Интеллектуалды бағдарламаны процедуралық деректер базалар және бағдарламау теория көмегімен ғана жасау мүмкін емес. Егер деректер базасына барлық кездескен жағдайларды енгізетін болсақ, бағдарлама одан интеллектуалды болып қалмайды.
Мысал. 40 жылдардың аяғында бір тілден екінші тілге автоматтандыру аудару міндеті қойылған болатын. Мысалы, орыс тілінен ағылшын тілге аудару тіркестер: Read Only Memory. Мұнда Read — читать (оқу), Only — только (тек қана), Memory — память (зерде). Осы сөйлемді қалай дұрыс аударуға болады?
Компьютер көзқарасына қарай – ағылшын сөздерді кездескен ретімен орыс сөздерімен алмастыру қажет, онда аламыз: «Читать только память».
Аудармашының көзқарасына қарай – ағылшын тілінің грамматикасын еске алып, сөйлемнің аяғынан бастау керек: «Память только для чтения».
Анық, бастапқы мәліметтерден басқа (біздің жағдайда бұл сөздер
«читать, только, память») аудару ережелерді де еске алу қажет. Ал аудару ережелері деген не? Аударушы бағдарламада оларды қалай ескеру керек? Ол үшін жаңа ұғым білімдер пайдаланылады.
Білімдер– жасанды интеллектің негізгі атау сөзі. Қарапайым түрде білімдерді деректер элементтерінің арасындағы арақатынастар деп анықтауға болады. Мысалы, машинаның кіруіне берілген сөйлем: «Арман Әсемді жақсы көреді». Мұндағы Арман мен Әсем – мәліметтер. Жақсы көреді – арақатынас. Арақатынастың симметриясы жоқ, сондықтан машина осыны біліп, мағыналы жауап бере алады: «Әсем Арманды жақсы көрмеуі мүмкін».
Аудару мысалға қайтадан келейік. Оны графикалық түрде көрсетейік (1.2-сурет). Аудару сызбасы аударудың дұрыс бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Ол орыс пен ағылшын варианттарына бірдей сәйкес келеді. Бастапқы сөйлемде болмаған және сыртқы көздерден алынған осындай сызба білім деп саналады.