Жаратылыстану-география факультетінің деканы

Жаратылыстану-география факультетінің деканы

__________ Сулейменова Г.Н.

«___»__________ 2017 ж.

Жарытылыстану-география факультеті

Биология және экология кафедрасы

Орал, 2017 ж.

6М060700–«Биология» мамандығы бойынша «Биология» пәнінен магиструға қабылдау емтиханының бағдарламасы биология және экология кафедрасының отырысында қарастырылып талқыланды.

Кафедра меңгерушісі Кайсагалиева Г.С.

Жаратылыстану-географиялық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесі отырысында қарастырылды.

ОӘК төрағасы Айманова Е.Е.

- отансүйгіштік, Қазақстан Республикасы халықтарының достығы, әр түрлі мәдениеттерге, салт-дәстүрлерге құрмет көрсету рухында тәрбиелеу;

- жалпы адамзаттық және әлеуметтік-тұлғалық құндылықтарын қалыптастыру;

- экологиялық, дене мәдениетін, этикалық, құқықтық мәдениетті және ойлау мәдениетін қалыптастыру;

- бакалаврды тілдік даярлау;

- кәсіби қызметте қажетті іргелі білім, білік және дағдыны қалыптастыру болып табылады.

6М060700 - Биология мамандығы бойынша білім берудің жалпыұлттық мақсаты: биологиялық және экологиялық технологиядағы жаңа салада жоғары білімді маман даярлау, технократизация және жаһандану дәуірінде білім алушылардың әлемдік білім беру кеңістігінде бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету.

«Биология» пәнінен 0абылдау емтихан бағдарламасы білім беру бағдарламаларының мазмұнына және магистранттарды дайындау деңгейіне қойылатын талаптарды белгілейді.

«Биология» пәнінен аралас емтихан келесідей пәндерден: эволюциялық ілім, генетика, адам және жануарлар физиологиясы, өсімдіктер физиологиясы, ағзалар алуатүрлілігі биологияны оқыту әдістемесі пәні бойынша ауызша тапсыруды көздейді.

6М060700-Биология мамандығы бойынша оқыту нәтижелеріне және білім деңгейіне қойылатын талаптар.

Оқыту нәтижелері құзыреттер арқылы көрсетіледі және оқытудың 1деңгейі Дублин дескрипторлары негізінде жобаланады.

Бірінші деңгей дескрипторлары мынадай қабілеттіліктерді:

-осы саладағы неғұрлым алдыңғы қатарлы элементтерді қоса алғандағы оқыған саласы бойынша білімі мен түсінігін көрсетуді;

-Аталмыш білімдері мен түсінігін кәсіптік деңгейде қолдануды;

-дәйекті тұжырымдау және оқыған саласындағы мәселелерді шешуді;

-әлеуметтік, этикалық және ғылыми көзқарастарды ескере отырып, пайымдаулар жасауға қажет ақпараттарды жинау және баға беруді;

-мамандарға, сондай-ақ маман еместерге мәселелер мен шешімдерді, идеялар мен ақпараттарды жеткізуді қарастырады.

Бітіруші:

-ойлау мәдениеті жоғары және дүниетанымы кең жоғары білімді тұлғаның қалыптасуына ықпал ететін әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдары бойынша базалық білімдерді меңгеруі;

-Биологиялық білім беру саласындағы міндеттерді тұжырымдау және ұқыпты шеше білуі, педагогикалық қызмет шеңберінде ақпараттық технологияларды қолдана білуі, зерттеушілік қызметін табысты іске асыра алуы;

-мәдениетаралық-коммуникативтік құзыреттерді меңгеруі, коммуниканттардың әлеуметтік ерекшеліктерін ескере отырып қарым-қатынас орната білуі;

-күнделікті кәсіби қызметке және білімді магистратурада жалғастыруға қажетті жаңа білім алу дағдыларын меңгеруі тиіс.

Бітірушінің:

- этикалық және рухани құндылықтар туралы, әлеуметтік тәртіпті реттеудің негізгі заңдылықтары және түрлері туралы, биліктің және саяси өмірдің мәні, саяси қатынастар мен процесьтер туралы, қоғам өміріндегі саяси жүйелердің және әр түрлі әлеуметтік топтардың рөлі туралы; адамдардың тәртібіндегі, қарым-қатынасындағы және қызметіндегі сана-сезімнің рөлі, жеке тұлғаның қалыптасуы туралы түсінігі болуы;

- өркениеттің дамуындағы ғылымның рөлін, ғылым мен техниканың ара қатынасын, психиканың негізгі механизмдерін, жеке тұлғаның қалыптьасуындағы табиғи және жасанды факторлардың ара қатынасын, адамзаттың тіршілік әрекетіндегі мәдениеттің рөлін түсінуі;

-қоғамдық пікірге, салт-дәстүрге, қоғамдық нормаларға негізделген әлеуметтік-этикалық құндылықтарды білуі және оларды өзінің кәсіптік қызметінде бағдар ретінде алуы, Қазақстан халықтарының дәстүрлері мен мәдениетін, адам мен адамзаттың құқықтары мен бостандықтарын, Қазақстанның заңнамасын және құқықтық жүйесінің негіздерін, қоғамның әлеуметтік даму бағыттарын, адамның салауатты өмір салтының принциптерін білуі;

- түрлі әлеуметтік жағдайларда дұрыс бағыт ұстана білу, тарихи құндылықтарға қатысты мәселелер бойынша өз позициясын білдіру және негіздеу, келісімге келу, өз пікірін ұжымның пікіпрімен байланыстыра білу біліктерінің болуы;

- этикалық және құқықтық тәртіп нормаларын, психофизикалық қабілеттері мен қасиеттерді иеленуді, дамытуды, жетілдіруді және белсенділендіруді, денсаулықты сақтауды және нығайтуды, командада жұмыс істеу қабілетін, өз көзқарасын дұрыс білдіруін, жаңа шешімдер ұсынуды қамтамасыз ететін практикалық білімдер мен дағдыларды меңгеруі;

- әлемнің басқа халықтарының дәстүрлеріне, мәдениетіне толерантты болуы;

- кәсіби және тұлғалық тұрғыданөсуге ұмтылуы тиіс.

Экономикалық және ұйымдастыру-басқару құзыреттеріне қойылатын талаптар.

Бітірушінің:

-экономикалық білім негіздерін меңгеруі және менеджмент, маркетинг, қаржы т.б. жөнінде ғылыми түсініктері болуы;

-Қойылған міндеттерді шешудің әдістерін таңдауда өз көзқарастарын дәлелдеу және жеткізе білуі;

-ұйымдастырушылық қабілетінің болуы;

-экономиканы мемлекеттік жүйелеудің мақсаты мен әдістерін түсінуі және оны талдай білуі тиіс.

Бітіруші кәсіби құзыреттер шеңберінде:

-биологияның қазіргі жағдайы, басқа білім салаларымен байланысты, биологияны оқытудың әдістемелік негізі мен оның болашақтағы дамуы туралы түсінігінің болуы; болашақ кәсібінің мәні мен әлеуметтік маңызын түсінуі;

-педагогика, психологияның теориялық және қолданбалы аспектілерін білуі;

-педагогикалық және ақпараттық технологияларды тиімді пайдалануы;

-оқу-тәрбие процесін бақылау, бақлап отырған фактілер мен құбылыстарды талдау және олардың себеп-салдар байланыстарын анықтау, олардың дамуын болжауы;

-сынып ұжымының ерекшеліктерін, оқушылардың мүдделерін, олардың оқып отырған пәнге қатынасын талдауы?

-оқу материалын, оқыту құралдарын талдау, күтілетін нәтижелерді болжауы;

-өзінің кәсіби әрекетін, оқушылардың оқу әрекетін талдауы;

-барлық бақыланып және талданып отырған құбылыстарды белгілі теориялық-әдіснамалық тұрғыдан түсіндіруі;

-процесс нәтижелерін анықтайтын негізгі факторларды бөліп көрсетуі;

-қол жеткен жіне тиісті нәтижелерді салыстыру, оның белгілі тұжырымдамалық негізде даму перспективасын болжауы;

-ғылыми ақпаратты іріктеу және сын елегінен өткізе отырып пайдалануы;

-жалпығылыми таным әдістерін меңгеруі (талдау, жинақтау, индукция, дедукция, аналогия, ғылыми болжам, модельдеу және т.б.);

-күрделі емес әдістемелік экспериментті жоспарлау және өткізуі;

-зерттеудің дидактикалық тиімді нәтижелерін өзінің кәсіби-педагогикалық әрекетіне енгізуі;

-эксперименттік-зерттеу жұмысының позитивті нәтижелерін баяндама, хабарлама, ғылыми мақала, әдістемелік құрал түрінде әдеби рәсімдеу және насихаттауы.

