Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)

105 
5.
 
ЖАНУАРЛАРДЫҢ АЛУАНТҮРЛІЛІГІ 
 
Қазіргі кезде жануарлар дүниесін мынандай 23 типке 
бөледі: 
1.
Саркомастигофоратипі-Carcomastigophora 
2.
Споралылар типі – Sрогоzоа 
3.
Книдоспоридиялар типі -Спіdоsрогіdіа 
4.
Микроспоридиялар типі - Місгоsрогіdіа 
5.
Кірпікшелілер 
немесе 
Инфузориялар 
типі- 
Сіliорһога 
6.
Тақталылар типі - Рlасоzоа 
7.
Губкалар типі - Pоrifera 
8.
Ішеккуыстылар типі - Соеlепtегаtа 
9.
Ескектілер типі - Сtепорһога 
10.
Жалпак құрттар типі - Рlаtһеlmіпtһеs 
11.
Немертиналар типі - Nеmегtіnі
12.
Жұмыр құрттар типі –Nemathelmіntһеs 
13.
Скребнилер типі - Асаntһосерһаlеs 
14.
Буылтық құрттар типі - Аnnеlіdа 
15.
Буынаяқтылар типі - Агtһгороdа 
16.
Онихофоралар типі - Оnусһорһога 
17.
Моллюскалар типі - Моllusса 
18.
Қармалауыштылар типі - Теntасulаtа 
19.
Тікентерілілер типі - Есһіnоdеrmаtа 
20.
Погонофоралар типі - Роgоnорһога 
21.
Қылтанжақтылар типі - Сһаеtоgnаtһа 
22.
Жартылай хордалылар типі - Неmісһогdаtа 
23.
Хордалылар типі - Сһоrdаtа 
Protozoa бір клеткалы жануарлар, өйткені олардың 
денесінде клетка аралық перделер болмайды ж
ә
не 
морфологиялық жағынан алып қарағанда көп клеткалы 
организімнің бір клеткасын
а сәй
кес келеді. 
Қарапайым жануарлар денесінде тіршіліктің белгілі 
қызметін атқаратын клеткалар учаскелері пайда болады, бұл 
бөлімі көп клеткалы жануарлардың осы учаскелерге 
сәй
кес 
келетін мүшелеріне ұқсас болады, бірақ бұл бейімділіктердің 
клеткалық құрылысы болмайтындықтан ж
ән
е тканнан 

106 
құралмайтындықтан, оларды органелла деп атайды. Қозғалу 
органелласы: жалған аяқтар, талшықтар, кірпікшлер, 
паразиттік түрлерінде жойылған. Қоректену оргеналласы-
клеткалық ауыз, жұтқыншақ, вакуолясы. Жиырылғыш 
вакуолясы 
зәр
шығарады ж
ә
не клетканың ішінде осмос 
қысымын реттеп отырады. Қазіргі кезде 39 мың түр 
белгіліБір клеткалы жануарлар тармағы жеті типке бөлінеді: 
Жалғанаяқты-талшықтылар 
(Sarcomastigopora), 
Апикомплекстер (Apicomplexa), Инфузориялар (Ciliophora), 
Лабиринтулалар 
(Labirinthomorpha), 
Асцетоспоралылар(Ascltospora). 
Жалғанаяқты 
талшықтылар 
типіне 
жататын 
жануарлардың б
әр
і псевдоподий, не талшықтар арқылы 
қозғалады. 
Кейбір 
формалардың 
(Rhizomastigina) 
талшықтармен қатар псевдоподий шығаратын қабілеттілігі) 
болады. Бұл талшықтардың жалғанаяқтарға жақын екендігін 
көсетеді. Көбеюі жыныссыз жолмен, не жынысты жол 
копуляция. Жалғанаяқты талшықтылар типі үш тип тармағын 
біріктіреді: Жалғанаяқтылар (Sarcodina), Талшықтылар 
(Mastigophora), Опалиналар (Opalinata). Жалған-аяқтыларға 
үш 
класс 
жатады: 
Тамыраяқтылар 
(Rhizopoda), 
Сәу
л
етә
різділер (Radiolaria), Күн
тәр
ізділер (Heliozoa). 
Сәу
л
етә
різділер 
көп 
белгілеріне 
қарағанда 
күн
тәр
ізділерге ұқсас, бірақ олардың айырмашылығы: 
бұларда тығыз псев-дохитинді орталық капсул-ерекше қабық 
болады, 
ол 
дененің 
орталық 
бөлімін 
қоршап 
сәу
л
етә
різділердің плазмасын екіге-капсул ішіндегі ж
ән
е 
капсул сыртындағы плазмаға бөліп тұрады, бұлар бір-бірімен 
капсул тесігі арқылы қатысады. 
Талшықтылардың құрамына екі класс кіреді: Өсімдік 
тектес 
(Phytomas-Tigophorea), 
Жануар 
тектес 
(Zoomastigophorea). 
Өсімдік 
тектес 
талшықтардың 
морфологиялық ерекшеліктері хромотофоры хлорофиллмен 
болуы. Гетеротрофты түрлері кездеседі. Жануар тектеске 
жануарлармен өсімдіктердің паразиттері 
жән
е кейбір 
гетеротрофты талшықтылар жатады. 

