiм кигендей жiгiттерi келiп: «Сµзге д±мелiґ ³алмаґдар!» – деп ша³ырып кетедi. 10. Сонда Јазыбек барып ³ызды кµзiмен кµрiп келiп: «Сылтауыґыз с¾ґ³ар, ³аз бен їйрек дегдар екен», – деп кїлiптi. ( «Їш пайІамбар» кiтабынан ) § 50. ТҐЛ СҐЗ БЕН АВТОР СҐЗIНI¤ ОРЫН ТЎРТIБI МЕН ТЫНЫС БЕЛГIЛЕРI Тµл сµз бен автор сµзiнiґ орналасу т±ртiбi тµмен- дегiдей болады: 135 1. Тµл сµз автор сµзiнен б¾рын т¾рады. Мысалы: «Денi сау кiсiге ³арап отыру ³иын Іой», – деп Жа- мал даусын солІындау шыІарды. (ў. Мѕст.) 2. Тµл сµз автор сµзiнен кейiн т¾рады. Мысалы: Жиренше сµз таба алмай ѕялып ³ысылып ³алды: «ªят болды. Ґзiм де µкiндiм». (М. ¡.) 3. Тµл сµз автор сµзiнiґ ортасында т¾рады. Мыса- лы: Келдi де: «Абай, шыраІым, сенi ±кеґ ша³ырып жатыр», – дедi. (М. ¡.) 4. Тµл сµз автор сµзiнiґ екi жаІында т¾рып, ав- тор сµзi тµл сµздiґ ортасына орналасады: «Ґз µлеґiм емес, – дедi мынау їлкендердiґ шамасын бiраз ³ылжа³ еткендей боп, – баІана кешке Шµженi кµрiп ем, соныґ µлеґi». ( М. ¡. ) Кейде тµл сµз бен автор сµзiнiґ кµп ³¾рамды кїрделi тїрi де кездеседi. Ол сабырлы, момын пiшiнмен: «Шїкiрлiк, ±ке,– деп бiраз тѕрды да: «Ат барІан соґ, д±рiс тамам болмаса да, хазiреттiґ рѕ³сатын, фати³асын алып ³айттым», – дедi. (М. ¡.) Тµл сµз бен автор сµзi бiр-бiрiне арнаулы тыныс белгiлерi ар³ылы бµлiнедi. Тµл сµз, ±детте, тырна³шаІа алынады да, тµл сµз хабарлы сµйлем болса, їтiр (сµйлем бiтсе нїкте), лептi сµйлем болса, леп белгiсi, с¾раулы сµйлем болса, с¾рау белгiсi ³ойылады. Тµл сµздiґ алдында т¾рІан автор сµзiнен кейiн ³ос нїкте ³ойылады да, тµл сµзден кейiн келген автор сµзiнiґ ал- дынан сызы³ша ³ойылады. Оны сызбамен (схемамен) былай кµрсетуге болады: 1. «Тµл сµз», – автор сµзi. 2. Автор сµзi: «Тµл сµз». 3. Автор сµзi: «Тµл сµз», – автор сµзi. 4. «Тµл сµзi, – автор сµзi, – тµл сµз». Кейде тырна³шаІа алынбай, тµл сµз сызы³шамен басталып жазылады. Сызбасы: Автор сµзi: – тµл сµз, – автор сµзi. – Тµл сµз, – автор сµзi |