Ұйымдастырушылық-басқару қызметі саласында:

-оқыту әрекетін жоспарлаубарысында биологияны меңгерудің объективтік заңдылықтарын ескеруі;

-сабақтың нақты мақсаты мен міндеттерін анықтау, оқушылардың ортақ әрекетінің бағдарламасын белгілеуі;

-нақты сабақтың мақсаты мен түріне сәйкес оқу материалын жоспарлауы;

-өзінің кәсіби әрекетін биология пәнінің мазмұны мен оқу процесін ұйымдастыруға қойылатын қазіргі талаптар тұрғысынан жоспарлауы;

-өз әрекетін және оқушылар әрекетін сабақтың (сабақтар топтамасының) белгіленген жоспарын жүзеге асыру мақсатында ұйымдастырылуы;

-өткізілген және қатысқан сабақ нәтижелерін талдауы;

-бақылаудың әдістемелік (диагностикалық, түзетушілік, оқытушылық, бақылаушылық) мақсатын анықтауы;

-бақылау нысанын бөліп көрсету, олардың сол сыныпқа арналған бағдарлама деңгейіне сәйкестігін орнатуы;

Әлеуметтік-педагогикалық қызмет саласында:

-әлеуметтік өзара қарым-қатынаста қалыптасып өмір сүру қабілеттілігі: өзгерту және бейімделу, тиімді және жауапты пікірталаста басқалармен бітімгершілікке келу, өзінің кәсіби еңбегінің нәтижесіне әлеуметтік жауапкершілігінің болуы;

-сыныптан тыс тәрбие жұмысын жүйелік, кешендік және сабақтастық принципін ескере отырып жоспарлануы;

-нақты тәрбиелік міндеттерді конструктивті шешудің әдістері мен тәсілдерін меңгеруі;

-өз пәні бойынша сыныптан тыс жұмыстың оңтайлы формалары мен әдістерін талдау және қолдануы;

-оқушылар ұжымымен, сол сыныпта сабақ беретін мұғалімдермен, ата-аналармен педагогикалық өзара байланыс орната білуі;

Оқу-технологиялық қызмет саласында:

-ақпараттық көздерді (мультимедиялық оқыту бағдарламаларын, электрондық оқулықтарды, ТВ-технологияларды, интернеттік жүйелер) пайдалануы;

-жұмыста кезедесетін келеңсіз жағдайларды талдауы (келеңсіз жағдайларды шешу әдісін меңгеру);

-кәсіби қызметке қатысты тапсырмаларды әзірлеу әдісін меңгеру: (кейс технологияларын пайдалану немесе кәсіби мәнді кейс-жағдаяттарды талдау);

-топтық пікірталас негізінде топтық шешім қабылдау, шығармашылық (проблемалық) міндеттерді шешу, жобалауы (ізденіс жобасы, талдамалы, шығармашылық жобалар) тиіс.

ЭВОЛЮЦИЯЛЫҚ ІЛІМ
Кіріспе. Эволюциялық идеялардың даму тарихы.

Эволюциялық ілім саласының биологиялық ғылымдары жүйесінде ілімінің алатын орны және оның философиясымен байланыстылығы. Эволюцияның негізгі проблемалары.

Антик дәуірінің философтарының /Гераклит, Эмпедокл, Аристотель, Лукреций, Демокрит, т.б./ еңбектеріндегі эволюциялық идеялар. Орта ғасырлар дәуірінде Европада ғылымның тоқырауы. Орта ғасырларда түркістанда мәдениет пен ғылымның дамуы. Қайта өрлеу дәуірінде Түркістанда, еуропада ғылымның даму дәрежесі эволюциялық идеялардың қалыптасып даму үшін қажетті материалдардың жинақталуы. Тірі табиғаттың тұтастығы мен дамуы жайлы көзқарастарды қалыптастыруда Д. Рей, К. Линней, Ж.Л. Бюффон,, К. Вольф, М.В. Ломоносов т.б. ғалымдар еңбектерінің маңызы.

Ж.Б. Ламарктың эволюциялық концепциясы.

Ж.Б. Ламарктың дүниеге көзқарастарының философиялық негізі. Табиғаттың эволюциялық жолмен даму идеясы. Эволюция себептерін баяндау. Градация принципі, сыртқы орта факторларының әсері, тікелей, бірден бейімделу заңдары, мүшелердің жаттығуы, жаттықпауы, жүре пайда болған белгіердің пайда болуы.

а/ ХІХ ғасырдың І-ші жартысында Англияда жүзеге асқан қоғамдық экономикалық өзгерістер.

ә/ ХІХ ғасырдың І жартысында жаратылыстану ғылымдарының даму дәрежесі /систематика, салыстырмалы анатомия, эмбриология/.

б/ ХІХ ғасырдың І жартысында ауыл шаруашылық практикасының даму дәрежесі.

Ч.дарвиннің өмірбаяны және еңбектері. «Түрлердің тегі» еңбегіндегі негізгі қағидалар. Мәдени формалардың эволюциясын дәлелдеу. Дарвиннің өзгергіштік формалары, заңдылықтары және себептері жайлы көзқарастары. Айқын және айқын емес, ара қатынастық және компенсациялық өзгергіштіктер. Үй жануарлары тұқымдары мен мәдени өсімдіктер сорттарының шығу тегін талдау. Доместикация ілімі.Монофилия және полифилия приницптері. Қолдан сұрыптау ілімі. «Санасыз» және методикалық сұрыптау.

Табиғаттағы түрлердің өзгергіштігін дәлелде. Табиғи түрлер эволюциясына әсер ететін негізгі факторлар. Тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу ілімдеері. Тіршілік үшін күрестің алғы шарттары және формалары.

Ч.Дарвиннен кейінгі дәуірде эволюция ілімінің дамуы.

Эволюцялық палеонтологияның дамуы және морфологияның қалыптасуы. Биогенетикалық заң. Үштік параллельдік принципі. Филогенетикалық шежірені құру.

Экологиялық зерттеулер. Пассивті қорғану бейімділіктерін эволюциялық көзқарас тұрғысынан зерттеу, морфологиялық адаптацияларды тәжірибе арқылы зерттеу, экологиялық-физиологиялық бағыт. Эксперименттік физиологияның қалыптасуы. Эволюциялық биологиядағы үш ағым (классикалық-дарвинизм, ламарктік-дарвиндік, неодарвиндік).

Дарвин теориясын мойындамау немесе эволюция ілімінің тоқырауы. Тоқырау себептері. Д.Д.Мейварт, Ф.Дженкинс, С.И.Корженский, Г.Дефрис, У.Бетсон, В.Иогансен т.б. зерттеу жұмыстары. Генетикалық антидарвинизмнің негізгі бағыттары (мутациялық, будандық, предадаптациялық) және оларды талдау. Антидарвиндік бағыт – Неоламаркизмнің қалыптасуы.

Синтезделу дәуірі. Эволюция ілімінің генетикамен, экологиямен синтезделуінің алғашқы қадамдары. Эволюцияның синтетикалық теориясының қалыптасуы. Эволюция процесінің генетикалық негіздерін зерттеу. С.С.Четвериковтің зерттеу жұмыстары. Популяциялық генетиканың қалыптауы. Популяциядағы өзгергіштіктің қорын анықтау. Табиғи сұрыпталудың генетикалық теориясын құруда Р.Фишердің, С.Райттың, Д.В.Холдейннің зерттеу жұмыстары. Жаңа систематиканың және политипті түр концепциясының қалыптасуы (Н.И.Вавилов, Дж.Хаксли).

Эволюцияның синтетикалық теориясы даму барысындағы жетістіктер. Популяцияның генетикалық-эволюциялық сипаттамасы. Популяцияның экологиялық сипаттамасы.

Тіршілік – материя қозғалысының ерекше формасы. Тіршіліктің мәні туралы жалпы ұғымның дамуы. Тіршіліктің негізгі қасиеттері. Жер бетіндегі тіршіліктің геохимиялық ролі. Тіршілік жағдайларының өзгеруіне әсер ететін геологиялық, космостық және биотикалық факторлар. Эволюциялық өзгеріс – жер бетіндегі тіршіліктің қажетті шарты.

Тіршіліктің құрылым деңгейлері арасындағы байланыстылық және арақатынастылық. Жер бетіндегі заттар мен энергия алмасуы – тіршілік біртұтастығының негізі. Химиялық және биологиялық эволюцияның негізгі дәуірлері. Геохронология жайлы қысқаша мағлұмат. Тіршіліктің пайда болуы.

