Мұнда оқушылардың назары жалғаулықтарға аударылады. Бірыңғай
мүшелер аталып, арасындағы жалғаулықтар ба са айтылады. Жалғаулықтар
бірыңғай мүшелердің арасында бір-ақ рет қайталанып не әртүрлі
жалғаулықтар бірнеше рет қайталанып келсе, үтір қойылмайтыны түсінікті.
Мұның керісінше, 2-кестеде жалғаулық бір-ақ рет келсе де, үтір қойылып
тұрғаны көрсетіліп, оның себебі – бірыңғай мүше болып тұрған сөздердің
екеуі де етістік екені айтылады. Егер бірыңғай мүшелер етістіктен болып,
оның арасындағы жалғаулық бір-ақ рет келсе де, үтір қойылатыны баса
түсіндіріледі. Үтірдің қойылатын басқа орындары да көрнектілікпен өткенді
еске салу және салыстыру арқылы түсіндіріліп отырылады. Жаттығу кезінде
әртүрлі әдістерді шебер қолдана отырып, ұтымды пайдаланса, оқушылардың
тез де тиянақты меңгеруі даусыз.
Ереже: Компоненттері мағына, орнын тәртібі, интонация
бойынша, ал олардың баяндауыштары шылаулы да, шылаусыз да
байланысып келіп, олар тиянақты формада болып, өзара тең дәрежеде
келген жай сөйлемдердің тіркесін салалас құрмалас дейді.
1-жаттығу. Берілген сөйлемдерді кестедегі пунктуациялық
ережелерге сәйкестендіріп, тиісті ұяшыққа көшіріп жазыңыз.
1. Өзен біресе төмен ағып жатқандай, біресе сай-салаға бұрылып ағып
жатқандай (Ғ. Мүсірепов).
2. Не ғылым жоқ, немесе еңбекте жоқ.
Ең болмаса кеттің ғой мал баға алмай (Абай).
3. Жас бала анадан туған екі түрлі мінезбен туады:
біреуі-ішсем, жесем деп, біреуі-білсем екен демек. (Абай).
4. Әл-Фараби қайырымды да білгір адамдардың жаны өлмейді, ал
надан адамдардың жаны өлімді келеді деп топшылайды.
5. Тәртіпсіз ел болмайды, тәртіпке бас иген құл болмайды (Бауыржан
Момышұлы)
6. Ербол бұл әннің үнін жақтырмаса да, сөзін ұнатты, сондықтан кейде
Абай әніне қосылып та кетеді (М. Әуезов).
Достарыңызбен бөлісу: 
