Жаттыѓу ж¦мысы
Тіл білімі салаларын сатылай, комплексті талдаудың жүйесі
жүктеу/скачать 1,58 Mb.
|
| Тіл білімі салаларын сатылай, комплексті талдаудың жүйесі
І Синтаксистік талдау: объектісі- сөйлем, сөз тіркесі А) айтылу мақсаты ә)құрылысы б) сөйлем мүшесі в) сөз тіркесі г) сөздердің байланысу тәсілі ғ) сөздердің байланысу түрлері ІІ Сөзжасамдық (сөздердің жасалу жолдары) талдау: объектісі- сөз. а) сөз құралы ә) сөздердің лексика-грамматикалық мағынасы ІІІ Морфологиялық талдау: объектісі- сөз а) сөз таптары ә) қосымша, олардың грамматикалық мағыналары. IV Лексикалық талдау: объектісі- сөз. а) сөздердің әр алуын мағынасы. V Фонетикалық талдау: объектісі - сөз, дыбыс Бұл сызба бір сөйлемге толық синтаксистік талдау, одан соң сөзжасам, морфологиялық болып, рет-ретімен талданып отырады. Тіл білімі салаларына байланысты сатылы, комплексті талдау кезең-кезеңмен беріліп отыратындықтан, ең алдымен фонетикалық талдауға тоқтау жөн. Сөз 1. Жуан, жіңішке, аралас буынды сөз 2. буын, оның т.үрі а) ашық буын (а.б) ә) тұйық буын (т.б.) б) бітеу буын (б.б) 3. тасымал 4. екпін 5.буын 6. дыбыс үндестігі а) ілгерінді ықпал ә) кейінді ықпал б) тоғыспалы ықпал Сатылы комплексті талдау грамматикалық материалды терең меңгерумен қатар тартымды сөйлеуге, сөйлеудің мазмұнды болуына, сөйлеудің техникасына, сөйлеудегі сөз байлығы мен көркемдегіш ќ±ралдарына, сөйлеген сөздің әсерлілігіне, мәдениеттілігіне баса назар аударуға үйретеді. Төменде фонетикалық талдаудың толық түрі, ықшамдалған түрі, дыбыстарды математикалық тәсілмен талдау, дыбыстық мінездеме берудің үлгілері рет-ретімен берілуі керек. Ана 1. Айтылу, жасалу, жазылу жолдарына қарай жуан буынды сөз. Сөздер құрамындағы дауысты дыбыстар а,а- жуан дауыстылар 2. Бұл сөз а-на болып екі буынға бөлінген. Сөз құрамында 2 дауысты дыбыс бар. А буыны да, -на буыны да- ашық буын (а.б). себебі, а буыны жалғыз дауысты дыбыстан тұр, -на буыны дауыссыз дыбыстан басталып, дауысты дыбыспен аяқталып тұр. 3. Сөз 2 буыннан тұрғанмен тасымалданбайды, өйткені жалғыз дауысты дыбысты жолдың екінші жағына қалдырып кетуге болмайды. 4. Сөзде екпін - на буынындағы а дыбысына түседі. 5. Сөзде буын үндестігі жоқ, себебі түбір сөз. 6. Сөзде дыбыс үндестігі де жоқ, өйткені қосымшасыз түбір сөз. Өмір тіршілігінде кездесетін заттар мен құбылыстар адам баласына сөз арқылы танылатыны белгілі. Сөз адам баласы ұғымдарының қағаз бетіне түсірілген белгісі екенін түсіндіру қажет. Біріншіден, лексика тілдегі сөз атаулының олардың мағыналарын тексеретін бөлім екендігі түсіндіріледі.Лексика сөздердің алуан түрлі мағыналарын қарастырады, сондықтан лексикада берілген сөздің тура және ауыспалы мағыналарын, көп мағыналы сөздерді, омоним, синоним, антонимдерді кейбір грамматикалық категориялар сияқты жеке күйінде өтуге болмайды. Себебі, сөздердің мағыналары үнемі сөйлем ішінде, тексте сараланып, танылады. Яғни, оқушылардың әдеби тілдің нормасында жатық, көркем сөйлеулеріне лексика бөлімінде дұрыс бағыт беруге көңіл бөлінеді. Сөздер қашан да белгілі бір мағынаға ие болады. Мысалы: қала, бала, он, жақсы, оқы, мен, жоғары т.б. Сөздердің ешбір сөзбен қарым-қатынасқа түспей тұрған мағыналарын сөздердің бастапқы негізгі мағынасы немесе тура мағынасы деп аталатыны түсіндіріледі. Оқушының ұғымына қонымды түрде жаттығу жұмысы үстінде синоним сөздердің тіркесі жөнінде мағлұмат берудің артықшылығы жоқ. Мысалы: түр, түс, ажар сөздері белгілі бір заттың көрінісін білдіретін синоним сөздер екені айтылады. Мұнан соң оқушыларға: «Осы сөздердің мағыналарын тағы қандай сөздермен алмастырып айтуға болады?» деген сұрақ қойып, өздеріне синоним сөздер тапқызу керек. Демек, түр, түс, ажар сөздерінің мағынасына жуық көрік, келбет, пішін, рең деген сөздер айтылып, оларды мағынасы мен тұлғалары тіркес сөздер құрамында салыстыра түсіндіріледі. Мысалы: көркі
Адамның келбеті пішіні реңі түрі т‰сі Малдың түсі Гүлдің түсі Көрік, ажар, келбет, пішін, рең сөздері кез келген сөздермен тіркесе (үйлесе) бермейді, тек адамға байланысты сөздермен ғана тіркесетіні аңғарылады. Түс, түр сөздері адамға байланысты айтылмайды, адамдық ұғымнан басқа сөздермен тіркеседі. Мысалы, малдың түсі, сиырдың түрі, гүлдің түсі, гүлдің түрі т.б. Сөздердің мағыналық ерекшеліктерін меңгерткен соң, алған білімдерін жинақтау үшін, оқушыларға шығармашылық жұмыс істеуге болады. Сөздер мен сөз тіркестерінің тізімін беріп, оларды мағыналары жағынан топтастырып, графа толтыруға болады. Адамның көзі. Қол. Оттың қызуы. Ақ, әдемі. Қолды болды. Қара. Малдың көзі. Жаз. Қызу еңбек . Қайнаған су. Таза бұлақ. Иненің көзі. Шыны. Таза жүрек . Сұлу. Тамаша. Бас. Бос сөз.
Жалпы қорытындылай келсек, қазақ тіліндегі фонетика мен лексиканы оқыту, талдауда бірнеше єдістер ќолданылады. Б±л єдістер бірнеше т‰рге жіктеледі. Каталог: fulltext -> buuk buuk -> Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі жүсіпов нартай қуандықҰЛЫ buuk -> Мамандыққа кіріспе «Музыкалық білім» buuk -> МӘШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку buuk -> Кітаптану және кітап тарихы 050418 «Кітапханатану және библиография» buuk -> Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі buuk -> Психотерапия технологиялары buuk -> ДӘСТҮР – ДӘріс қазақ тілі пәнінен студенттерге арналған оқу құралы Павлодар Кереку 2010 Т. Х. Сматаев ДӘСТҮР – ДӘріс buuk -> Ашимбетова Р. Д. Журналистің тіл мәдениеті Оқу құралы 050504 «Журналистика» мамандығының студенттеріне арналған Павлодар жүктеу/скачать 1,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|