Микроэволюция ілімі.

Микроэволюция ұғымы. Микроэволюция ілімінің қалыптасуы, оның зерттейтін мәселелері және әдістері эволюция ілімінің дамытудағы маңызы. Тұқым қуалайтын өзгергіштік – эволюцияның элементарлы материалы. Өзгергіштік тірі организмдерге тән жалпы ерекшелік. Мутация – эволюция процесінің негізгі материалы. Мутацияның әртүрлі формаларының эволюциядағы маңызы. Мутацияның көрініс беруі генотипті фонға байланысты. Комбинативті өзгергіштік және оның эволюциядағы ролі. Мейоздың эволюциядағы маңызы. Кроссинговер және оныі рекомбинация құбылысындағы ролі. Реакция нормасы және адаптивті норма ұғымдары. Адаптивті модификаяның эволюциядағы маңызы.

Популяция ұғымы. Популяция критерийлері. Популяцияның түрлері (клональды және панмиксиялық). Популяцияның генетикалық құрылымының әртүрлілігі – эволюциялық өзгерістердің алғы шарты. Популяцияның генофонды жайлы ұғым. Популяцияның экологиялық және генетикалық бңртұтастық және морфофизиологиялық ерекшеліктері.

Элементарлы факторлар жайлы түсінік. Мутация прцесін эволюцияның элементарлы факторлары ретінде талдау. Генетикалық камбинаторика және оның эволюциядағы ролі. Популяция толқынының типтері және олардың эволюциядағы ролі. Оқшаулану - популяциялардың арасындағы генетикалық айырмашылықтарды күшейтетін фактор. Оқшаулану типтері.

Табиғи сұрыпталу ұғымы. Табиғи сұрыпталудың алғы шарттары. Тіршілік үшін күрес ұғымы. Биогеоценоз – тіршілік үшін күрес аймағы. Тіршілік үшін күрестің және элиминацияның формалары. Тіршілік үшін күрес – табиғи сұрыптау негізі. Табиғи сұрыптаудың сандық сипаттамасы: сұрыптаудың коэффициенті, тиімділігі, жылдамдылығы. Сұрыптау әсерінің мысалдары. Сұрыптау қысымы және векторы жайлы ұғым. Сұрыптаудың зерттеу әдістері. Сұрыптау әсерінің статистикалық сипаттамасы. Табиғи сұрыптаудың негізгі формалары: тұрақтандырушы, қозғаушы, дизпрутивті, жыныстық сұрыптау. Жеке және топтық сұрыптау. Табиғи сұрыптау мен «санасыз» сұрыптау арасындағы байланыстылық.

Адаптация ұғымы. Адаптациялардың классификациясы. Қарапайым қорғану құрылымдары (тас қабық немесе сауыт, қорғаныш рең, тікенек, шанышқы, мимикрия және т.б.) және олардың эволюция барысында пайда болу, жақсару жолдары. Күрделі адаптациялар. Күрделі мүшелердің құрылысы. Адаптациялардың салыстырмалы сипаты. Адаптациялардың классификациясы.

Түр концепциясының даму тарихы. Типологиялық түр концепциясы. Номиналистік концепция. Түр ұғымы жайлы Ч.Дарвин түсінігі. Элементарлы түрлер жайлы ілімі. Түрдің экологиялық және генетикалық құрылымы жайлы материалдардың жинақталуы. Қазіргі заман политипті түр концепциясы. Түр біртұтас генетикалық жүйе. Түр критерийлері. Түрдің жалпы белгілері. Түр құрылысы. Экологиялық әртектілік.

Жаңа түрлердің қалыптасу жолдары. Аллопатрикалық және симпатрикалық жолмен түрдің пайда болуы. Негіздеуші принциптері. Түрдің пайда болуына буданасу мен полиплоидияның ролі.

Макроэволюция ұғымы. Макро- және микроэволюциялардың ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Макроэволюция және микроэволюция.

Филогенездің негізгі формалары: филогенетикалық эволюция, дивергенция, конвергенция және параллельдік. Бұл процестердің биологиялық маңызы.

Организмнің біртұтастылығы және оның мүшелерінің салыстырмалы автономдылығы. Мүшелердің филогенетикалық өзгерістерінің негізгі алғы шарттары: мүшелердің мультифункциональдығы және функцмһиялардың сан жағынан өзгеруі. Мүшелер мен функциялаардың өзгеру принциптері. Мүшелердің рудиментену және редукциялану себептері мен механизмдері. Атавизмдер.

Онтогенез эволюциясы жайлы жалпы түсінік. Онтогенездегі организмнің біртұтастығы. Организмдердің тарихи өзгеруінде корреляцияның және координацияның маңызы. Онтогенездің эмбриондануы. Автономдану – онтогенез эволюциясының негізгі бағыты. Неотения және фитализация. Метаморфозданып және түрленіп даму. Эволюциялық прогресс.

Антропогенез. Адамның пайда болуы шексіз прогрестің нәтижесі. Адамның жануралар дүнисенідегі орны. Антропогенездің негізгі дәуірлері.

Саналы адам эволюциясының негізгі дәуірлері. Антропогенездің биологиялық және әлеуметтік факторлары және олардың әсер ету ерекшеліктері. Адамның пайда болған орталықтары жайлы жорамалдар. Адам нәсілдері және олардың қалыптасу жолдары. Әлеуметтік дарвинизмді сынау және нәсілшілдік. Адамның пайда болуы туралы жорамалдар.

Эволюция іліміндегі қазіргі уақыттағы дискуссиялар. Эволюцияның бағыттылығы және шектелмегенділігі, макроэволюциядағы моно және полифилияның арақатынасы, тұқым қуаламайтын өзгергіштіктің ролі. Эволюцияны моделдеу проблемасы, макроэволюция проблемалары, биогеоценоздар эволюциясы, эволюция факторларының арақатынасы және т.б.

Онтогенез процесінде өсімдік организмінің физиологиялық қасиеттерінің өзгеруі. Өсімдіктер онтогенезі – айқын генетикалық бағдарламаны дамыту.

Өсімдіктер организмін зерттеу физикалық және химиялық тұрғыда қарау мен әдістердің маңызы.

Өсімдіктер клеткасының физиологиясы

Клетка өсімдіктер организмінің негізгі құрылымы мен физиологиялық бірлігі екендігі.

Өсімдіктер құрылымы мен физиологиялық ролінің арасындағы тәуелділік. Көмірсулар, олардың физиологиялық ролі. Пектин заттарының құрылымы мен қызметтері. Липидтер клетка мембранасының құрамдлы бөлігі екендігі. Белоктар мен нуклеин қышқылдары клетканың тіршілігін қамтамасыз ететін негізгі заттар екендігі, олардың физиологиялық ролі.

Зат алмасу. Өсімдік клеткасындағы зат алмасудың ерекшеліктері. Энергияның АТФ түрінде қорлануы. Макроэргиялық байланыс туралы түсінік. Ферменттер, олардың негізгі қасиеттері және физиологиялық маңызы.

Өсімдік клеткаларының негізгі құрылым бөліктері. Клетка қабықшасы, оның құрылымы мен қызметтері.

Цитоплазманың негізгі қасиеттері: тұтқырлығы, серпімділігі, қозғалғыштығы, тітіркендіргіштігі. Клеткадағы судың түрлері.

Клетка органеллалары мен цитоплазманың беттік құрылысындағы мембрандық принцип. Плазмолемма, тонопласт, органелла мембраналары.

Талоплазма, оның құрылымының өзгергіштігі. Гольджи аппараты, эндоплазмалық тор, рибосомалар, пероксисомалар, лизосомалар. Митохондриялар. Пластидтер, олардың құрылымы мен қызметі. Ядро. Ядроның интерфаза кезеңіндегі физиологиялық ерекшеліктері.

Өсімдік клеткасына судың келуі. Өсімдік клеткасына тұздардың келуі.

Өсімдіктердің су режимі

Судың құрылымы мен қасиеті. Организм мен клетка тіршілігіндегі судың маңызы. Организм мен клеткадағы судың түрлері мен таралуы. Өсімдіктердің су балансы.

Өсімдікке су өтуінің негізгі заңдылықтарыы. Өсімдіктердің жет бетіндегі органдарының суды сіңіру қабілеті. Тамыр жүйесі арқылы судың келуі. Өсімдіктердің «жылауы» мен гуттациясы.

Өсімдіктердің суды буландыруы – транспирация. Транспирацияның маңызы. Транспирациялайтын орган ретінде жапырақтың құрылысы. Устьица. Дара жарнақты және қос жарнақты өсімдіктердің устьицаларының құрылысы.

Өсімдік бойымен судың жылжуы. Өсімдік организміндегі су жолы.

Өсімдіктердің құрғақшылыққа төзімділігінің физиологиялық негіздері. Су жетіспеуінің өсімдікке әсері. Су стресі.

Ыдырау процесінің күшеюі. Төменгі молекулалық қосылыстардың жинақталуы. Су жетіспеуінің фотосинтез бен тыныс алу процестеріне әсері.

Өсімдіктердің көміртегімен қоректенуі. Фотосинтез.

Өсімдіктердің көміртегімен қоректену типтері. Фотосинтез, фотосинтездің жалпы теңдеуі. Фотосинтез процесінің масштабтары, оның маңызы. Фотосинтездің ашылу және зерттелу тарихы. Фотосинтез органы ретінде жаппырақтың құрылысы. Хлоропласттар. Хлоропласттардың химиялық құрамы, олардың құрылымы мен ультра құрылымы.

Жыпарық пигменттері. Пигменттерді бөлу әдістері, М.С.Цветтің еңбектері. Хлорофилдер. Хлорофилл типтері, олардың химиялық құрылымы, өсімдіктер дүниесінде таралуы. Хлорофилдердің химиялық қасиеттері.

Фотосинтез энергетикасы. Күн спектірінң әртүрлі сипаттамасы.

Фотосинтез процесінің химизмі. Фотосинтез жарықтық және қараңғылық реакциялардың ұласуы екендігі. Фотосинтез кезінде бөлінетін оттегінің пайда болуы. А.П.Виноградовтың еңбектері. Фотосинтездің фотохимиялық кезеңі.

Фотосинтез қараңғы кезеңі. Кальвиннің зерттеулері. Кальвин циклінің жеке фазалары: карбоксилдену, тотықсыздану, регенерациялану. Хемосинтез.

Фотосинтез өнімдері. Фотосинтез процесіне жағдайлардың әсері.

Минералдық қоректену. Өсімдікке қоректік заттардың келуі мен жылжуы.

Өсімдіктердің тамыр арқылы қоректенуін зерттеудің маңызы. Өсімдіктер қоректенуіндегі жеке элементтердің ролін анықтаудағы су және құм дақылдарының маңызы. Макро- және микроэлементтер.

Өсімдіктерге қоректік заттардың келуі. Өсімдіктерде қоректік заттардың жылжуы.

Топырақ қоректік заттар көзі екендігі. Тыңайтықштарды қолданудың физиологиялық негіздері.

Тыныс алу және оның өсімдік организмі тіршілігіндегі маңызы. Тыныс алу туралы ғылымның даму тарихы. Тыныс алу фотосинтезге қарама-қарсы процесс екендігі. Тыныс алу процесінде энергияның бөлінуі. АТФ клетканың негізгі энергия қоры екендігі, оның құрылымы мен қызметі.

Тыныс алу қарқындылығына әртүрлі факторлардың әсері. Тыныс алу қарқындылығын өлшеу әдістері. Тыныс алу процестеріне сыртқы жағдайлардың әсері. Тыныс алу процесіне жарықтың әсері.

Өсімдіктердің өсуі мен дамуы.

Өсімдіктердің өсуі мен даму ұғымы, олардың өзара байланысы. Өсімдік гормондары өсуі мен даму процесінің негізгі реттеушілері екендігі. Гормондар туралы жалпы түсінік. Ауксиндер, олардың ашылуы мен түзілуі.

Цитокининдер. Өсудің табиғи тежеушілер: абсциз қышқылы, кумарин.

Өсуді өлшеу әдістері. Өсуге сыртқы жағдайлардың ықпалы.

Өсімдіктердің қозғалысы. Тропизмдер мен настийлер. Геотропизмдер, фототропизмдер, хемотропизм, гидротропизм, тигмотропизм. Фотонсатия, термонастия, сейсмонастия.

Өсімдіктер төзімділігінің әртүрлі типтері. Ыстыққа, суыққа төзімділіктер.

Физиология ғылымының дамуы жөнінде қысқаша шолу. Физиологияның қазіргі жағдайы жөнінде жалпы түсінік. Зерттеу объектілері мен әдістері. Экспериментті әдіс және оның негізгі маңызы. Теоретикалық және клиникалық медицина мен мал шаруашылығының дамуындағы адам және жануарлар физиологиясының маңызы. Қазіргі биология пәндерінің арасындағы физиологияның орны. Физиология процестерінің өзіндік сапасы. Тірі структураларының химиялық өзгерістер мен физиологиялық процестердің арасындағы қарым-қатынасқа қазіргі көзқарас.

Жеке органдар мен функциональды жүйелердің қызметі.

Реттеу жөнінде қазіргі түсінік. Жүйкелік қозу табиғаты жөнінде түсінік. Жүйке клеткасы және оның бөлшектерінің функциональдық маңызы. Эфферентті және афферентті жүйке жолдары, синапс, рецепторлар жөнінде қазіргі ұғым.

Клетка физиологиясының негіздері. Клетка мембранасы және оның қызметтері. Трансмемброналдық тасымал. Тосқауылдың заттарды өткізу механизмі. ДИффузия, сүзілу (фильтрация) және осмос№ Тітіркендіру, тітіркенгіштік және тітіркену, тітіркендіргіштер. Тітіркендіргіштердің жіктелуі. Қозу және қозғыштық. Тура және жанама тітіркендіру.

Жүйке мен ет клеткаларының ішіндегі және сыртындағы К, Na Ciмөлшерлері, олардың арақатынысы. Клетка мембранасы жөнінде түсінік. Тыныштық және әрекет потенциалдары пайда болуы себебіндегі мембраналық теория.

Жүйелік импульстің таралу шапшаңдығы. Жүйке импульсінің таралу шапшаңдығы. Жүйке импульсінің таралуын белгілейтін метаболикалық және иондық факторлар. Әр түрлі жүйке талшықтарындағы жүйке импульсінің таралу шапшаңдығы.

Парабиоз туралы Введенскийдің ілімі.

Жүйке талшығының ет талшығына импульстің берілуі. Ет-жүйкелік (мионервральдық) синапстың құрылысы жөніндегі қазіргі мәліметтер. Импульстер берілуге қатысты химиялық факторлар-медиаторлар. Олардың синапстағы электр процестерімен қарым-қатынастары.

Нерв (жүйке) жүйесінің эволюциясының негізгі кезеңдері. Жүйке клеткаларының (нейрондардың) құрылысы (денелер және өсінділер). Нейронаралық синапстар, құрылыстар және қызметтері. Рефлекс доғасымен қозудың өту ерекшелігі. Бір нейроннан екінші нейронға қозу импульсі өткендігі электр процестері.

Рефлекторлық концепця. Орталық жүйке жүйесінің жергілікті қызметі жөніндегі ілім.Рефлекс уақыты.

Жұлын. Оның құрылысының жалпы схемасы.

Жинақталу процесі. Орталық тежелу жөнінде ілім және оны түсіндіретін гипотезалары.

Жұлынды жануарлар және оның рефлекс реакциялары. Қаңқа бұлшық етінің рефлекторлық тонусы.

Сопақша ми, оның рефлекторлық және «автоматикалық» орталықтары. Ми бағанындағы торлы құрылым.

Мишық, оның құрыллысының ерекшелігі және мидың басқа бөлшектерімен байланысы. Омыртқалы жзануарлардың әр өкілдері мишығы.

Аралық ми. Таламус (көру төмпешігі)-әр түрлі эфферентті жүйелердің импульстер коллекторы. Пирамидалық және эктрапирамидалық қозғалтқыш жүйелер.

Үлкен ми сыңарларының негізгі эволюция кезеңдері. Ми қыртысының қозғалтқыш және сенсорлық алаңдары. Жоғарғы жүйке іс-әрекетінің қалыптасуындағы үлкен ми сыңарларының қыртысының ролі. Ми қыртысы және вегетативтік процестердің реттелуі.

Әр түрлі омыртқалы жануарлардың ми сыңарларының дамуы.Ми сыңарларының қыртысының цитоархитектоникасы және анатомиялық құрылысы жөнінде салыстырма көрсеткіштер.

Мидың жоғарғы бөлшектерінің өткізгіш жолдары. Тітіркендіру және экстирпация әдістерімен ми сыңарларының қызметін зерттеу.

Шартты рефлекстер жөнінде ілім. Шартсыз рефлекстер, инстинктивтік акттар. Табиғи шартты және жасанды рефлекстер.

Тұра келу, кешігу және ілесушартты рефлекстері. Шартты рефлекстердің тысқы тежелуі. Ұйқы және гипноз. Тітіркендіру және тежелу процестерінің өзаралық индукциясы. Ми қыртысының мозаикасы. Жоғары жүйке іс-әрекетінің патологиясы, эксперименттік невроздар. Жоғары жүйке іс-әрекетіне фармакологиялық заттардың әсері.

Ми қыртысының әр түрлі алаңдарының функционалдық сипаттамасы.

Адамға тән екінші сигналдық жүйе-жоғарғы жүйке іс-әрекетінің сапалы ерекшелігі. Бірінші және екінші сигналдық жүйелердің бір-бірімен қарым-қатынасы.

Шартсыз рефлекстердің шартты рефлекстер арқылы пайда болуы және шартты рефлекстерді зерттеу проблемасы.

Жоғары жүйке іс-әрекеті жұмысы жөніндегі қазіргі зерттеулер, түсініктер.

Сенсорлық жүйелер (анализаторлар) физиологиясы.

Рецепторлар және талдағыштар жөнінде түсінік. Рецепторлар мен талдағыштардың классификациясы. Адекватты және адекватсыз тітіркендіргіштер, оларды өлшеу-адекватометрия.

Проприорецепция. Вестибулятор аппаратының құрылысы., қызметі, оттолит органдары және имек арналар.

Дәм және иіс рецепторлары. Дәм және иіс рецепторларының электрофизиологиясы.

Есту органы, оның құрылысы және қызметі. Дыбыстың ұзақтығын, күшін және тондарын талдау.

Көз, оның құрылысы және оның қызмет етуі. Қарашық. Жарық сезімталдық. Көру өткірлігі. Екі көзбен көру.

Электроэритрограмма. Талдағыш органдардың қарым-қатынасы.

Сенсорлық жүйе жұмысының реттелуі жөніндегі қазіргі пробелмалар.

Ішкі сөлініс бездер жүйесіне сипаттама және оның гуморальды реттеудегі маңызы. Ішкі сөлініс бездері. Қалқанша без, оның топографиясы және гистологиялық құрамы.

Гипертериоз. Кальцитонин. Қалқанша бездің қызметін реттеудегі гипофиздің алдыңғы бөлігінің ролі.

Қарынасты (ұйқы) безі және оның топографиясы. Инсулин табиғаты. Диабет.

Бүйрекүсті бездері. Бүйрекүсті бездерінің милы қабатының эндокриндік қызметі. Адреналин. Оның физиологиялық маңызы.

Гипофиз, оның топографиясы және морфологиясы. Гипофиздің эндокриндік қызметінің жүйке арқылы реттелуі.

Эпифиз, оның топографиясы және эндокриндік қызметі.

Зоб безі (тимус), оның топографиясы және эндокриндік безі. Бүйректердің эндокриндік қызметі.

Жыныс гормондары. Ркектің жыныс бездері және олардың гормональдық қызметі. Тестостерон, оныңтабиғаты және еркектің екінші жыныс нышанына тигізетін әсері. Сперматогенездің физиологиясы.

Аналық клеткалар, олардың морфологиясы, генеративтік және эндокриндік қызметі. Жыныстық цикл және оның кезеңдері. Овогенез физиологиясы. Жыныс клеткаларының пісуіне және жыныс гормондарының өнуіне тигізетін гипофиз гормондарының әсерінің ролі.

Климактерий. Піштіру нәтижелері. Жыныс өзгертудегі нәтижелер.

Қан жүйесінің негізгі қызметтері.

Организмныі сыртқы және ішкі орталары жөнінде қазіргі түсінік. Қан және лимфа, олардың организмде өмір процестерін қамтамасыз етудегі ролі. Қанның негізгі қызметтері. Қанның құрамы және мөлшері. Қанның плазмасы және оның сары суы. Қан түзілуінің реттелуі. Эритроциттер, олардың табиғаты және қан түзілуіндегі маңызы.

Қанның мөлшер салмағы, коллоидтық-осмостық қысым және қанның буферлік қасиеті.

Қанды ұйытатын және ұюға қарсы тұратын жүйелер және олардың маңызы. Гемостаз. Ұйынды ретракция. Гепарин.

Қанның қорғаныс қызметі, клеткалық және гуморальдық иммунитет жөнінде ұғым. Қан топтары. Резус-фактор.

Қанның «сәйкестігі» және «сәйкесеместігі» жөніндегі қазіргі түсінік. Қан құюдың практикалық маңызы және әдістері. Эритроциттердің формасы және құрамы. Гемоглабин, оның табиғаты және қасиеті.Оттегінің тасымалдануы. Тыныс алу процесіндегі көмір қышқыл газының тасымалдануы. Қанның қызметі жөніндегі қазіргі ұғымдар.

Қан тамырларының типтері: артериялар, веналар, капиллярлар, олардың морфологиясына тән нышандары. Жүректің эволюциясы жөнінде түсінік, оның омырқасыз және омыртқалы жануарлардағы структуралары және қызметтері. Жүрек циклы.

Жүрек етінің жалпы қасиеттері. Жүрек етінің рефрактерлік кезеңі және оның ерекшеліктері, қозу және жиырылу ұзақтығының қарым-қатынасы.

Қан айналысының кіші және үлкен шеңбері.

Жүректің өткізгіш жүйесі. Жүрек ырғағының қалыптасуындағы вена қанының құйылуының ролі.

Жүрек қызметінің реттелуі. Жүректің реттелуіндегі экстракардиальдық жүйкелердің функциональдық ролі. Жүрек-тасыр жүйесінің гормональдық реттелуі.

Электрокардиограмма және оның компоненттері. Кардиологиялық клиникадағы электрокардиографиялық әдістің маңызы.

Жүректің систолалық және минуттық көлемі жөнінде түсінік, жүрек қағысының жиілігі. Пульс Қан қысымы,оның организмде реттелуі және тіркеу әдістері. Қан депосы.Жүрек-тамыр және қан айналу қызметінің бұзылу зардабы.

Лимфа жүйесі және оның функциональдық маңызы жөнінде мәлімет. Жүрек-тамыр жүйесі қызметтері жөніндегі қазіргі ұғым.

Тыныс алу жүйесінің физиологиясы.

Тыныс алу физиологиялық және биохимиялық процесс және оның маңызы. Тыныс алу типтерінің эволюциясы. Өкпе арқылы тыныс алу. Өкпе көлемі. Өкпедегі қалдық., дем шығару және альвеолалық ауа, оның құрамымен көлемі. Гипоксия, гипоксемия және асфексия туралы ұғым.

Қандағы және тканьдердегі газдардың кернеуі.кессондық ауру.

Тыныс алу орталығы. Тыныс алу ырғағын қамтамасыз етудегі сопақша мидың структураларының автоматикалық және рефлекторлық активтігінің ролі. Тыныс алудың жұлын-милық аппараты.

Дем алу, дем шығаруды қамтамасыз ететін эффекторлық жүйкелер және бұлшық ет жүйесі. Тыныс алу қозғалыстарының күшінің және ырғағының реттелуі. Тыныс алу және қан айналу процестерінің бір-біріме байланысы. Сыртқы ортаның әртүрлі факторларының әсеріне тыныс алу қызметінің өзгерістері. Қазіргі ұғым.

Организмде заттар мен энергияның алмасуы.

Белоктар, олардың табиғаты және физиологиялық маңызы. Қоректілігіне байланысты толық қышқылды және толық қышқылсыз белоктар. Орны толмас амин қышқылдары және олардың организмдегі белок биосинтезіндегі маңызы. Белок оптимумы және азот тепе-теңдігі.

Липидтер, олардың классификациясы және зат алмасудағы энергетикалық маңызы. Майлар, олардың организмдегі энергетикалық және пластикалық маңызы. Май алмасу. Бауырдың майлануы.

Ет жиырылуы және гликогенолиз. Көмірсулар, олардың классификацисы. Қант диабеті.Көмірсу алмасуының нервтік-гуморальдық реттелуі.

Авитаминоз туралы түсінік. Еритін витаминдердің алмасудағы ролі.

Алмасу процестеріндегі витаминдерді толығымен пайдаланудағы белокпен қоректенудің ролі.

Ас қорыту. Қазіргі көзқарас. Мембраналық ас қорыту. Ас қорыту жолы және оның бөлшектерінің ас қорытудағы маңызы. Сілекей құрамы. Және оның көмірсуларды сіңірудегі маңызы. Өңеш және оның қызметі. Асқазан және ас қорытудағы оның бөлімдерінің ролі. Өттің ішекке құйылуының реттелуі. Өттің құрамы.

Су алмасуы. Белоктар, көмірсулар және майлар алмасуындағы эндогендік судың пайда болуы. Су алмасудың реттелуі. Тыныштықтағы энергияның шығыны және негізгі алмасу.Тамақ қалпының қазіргі физиологиялық дәлелдемесі.

Жылу шығудағы тыныс алудың және терлеудің ролі. Организм салқындағандағы жылу пайда болуының көтерілуінің механимдері.

Сыртқа шығару процестері.

Зат алмасуда пайда болатын қалдық заттарды организмнен сыртқа шығару және бұл процестегі судың ролі. Сыртқа шығару жүйелері жөнінде салыстыру аспектінде қысқаша физиологиялық шолу. Бүйректер, олардың құрылысы және несеп шығару қызметі. Нефрондар. Боумен-Шумлянский денешіктері және олардың құрылысы.Бүйрек арналары. Бүйректің қанмен жабдықталуының спецификасы. Қанды әкелетін және қан шығып кететін тамырлар және олардың Боумен-Шумлянский денешіктерімен байланысуы.Несеп және оның құрамы, қасиеті. Бастапқы және соңғы несеп. Несеп түзілуінің рефлекторлық және гуморальдық реттелуі. Қуықтың қызметі және несептің сыртқа шығуы. Олигурия және анурия. Несеп шығару механизмі.

Қосымша сыртқа шығару ағзалары. Терінің экскреторлық қызметі, тер бездері және тердің шығуы. Тердің құрамы. Бауыр мен өкпелердің экскреторлық қызметі.

ГЕНЕТИКА ЖӘНЕ МОЛЕКУЛЛАЛЫҚ БИОЛОГИЯ
Тұқым қуалаушылықтың материалдық негіздері.

Клетка - тіршіліктің элементарлық бөлшегі. Клетканың морфологиясы мен химиялық құрылымы. ДНК-ның тұқым қалайтын информацияны алып жүретін негізгі зат екендігі, ДНК-ның құрылысымен репликациялану механизмі. ДНК репликациясындағы ферменттердің ролі. ДНК-ның генетикалық құрылымы. ДНК молекуласындағы қос нуклеотидтер тізбегінің тұқым қуалайтын информацияның қолданылуының негізгі екендігі. Генетикалық кода. Белок синтезінің генетикалық бақылануы. Транскрипция, транскриция процестері. РНК- ның құрылымы мен қызметі, оның түрлері: Р-РНК, и-РНК, т-РНК. Кодон мен антикоданың арақатынасы.

Клеткалық цикл. Митоз эукариоттардың жыныссыз көбеюінің механизмі екендігі. Митоздың фазалары. Хромосомалар, хроматидтер. Клетканың бөліну кезіндегі хромосомалардың (хроматидтердің) таралу ерекшеліктері. Клетканың бөліну процесінде цитоплазмалық органоидтарының түзілуі мен таралу ерекшеліктері.Эндомитоз.

Хромосомалардың жұптастығы мен даралығы. Хромосомалардың саны мен морфологиясының түрге тән ерекшеліктері. Кариотип. Хромосомалардың құрылыс ерекшеліктері. Нуклеосомдар. Митоз кезінде хромосомалардың спиралдану және деспиралдану циклы. Эукариоттардағы хромосомалардың түзілу ерекшеліктері.

Митоздың генетикалық мәні. Жынысты көбеюдің цитологиялық негіздері.

Мейоз жыныс клеткаларының (гаметалардың) пайда болуы мен дамуының цитологиялық негізі екендігі. Бірінші және екінші мейоздық бөлінулердің стадиялары мен фазалары. Мейоз кезіндегі ДНК синтезінің ерекшеліктері.Мейоз кезіндн гомологты және гомологты емес хромосомалардың гаплоидты және диплоидты саны. Мейоздың генетикалық мәні.

Жануарлар гаметогенезі: сперматогенез және оогенез. Спорогенез (микроспорогенез және мегаспорогенез), өсімдіктер гаметогенезі.Жануарлар мен өсімдіктердің жыныс клеткаларының дамуындағы ұқсастықтармен айырмашылықтар.

Белгілердің тұқым қуалауының заңдылықтары мен тұқым қуалаушылықтың принциптері.

Клеткалар мен организмдердің жыныссыз көбеюіндегі тұқым қуалау ерекшеліктері. Клоналардағы тұқым қуалау.

Гибридологиялық әдіс генетикалық анализдің негізгі екендігі. Г.Мендель қалыптастырған жекелеген альтернативті жұп белгілердің тұқым қуалауына анализ жасаудағы, таза линиялы константты ата-аналық формаларды пайдаланудың, гибрид ұрпақтарға жеке анализ жүргізудің және будандастырудың нәтижелеріне сандық баға берудегі генетикалық анализ әдісінің принципиялды маңызы.

Моно және полигибридті будандастыру кезіндегі тұқым қуалау. Реципрокты будандастыру туралы түсінік. Мендельдің І заңы – бірінші ұрпақ гибридтерінің біркелкі болу заңы. Гендер мен аллелдер туралы түсінік. Аллелизм. Көп аллелділік. Аллелді гендердің әрекеттесуі (доминанттылық,толымсыз доминанттылық және кодоминанттылық). Аендельдің ІІ заңы- ажырау немесе гаметалар тазалығы заңы. Ажыраудың цитологиялық механизмі. Тіршілік циклының гаплофазасындағы ажырауға анализ жасау. Тетрадалық анализ.

Дигибридті будандастыру кезіндегі тұқым қуалау. Дигибридті будандастырудағы фенотип мен генотип бойынша ажырау. Кейбір жұп белгілердің тәуелсіз тұқым қуалауы, Мендельдің ІІІ заңы. Полигибридті будандастыру заңдылықтары. Комбинанативті өзгергіштік, оның эволюция мен селекциядағы маңызы. Полигибридті будандастыру кезіндегі ажыраудың жалпы формулалары.

Гендердің плейотропты әсері.

Генотиптің дискреттілігі мен туыстығы туралы түсінік.

Жыныс генетикасы мен жыныспен тіркесіп тұқым қуалау, өсімдіктер мен жануарлар жынысының биологиясы. Алғашқы және екінші жыныстық белгілер. Бір клеткалы организмдердегі салыстырмалы сексуалдылық.

Т. Морган қалыптастырған тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясының негізгі қағидалары.

Кроссинговердің цитологиялық дәлелі. Тетрадалық анализ, кезінде кроссинговерді есепке алу. Хроматид дәрежесіндегі айқасу.

Өзгергіштіктің классификациясы. Тұқым қуалайтын генотиптік (комбинативтік және мутациялық, өзгергіштік мен тұқым қуаламайтын фенотиптік (модификациялық, онтогенетикалық, өзгергіштер туралы түсініктер). Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің эволюцияның негізгі екендігі. Мутациялық өзгергіштік. Мутациялар классификациясының принциптері. Генератиптік және сомалық мутациялар. Мутацияны фенотиптің өзгеруіне қарай классификациялау- морфологиялық, биохимиялық, физиологиялық. Мутациялардың өздерінің адаптивтік маңызына байланысты айырмашылықтары: летальды жартылай летальды, нейтральды және пайдалы мутациялар, мутациялардың адаптивтік маңызына қарай әртүрлі болуының салыстырмалы сипаты.

Хромосомалық өзгерістер.Хромосом ішілік өзгерістер: жетімсіздіктер (дефишенсиялар мен делециялар), ұқсас участоктердің көбеюі (дупликациялар) инверсиялар.

Хромосомалық өзерістер – транслокациялар.

Геномдық мутациялар. Хромосомдардың гаплоидты санының артуы – полиплоидия.

Рекомбинацияға генетикалық бақылау. Реперацияның молекулалық механизмдері. Мутациялық репликация-репарация және рекомбинация процестерінің жүзеге асуындағы қателік екендігі.

Модификациялық өзгергіштік. Өзгергіштіктің реакция нормасы туралы түсінік.

Модификациялықөзгергіштіктізерттеудіңматематикалықәдісі. Вариациялыққатардыңконстанталарыжәнеоларды реакция нормасынанықтаудағы генотиптің ролін білу үшін пайдалану.

Ген туралы түсініктің дамуы мен қалыптасуы. Вирустар мен бактериялардың молекулалық генетиканың қолайлы объектісі екендігі. Вирустық инфекцияның механизмі. Бактериядағы трансформация және трансдукция құбылыстарының ДНК-ныңтұқымқуалаушылық пен тұқым қуалайтын өзгергіштікті анықтайтындығының тікелей дәлелі екендігі. Плазмидтер мен эписамалар.

Транскрипция. Клеткадағы РНК типтері- информациялық транспорттық, рибосомалық. Транскрипцияның дискреттілігі. Ген активтілігінің реттелуі және оған генетикалық бақылау. Прокариотты микроорганизмдер дегендердің дифференциялды функция атқаруын қамтамасыз ететін оперондар жүйесі (реттеуші- оператор – структуралық ген). РНК – полимераза ферменті және оныңтранкрипцияға қатысуы.

Генетикалық инженерия, оның теориялық және практикалық маңызы. Генетикалық инженерияның даму тарихы. Сомалық клеткаларды гибридизациялау. Ген инженериясы. Генді қолдан синтездеу, оны ДНК құрамынан бөліп алу. Генді басқа клеткаға айырып салу (трансгенез).

Онтогенез – белгілі бір сыртқы және ішкі орта жағдайларында дамуының жүзеге асуы екендігі.

Жіктелудің (дифференцировканың) генетикалық негіздері. Жұмыртқа клеткасы цитоплазмасының ұрықтануға дейінгі алғашқы жіктелуі дамудың жалпы жоспарының предетерминациясы.

Онтогенездегі пролиферация процесінің генетикалық реттелуі. Клеткалар мен тканьдардың функционалдық жағдайына байланысты хромосомалық материалдың дәл көшірмесін алудың ерекшеліктері. Көпклеткалылардың онтогенезіндегі жіктелу процестеріне байланысты политения мен полиплоидия. Онтогенездегі хромосомалардың функциональды қөзгерісі. Гендердің қызметі мен өзара әрекеті. Биосинтез тізбегі. Геннің әрекет ету мерзімі. Ядроларды трансплантациялау гендердің әрекетін зерттеу әдісі екендігі. Генотип және фенотип. Онтогенезді меңгеру. Витаминдер, гормондар және басқа биологиялық активті қосылыстардың жекедамуындағы ролі және олардың ауылшаруашылық жануарлары мен өсімдіктердің өнімін арттырудағы маңызы.

Онтогенездің дискреттілігі. Даму кезіндегі стадиялар мен құбылмалы кезеңдер. Тератогенез, морфоздар мен фенокопиялар. Генетикалық процестерді жүйелі түрде бақылау.

Популяциялар генетикасы және эвоюцияның генетикалық негіздері.

Популяция және оның генетикалық құрылымы. Өздігінен ұрықтанатын және айқас ұрықтанатын организмдер популяциясы. Популяциялар мен таза линиялар туралы В.Иогансен ілімі. Популяциялардағы тұқымқаулау. Панмиксиялық мендельдік популяциядағы генетикалық тепе-теңдік және оның Гарди-Вайнберг заңына теориялық тұрғыда сәйкес келуі.

Популяциялардың генетикалық динамикасының факторлары. Популяциялар динамикасындағы имбридингтің рөлі. Гомозиготалану процесі. Популяциялардың генетикалық динамикасындағы мутациялық процестің рөлі (С.С.Четвериков). Популяциялардағы мутациялық салмақ. Мутациялық процестің бір бағыттылығы.

Популяциялық толқындар (гендердің дрейфі), олардың ерекшелігі және гендер жиілігі динамикасындағы рөлі.

Сұрыптауәрекеті – популяциялар эволюциясындағы бағыттаушы фактор екендігі. Генотиптің адаптивтік (селективтік) құндылығы және сұрыптау коэффициенті туралы түсінік.

Генетикалық гомеостаз және оның механизмдері. Популяциядағы гетерозиготалық. Популяциялардың тұқымқуалайтын полиморфизмі. Ауыспалы және балансты полиморфизм.

Генетиканың эволюциялық теориясының дамуындағы маңызы. Популяциялар генетикасының экология мен биогеоценология үшін маңызы. Популяциялар генетикасының табиғатты қорғау проблемаларының комплексіндегі маңызы. Планетаның генофондын сақтаудың шаралары.

Адам генетикасы.

Адам – генетикалық зерттеулердің объектісі.

Адам генетикасын зерттеу әдістері. Генеалогиялық, цитогенетикалық, биохимиялық, егіздік, онтогенетикалық жәнепо пуляциялық әдістер.

Генеалогиялық әдіс – белгілердің тұқымқуалау сипатын зерттейтін әдіс екендігі. Ататекке талдау жасау.

Адам кариотипі. Адам хромосомаларының идиограммасы, номенклатурасы. Адам хромосомаларын зерттеудегі лимфоциттер культурасының маңызы. Адамда болатын хромосомалық аурулар және оларға диагноз қою әдістері.

Адам генетикасындағы биологиялық әдіс. Адамдағы метаболизм тізбектерінің генетикалық бақылануы.

Егіздік әдісті «генотип» және орта проблемасын жетілдіру үшін қолдану. Гетерозиготалы алып жүрушілікті онтогенетикалық әдістің көмегімен табу және оның медико-генетикалық консультация үшін маңызы.

Популяциялық әдіс жекелеген гендердің ел арасына таралуы мен кездесу жиілігін анықтау тәсілі екендігі. Изоляттар.

Медициналық генетиканың проблемалары. Тұқым қуалайтын аурулар және олардың адам популяциясында таралуы. Тұқымқуалайтын және туа пайда болған кемістер туралы түсінік.

Канцерогенездің генетикалық концентрациясы. Адамның иммуногенетикасы. Гемолитикалық кемістіктер. Зат алмасу аурулары.

Туа пайда болатын және тұқымқуалайтын аурулардың пайда болу себептері. Радиацияның, химиялық мутагендер мен концерогендердің генетикалық қауіптілігі. Сыртқы орта мутагендерімен жақындасудың генетикалық қатері дәрежесін анықтайтын зерттеулердің маңызы.

Адамдағы тұқымқуалайтын кемістіктерді жеке дамуға белсенді араласу арқылы емдеудің мүмкіндіктері. Ерте диагноз қоюдың маңызы. Медико-генетикалық консультациялардың маңызы.

Тұқымқуалаушылық пен ортаның оқыту мен тәрбиелеудегірөлі.

Нәсілшілдік теорияларды генетика тұрғысынансынау.

Генетика – селекцияның теориялық негізі. Салыстырмалы және жеке генетика салаларының өсімдіктер, жануарлар мен микроорганизмдер селекциясындағы маңызы.

Селекцияның өз алдына жеке ғылым және технология екендігі.

Пәні және зерттеу әдістері. Селекциядағы бастапқы материал туралы ілім. Н.И.Вавилов бойынша мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары. Тұқым, сорт, штамм жайлы түсінік. Сұрыптауға қажетті өзгергіштіктердің қайнар көздері. Комбинативтік өзгергіштік. Будандастыру үшін жұп таңдаудың принциптері. Мутациялық өзгергіштік. Өсімдіктер мен жануарлар селекциясындағы будандастыру жүйелері. Инбридинг. Линиялы селекция. Аутбридинг. Алыс гибридизация. Гетерозис құбылысы.

Тұқым қуалау коэффициенті және оны селекция әдістерін таңдау үшін қолдану.

Сұрыптауәдістері. Жеке және жаппай сұрыптау, олардың маңызы. Жеке сұрыптау селекциясының негізі екендігі.

Сыртқы орта жағдайларының сұрыптаудың тиімділігі үшін маңызы.

Жануарлардың тұқымдарын және өсімдіктердің сорттарын шығарудағы тұқымқуалаушылықтың, өзгергіштіктің және сұрыптаудың рөлі.

Агротехникалық және зоотехникалық шаралардың өсімдіктердің сорттары мен жануарлардың тұқымдарының потенциалды өнімділігін жүзеге асырудағы рөлі.

Өсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер селекциясының негізгі жетістіктері.

Молекулалық генетика мен цитогенетиканың табыстарына байланысты селекцияны дамытудың болашағы.

АҒЗАЛАР АЛУАНТҮРЛІЛІГІ
Биология ғылымының классификациясы. Қазіргі заманғы биологияның негізгі даму бағыттары. Тірі организмдер классификациясына қазіргі замандағы көзқарастар.

Прокариоттар. Бактериялардың құрылысы мен функциясы, көбеюі. Бактериялардың табиғатта таралуы және алуан түрлілігі.

Вирустардың структуралық құрылымы, химиялық құрамы және көбеюі.Эукариотты балдырлардың морфологиясы және цитологиясы.Балдырлардың өмірлік циклындағы ядро фазалары мен ұрпақ алмасуы.Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтар, олардың құрылысының ерекшеліктері мен көбеюі.

Жоғарғы сатыдағы саңырауқұлақтар, құрылысы, көбеюі, олардың практикалық маңызы. Саңырауқұлақтардың шығу тегі, әртүрлі класстарының арасындағы байланыстар. Қыналар, анатомиялық ерекшеліктері мен көбею жолдары.Тіршілік циклінде гаметофиті басым өсімдіктер. Папоротниктәрізділердің жалпы морфо-анатомиялық сипаты, олардың пайда болуы, көбеюі, табиғат пен адам шаруашылық әрекетіндегі маңызы.

Ашықтұқымдылардың шығу тегі, классификациясы, филогениясы.

Гүлді өсімдіктердің шығу тегі және морфологиялық эволюциясының негізгі бағыттары. Жабықтұқымдылардың жалпы морфо-анатомиялық сипаты. Пайда болуы. Олардың морфологиялық эволюциясының негізгі бағыттары. Кластарға бөлінуі. Қосжарнақты өсімдіктердің филогенетикалық байланыстары. Даражарнақты өсімдіктер, шығу тегі, негізгі қатарлары. Паразит тіршілік ететін қарапайымдардың типтері.

Көп клеткалы жануарлардың шығу тегі жөніндегі гипотезалар. Көп клеткалылардың эмбриональды даму этаптары. Буынаяқтылардың жалпы сипаттамасы, олардың құрылыс ерекшеліктері, пайда болуы мен систематикасы.

Хордалылар типінің жалпы сипаттамасы және олардың жануарлар әлемінің системасындағы орны. Хордалылардың шығуы мен систематикасы.

Омыртқалылар тип тармағының морфологиялық және биологиялық жалпы сипаттамасы. Омыртқалылардың негізгі таксономиялық бөлімдері және олардың генеологиялық байланыстары.

Балықтардың экологиясы және биологиялық топтары.

Бауырымен жорғалаушылардың морфологиялық және биологиялық сипаттамасы мен көбею ерекшеліктері.

Құстардың морфологиялық және биологиялық сипаттамасы және көбеюі мен ұрығының дамуындағы ерекшеліктер.

Қазіргі сүтқоректілердің географиялық таралуы және системасы.

Өсімдік, жануар және микроағзалардың өмірлік цикліндегі гапло және диплофазалардың кезектесуі.

Қазақстанда таралған дәрілік өсімдіктер, олардың түрлері. Дәрілік өсімдіктердің ағзаға тигізетін әсері бойынша жіктеу қатары. Қазақстанда кездесетін улы өсімдіктер. Шалғындар мен жайылымдардың улы өсімдіктерінің систематикалық жіктелуі, морфологиялық сипаттамасы, таралу ерекшелігі мен экологиясы.

Қазақстанда кездесетін бал шығаратын өсімдіктердің ерекшеліктері, өнімдері. Бал шығаратын орман, шалғын, батпақтық, әртүрлі шөптесін өсімдіктер. Сәндік үшін өсетін өсімдіктер, оларды пайдаланудың мүмкіншіліктері. Батыс Қазақстан облысында сәндік үшін өсірілетін ағаштар мен бұталар.

Қазақстанның илік заттары (дубильные вещества) өсімдіктері және оларды тиімді пайдалану.

Қазақстанның хош иісті (ароматты) және татымды (пряные) өсімдіктері және оларды халық шаруашылығында пайдалану мүмкіншіліктері. Қазақстан флорасындағы жабайы өсетін тағамдық өсімдіктері және оларды шаруашылыққа енгізу. Тағамдық өсімдіктер классификациясы. Қазақстанның техникалық дақылдары. Биоэкологиялық сипаттамасы, өндірісте пайдалануы. Малға азық ретінде пайдаланатын өсімдіктер. Қазақстанның табиғат жағдайына байланысты малға жеуге жарамды өсімдіктердің түрлері.

Қазақстанның негізі су биоресурстары. Негізі топтары мен түрлері, таралу аудандары, тиімді пайдалану және қорғау. Қазақстандағы жер бетіндегі омыртқасыздар ресурстарының негізгі топтары мен түрлері, қоры, тиімді пайдалану және қорғау.Құстардың аңшылық кәсіптік түрлері. Негізгі түрлерінің қоры, таралу аудандары, оларды тиімді пайдалану және қорғау.

Қазақстанның терісі қымбат және кәсіптік аңшылыққа жарайтын түрлері: ресурстық түрлері, қорлары, тиімді пайдалану және қорғау. Жерсіндіру (акклиматизация) және қайта жерсіндірудің Қазақстан биоресурстары өнімділігін арттырудағы ролі.

Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи территориялары және олардың түрлерді қалпына келтірудегі және сақтаудағы ролі. БҚО-ның жануарлар және өсімдіктер жүйесінің көптүрлілігі. Өсімдіктер мен жануарлардың сирек кездесетін және жойылу қаупі бар түрлері.Жер үсті омыртқасыздары. Өрмекшітәрізділер мен бунақденелілер. Олардан алынатын өнімдер.

Қосмекенділер. Негізгі түрлері мен топтар. Негізгі ресурсты түрлерінің қорын тиімді пайдалану және сақтау.

Жер үсті омыртқалылары. Бауырымен жорғалаушылар. Тасбақалар. Улы жыландар. Олардан алынатын өнімдер.

1. 
   Ч.Дарвин. Происхождение видов. Сбор. Соч. М-Л, Издательство АН СССР, 1939.
   
2. 
   Ч.Дарвин. Изменения домашних животных и культурных растений. Сбор. Соч. М-Л. Издательство АН СССР, 1961.
   
3. 
   Парамонов А.А. Дарвинизм. М., Просвещение, 1978.
   
4. 
   Яблоков А.В., Юсуфов А.Г. Эволюционное учение. 2-е издание. М.: Высшая школа, 1981.
   
5. 
   Северцов А.С. Введение в теорию эволюции. М.: Изд-во МГУ, 1981.
   
6. 
   Северцов А.С. Главное направление эволюционного процесса. М.: Изд-во Мос. унив-та, 1967.
   
7. 
   Сатпаева Х.К., Шілдебаева Ж.Б., Өтепбергенов О.А. Адам физиологиясы. Алматы: Білім, 1995.
   
8. 
   Основы физиологии человека. В 2-х томах. / Под ред. Б.И.Ткаченко. С-Петербург, 1994.
   
9. 
   Физиология человека. В 2-х томах. / Под ред. В.М.Покровского, Г.Ф.Коротько. М.: Медицина, 2001.
   
10. 
    Инге-Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции. М.: Высшая школа, 1989.
    
11. 
    Лобашев М.Е., Ватти К.В., Тихомирова М.М. Генетика с основами селекци. М.: Просвещение, 1979.
    
12. 
    Лобашев М.Е. Генетика. Изд-во ЛГУ, 1969.
    
13. 
    Мұхамбетжанов К.К. Генетика және селекция негіздері. Алматы, Санат, 1996.
    
14. 
    Берсімбаев Р.І., Мұхамбетжанов К.К. Генетика. Алматы: Қазақ университеті, 2002.
    
15. 
    Мұхамбетжанов К.К. Генетика. Алматы, Санат, 1994.
    
16. 
    Генкель П. Физиология растений. М.: Просвещение, 1975.
    
17. 
    Максимов Н.А. Краткий курс физиологии растений. М.: Сельхозгиз, 1958.
    
18. 
    Якушкина Н.И. Физиология растений. М.: Просвещение, 1988.
    
19. 
    Полевой В.В. Физиология растений. М.: Просвещение, 1991.
    
20. 
    Кенесарина Н.Ә. Өсімдіктер физиологиясы және биохимия негіздері. Алматы: Санат, 1982.
    
21. 
    Жатқанбаев Ж. Өсімдік физиологиясы. Алматы: Санат, 1988.
    
22. 
    Кенжеев Қ. Өсімдіктер физиологиясының практикумы. Алматы, 1989.
    
23. 
    Сағатов К.С. Өсімдіктер физиологиясы. Алматы, 1996.
    
24. 
    Қалекенұлы Ж. Өсімдіктер физиологиясы. Алматы: Қазақ университеті, 1996.
    
25. 
    Сағатов К.С. Өсімдіктер физиологиясы. Алматы: Ғылым, 2002.
    
26. 
    Жатқанбаев Ж.Ж. Өсімдіктер физиологиясы және биохимиясы негіздері. Алматы, 2004.
    
27. 
    Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общщая биология преподавания биологии: Учебник для студентов биологических специальностей. М.: Просвещение, 1983 г.
    
28. 
    Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Общая методика преподавания биологии. М.: Просвещение, 1985 г.
    
29. 
    Бинас А.В., Маш Р.Д., Никишов А.И. Биологические эксперименты в школе. М.: Просвещение, 1990.
    
30. 
    Журналы «Биология в школе».