Жаратылыстану-математика факультеті деканы
жүктеу/скачать 1,14 Mb.
|
| БАТЫС ҚАЗАҚСТАН. Бұған Қазақстанның батысы мен оңтүстік-батысында орналасқан Ақтөбе, Атырау және Орал облыстары қосылады.
Туристердің назарын аударатын Жалпы Сырт үстірті, Ешкі тауы(259 м), мұнда көктерек сирек ормандары, Орал облысының аттас өзені сағасында орналасқан Шежін және Дюрин құймалары шегіндегі суарма шабындықтары жалпақ тегістіктер бар. Каспий ойпатының солтүстік бөлігіндегі Қамыс-Самар көлінің дөңесті құмдары мен ойпаттары алмасып отырған құймалары тамаша. Туристердің ерекше қызығушылығын, әрине Жайық өзені шақырады. Ұзындығы (2428 км) – бұл Европадағы Еділ мен Дунайдан кейінгі үшінші өзен. Мықты су артериясы солтүстіктен оңтүстікке Каспий ойпатын кесіп өтеді және Европа мен Азияның географиялық шекарасы болып табылады. Ал, енді өзеннің батыстан оңтүстікке бұрылар тұсында Қазақстанның ең көне қалаларының бірі даңқты азаттық және революциялық дәстүрлердің қаласы– Орал орналасқан. Ол 1773 жылдың күзін есінде сақтайды, ол кезде оның өңірінде Емельян Пугачев бастаған казак кедейлерінің көтерілісі басталған болатын. Пугачевшілер қатарында орыстармен қатар татарлар, башқұрттар, қазақтар, қалмақтар ұрысқа қатысты. Пугачев көтерілісі жаншылғаннеан соң 1775 жылы Екатерина ІІ нің жарлығымен «болған оқиғаны ұмыттыру үшін» Жайық өзені Орал деп аталып, ал Жайық қалашығы – Орал деп аталды. Қалада Е.Пугачевтің келуіне байланысты көптеген естеліктер сақталған. Кейін, ХҮІІІ ғасырдың 80-90 жылдарында, қала қазақтардың феодалдық езгіге қарсы күресіне құлақ түрді. Орал қаласының көшелерінде Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлының басшылығымен ХІХ ғасырдың 30-шы жылдары байлар мен патша шенеуніктеріне қарсы қажымайтын күрес жүрді. Тағы бір аңызға айналған есім бұл жерлермен тығыз байланысты. 1919 жылы Орал В.И.Чапаев бастаған Қызыл Армияның әскерлерімен ақгвардияшылдардан азат етілді. В.И.Чапаевтың өмірі мен қызметімен байланысты нәрселердің барлығы облысқа келуші туристердің қызығушылығын тудырады. Фрунзенің басшылығымен болған 1919 жылы Орал қаласын қаһарманмандықпен қорғау және оған қатысқан 25-ші Чапаев дивизиясы, азамат соғысының тарихына ең бір аңызға айналған оқиға болып кірді. Оралмен көптеген сөз шеберлерінің тағдыры байланысты. Мұнда Е.Пугачев бастаған Шаруалар соғысы тарихы туралы материалдар жинауға А.С. Пушкин (1833ж.) және В.Г. Короленко (1900 ж.)келді. Олардың жинаған материалдары А.С.Пушкиннің «Пугачев тарихы», «Капитан қызы» В.Г.Короленконың «Қашқын патша», «Казактарда», «Пугачевтің аңыздар өлкесінде» кітаптарының негізіне кірді. Қалада жолшыбай Т.Г.Шевченко, В.А.Жуковский, М.Л.Михайлов, Л.Н.Толстой болды. « Ақылды сөздіктің» авторы В.И. Даль Оралда қызмет бабымен болғанда, бір уақытта зерттеулер жүргізе отырып өз шығармасына материалдар жинады. Бұл қалада ақын-демократ болып Ғабдолла Тоқай құрылды, осында өзінің алғашқы өлеңдерін жазды. А.Н.Толстой мен Л.Сейфуллина Жайықтан қайықпен саяхаттап жүріп отырып Орал қаласында болды. Қазіргі Оралдың бас магистралі – Достық даңғылы, бұрынғы Михайлов көшесі өз кезінде талайды көрген көше. Түрлі замандарда мұнда тұрып өмір сүрген немесе осында тоқтағандар И.А.Крылов, В.А.Жуковский, А.С.Пушкин, Л.Н.Толстой, А.Н.Плещеев, В.И.Даль, В.Г.Короленко, В.И.Чапаев, Д.А.Фурманов, М.В.Фрунзе, А.Н.Толстой. Осы даңғылда, Орал казак армиясының құрылғанына 300 жылдығының құрметіне тұрғызылған 1891 жылы тұрғызылған бұрынғы Христос-құтқарушы сарайында, қазірде облыстық тарихи-өлкетану мұражайы орналасқан, экспонаттар қаланың жарқын өткен шақтары мен қазіргісіне куә болады. Бір кездегі кішкентай қалашық үш жарым ғасыр ішінде ірі шаруашылық және мәдениет орталығына айналды. Қазір Орал облысында 190 мың адам тұрады. Мұнда республиканың басқа да облыстарына шығарылатын көптеген жеңіл, тамақтық, химикалық өнеркәсіп орындары бар. Революцияға дейін Атырау облысы патшалық Ресейдің артта қалған шеткері елі болды, оның халқы негізінен мал шаруашылығымен айналысты. Өнеркәсіп тұз өндірумен белгілі. Жем мұнай кәсібінде шетелдік капиталистер қожайындық құрды. Қазір Атырау облысында мұнай табушы, мұнай өндіруші, химиялық, тамақтық, балық, машина құрушы өнеркәсіп бар. Облыстың өнімі әлемнің көптеген елдеріне шығарылады. Атырау облысының орталығы –Атырау қаласы – Жайықтың Каспий теңізіне құяр тұсынан алыс емес жерде орналасқан. Қаланың негізін 1615 жылы, тапқыр адам – Михаил Гурьев құрды, ол патша Михаил Федоровичтен Жайық сағасынаан бекіре балығын аулау монополиялық құқығын сұрап алды, ол үшін шабуылдардан қорғану үшін қамал-қала тұрғызуға, және патша үстеліне қызыл балық пен уылдырық беріп тұруға міндеттенді. 1688 жылы аз уақыт Атырауды (Гурьевті) Степан Разин билеп тұрды. Атырау - Каспий теңізіндегі порт, Жайықтың өзендік пристаны және Атырау – Қандыағаш – Ор – және Атырау – Астрахань темір жолының басты пункті. Қаланың теңізбен қатынасы теңіз каналы бойынша өтеді. Атыраудан теңізге қала орталығынан катермен немесе теплоходпен шығуға болады. Атырауда қазақ халық күйшісі Құрманғазы Сағырбаевтің бейіті бар (1806 - 1879), қаладан солтүстікке 50 км жерде көне Сарайшық орналасқан (ХҮІ-ХҮІІ ғғ.), оған жақын Европа мен Азияның жолдары қосылады. жүктеу/скачать 1,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|