107 
Опалиналар тип тармағына көп ядросы бар, талшығы 
жетілген паразиттер жатады. Кездесетін түрлер Opalinatea 
класына біріккен. 
Апикомплекстер 
типі 
Перкинсеи 
(Perkinsea), 
Споралылар (Sporozoea) класына ажырайды. Перкинсейдің 
апикальды жиыны-зоиты /мерозоиты, спорозоиты/ нашар 
жетілген, жынысты көбеюі болмайды. Споралылардың зоиты 
жетілген, жыныссыз ж
ән
е жынысты жолмен көбейеді. 
Споралылардың 
өкілдері 
адам 
мен 
жануарлардың 
организімінде паразиттік тіршілік етеді [51]. 
Миксоспоралылар 
типіне 
Миксоспоралылар 
(Myxosporea), Актиноспоралылар (Actinosporea) кластары 
жатады. Балықтардың паразиті миксоспоралылар дамудың 
алғашқы кезінде бір ядролы, содан көп ядролы, одан кейін 
көп 
ядролы 
протоплазмалық 
массаға 
айналады. 
Актиноспоралылар теңізде жүретін азқылшықты құрттарда 
паразиттік етеді. Споралары үш 
сәу
ле 
тәр
ізді болып келеді. 
Микроспоралылаp типінің өкілдері тек қана буынаяқтылар 
мен балықтарда болатын клетка ішіндегі кішкене паразиттер. 
Спораларының пішіні доға сияқты не алмұрт 
тәр
ізті болады, 
қабығы тегіс ішінде вакуольды дөңгелектені оралған талшық 
жетілген. 
Асцетоспоралылар 
типінің 
өкілдері 
теңіз 
моллюскаларының паразиттері. Спорасы атқыш капсуласыз, 
ішінде бір кейде бірнеше ұрық болады. 
Лабиринтулалар типін бұрын саңырауқұлақтарға 
жатқызған. Теңіз өсімдіктерінің үстінде тіршілік етеді. 
Талшықты зооспоралары арқылы көбейеді. Лабиринтулалар 
бір клеткалармен көп клеткалы жануардың д
ән
екері. Бір 
тұтас цитоплазманың ішінде топтасқан клетка түрінде 
жетілген. 
Инфузориялар типі кірпікшелі (Ciliata), Сорғыш 
(Suctoria) инфузориялар класына ажырайды. Ciliata класына 
жататын инфузориялардың өмірбойына кірпікшелері болады. 
Бұлар тек цистаға айналғанда ғана кірпікшесін жоғалтады. 
Сорушы инфузориялардың даму кезеңінің алғашқы кезінде 
еркімен жүзіп жүрген уақытында ғана кірпікшелер сақталады. 

108 
Содан кейін олар бір орнында тіршілік етуге көшеді де 
кірпікшелерін жоғалтады. Инфузориялардың құрылысы 
күрделі: бұлшық ет, скелет элементтері, перистом, кірпікше, 
қылша, 
қылаулатқыш, 
макронуклеус, 
микронуклеуіс 
жетілген. Көбеюі көлделең бөліну-жыныссыз жол ж
ән
е 
жынысты жол-конъюгация арқылы. 
Бір клеткалы жануарлардың шығу тегі туралы 
әр
түрлі 
жорамалдар бар. Алғашқы тірі организімдердің клеткасы 
ядросыз (прокариот), вакоульсіз болады деп жорамалдады. 
Олардың басқа органикалық заттардан айырмашылығы-
айналадағы ортадан қоректік затты сіңіріп, өсуге ж
ән
е 
көбеюге бейім болады. Эволюция барысында алғашқы тірі 
организімдер табиғи сұрыпталу н
әти
жесінде күрделі 
құрылысқа ие болып, клеткасында ядросы бар (эукариот) бір 
клеткалы ж
ән
діктер пайда болған. 
Пешер 1914 ж. бір клеткалы жануарлардың ең 
қарапайым талшықтылар деп, ал А.Н. Опарин 1924ж. 
жалғанаяқтылар деп жорамалдаған. Қазіргі кезде Пешердің 
көзқарасын ғалымдар қолдайды. Қазіргі кездегі бір клеткалы 
жануарлардың арғы ата тегі жалғанаяқты талшықтылардан 
үш тармақ тараған: жалғанаяқтылар, талшықтылар 
жән
е 
опалиналар. 

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: