(?) Ал кімде сұрақ бар? Әлгі Нәзира қайда жоғалып кетті? ( С. Мұратбеков ) (. )

Сабақтың мақсаты:
оқушылардың леп белгісі қойылатын орындар,
леп белгісін қоюдың себептері жөніндегі пунктуациялық дағдыларын
қалыптастыру, оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіру. 
Сабақтың барысы. 
Бұл леп белгісі қойылатын орындар бойынша үй тапсырмасын тексеру
арқылы леп белгісі қойылатын орындарды еске түсіруден басталады. 
Сөйлем соңына леп белгісін қою үшін оны танытатын белгінің бар-жоғын
анықтап алу керек, ол үшін мына сөйлемдерді салыстырамыз:
1) бұл үлкен сыйлық 2) – Қыран болатынын 
қой, ақсақал!
білесіз?
Аса ризашылық сезіммен, Көңіл-күйі білінбейді, 
көтеріңкі леппен айтылып сұрау мәні бар, 
тұр, сондықтан леп белгісі (!) қойылады. сұрау белгісі (?) қойылады.
3) Қарт балапанның кішісін мақтады. 
Көңіл күй мәні де, сұрау да жоқ, 
Хабар бар, сондықтан ( . ) нүкте қойылады. 
Басқа сөйлемдерді де осылай талдау арқылы леп белгісін қоюдың
себебін дәлелдейді. Соңынан жаттығулар орындалады. 
1-топқа берілетін тапсырма.
Мына сөйлемдерді таңдау, сүйсіну,
қуаныш мәнді етіп құраңдар. 
1. Танауыңды жарған хош иісті гүл. 
Бұл тапсырмаларды орындау арқылы леп белгісін танытатын белгілер:
одағай, демеулік шылау, ғажап, керемет, қандай 
сөздері екені еске түсіріледі.
Ол кесте түрінде тақтаға ілінеді. Бұдан соң леп белгісі қойылатын сөйлемдер
стильдің қай түрінде көп кездесетіні әңгіме болады. 
Екі топқа да М. Мақатаевтың "Биылғы май" өлеңін бөліп оқытуға
болады, ол оқушылардың дауыс ырғағын келтіріп оқу дағдысын жетілдіреді. 
Өлең оқылып болғаннан кейін леп белгісі қойылған орындар табылып,
олардың белгісі (себебі) анықталады. Осыдан кейін леп белгісінің бұйрықты
сөйлемдерден соң да койылатыны айтылады, бірақ өлеңде баяндауыштың
жасалуына қарай бұйрықты болғанымен, мағынасына қарай бұйрықты емес,
көтеріңкі дауыспен айтылатын тілек, үндеу мәнді сөйлем, сондықтан леп
белгісі қойылып тұр. Ендеше, осындай сөйлемдерден соң және қатаң бұйрық
беретін, тілек, өтініш мәнді сөйлемдерден соң да леп белгісі қойылатыны
айтылады. 
Тақтаға бір оқушыны шығарып, бір етістікті бұйрық райда жіктетіп
{оқы, жаз, тоқтат т.б. 
), бұйрықты сөйлемдердің жасалу жолын еске түсіріп
алуға болады. Осыдан кейін бұйрықты сөйлемдердің жасалу жолдарын,
мағынасын көрсететін кесте ілініп, құрылысына қарай бұйрықты болып келетін
сөйлемдер қазақ халқының тұрмысындағы тілек айту, бата беру сияқты
122
Туу, 
қайдан

дәстүрлерінде көп кездесетін туралы айтып, оқулықтағы жаттығуларға назар
аударылады. Мысалы, бұйрықты сөйлем бойынша ереже түздіру.
1. Кесте бойынша бұйрықты сөйлемнің ерекшеліктерін үйрету арқылы
ереже түздіру: 

жүктеу/скачать 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: