Жаттыѓу ж¦мысы
жүктеу/скачать 1,58 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Аныќтауыштыќ талдаулар
| Т‰сіндірмелі талдаулар:
лексикалыќ талдау єдісі фонетикалыќ талдау єдісі морфологиялыќ талдау єдісі синтаксистік талдау єдісі Аныќтауыштыќ талдаулар: орфографиялыќ талдау єдісі пунктуациялыќ талдау єдісі орфоэпиялыќ талдау єдісі стилистикалыќ талдау єдісі Талдау єдістерініњ формасы – сабаќ т‰рлері Талдау єдістері арќылы білімді мењгерту, практикалыќ даѓдыны ќалыптастыру ќажет.Талдау єдістерініњ материалдары – дидактикалыќ материалдар. Олар екі топќа жіктеледі: теориялыќ материалдар: таќырыптыњ термині, аныќтамасы, ережелері, µзіндік ерекшеліктері практикалыќ материалдар: сµздер, сµйлемдер, мєтіндер, фразалар, наќыл сµздер. Әрбір пәнді оқытуда белгілі әдіс-тәсілдер қолдану көзделеді. Мәселен, қазақ тілі пәні бар, осы пәнді тиімді, ұтымды өткізудің әдісі бар. Яғни, қазақ тілі оқытудың ғылыми пән екендігінің дәлелі. Методика - метод, гр metjdos деген сөзінен шыққан, қазақша зерттеу жолы деген мағынаны білдіреді. Қазақ тілінің методикасы- ана тілін ұғынудың заңдылықтарын және тіл туралы білімді балаларға үйрету жолдары мен құралдарын зерттейтін педагогикалық ғылым. Ана тілін ұғыну заңдылықтарын тіл табиғатының өзінен және оны ұғыну психологиясынан келіп шығады. Бұған білім беру жолдары мен құралдары да жағдай жасайды. Білім беру жолдары мен құралдарына: 1) мақсатты түрде іріктеліп алынған тілдік материал; 2) оқу жұмысын ұйымдастыру; 3) оны үйрету әдістері жатады. Қазақ тілінің білім беру әдістері сан алуан. Осы әдістерді методикада жіктеп көрсетудің маңызы зор. Жіктеп көрсетуде, біріншіден, оқушыға берілетін білімнің сапасы артады, екіншіден, оқушымен жүргізілетін жұмыстың дәлдігі нығаяды, үшіншіден, мұғалімнің атқаратын жұмысы жеңілдейді. Білім беру әдістерін талдап қолдану, оны қай уақытта іске асыру және білім беру әдістерін қай материалға байланысты сұрыптау алу- методиканың қиын әрі күрделі мәселелері. Сондықтан да оқушыларға ұсынылатын тілдік материалдың көлемін талдау аса қажет. Оқушыларға берілетін білімнің көлемін сұрыптап алу білім беру әдістерінің іске асырылуын жеңілдетеді. Білім беру әдістерін іске асыруда оларды топтастыру, жіктеу ең қажетті мәселе болып табылады. Оқушыларды тілді практикалық-теориялық және теориялық практикалық жағынан меңгереді. Қазақ тілі білім беру әдістерін топтастыру методиканың соңғы жетістіктеріне негізделеді. Қазақ тілі білім беру әдістерін оқушылардың білім алу көздеріне негіздей отырып, оларды төмендегіше жіктеуге болады: а) Қазақ тілін практикалық жақтан үйрету әдістері. Бұл әдістер құрамына мыналар кіреді: тілді әдебиет материалмен байланыстырып өту әдісі, түсініксіз сөздерді үйрету әдісі, диалогтық және монологтық сөйлеуді үйрету әдісі, ауызша түсіндіру әдісі, ауызша мазмұндау әдісі және мәнерлеп оқу әдісі. ә) қазақ тілін теориялық жақтан үйрету әдістері. Бұған мына әдістер кіреді: әңгіме әдісі, түсіндіру әдісі, тәжірибе әдісі және кітапты пайдалану әдісі. б) Қазақ тілін теориялық-практикалық жақтан үйрету әдістері. Олар мыналар: дайын материалды талдау әдісі, фонетикалық талдау әдісі, морфологилық талдау әдісі, синтаксистік талдау әдісі, тілдік материалдың түрін өзгерту әдісі, тілдік тапсырмалары бар мазмұндау әдісі, қазақ тілі бойынша сөйлем құрату әдісі, тілдік тапсырмалары бар шығарма жаздыру әдісі, орфографиялық талдау әдісі, жазу әдісі және диктант жазу әдістері. Қазақ тілінің теориялық-практикалық жақтан үйрету әдістері дыбыс заңдылықтарының өзіндік белгілерін практикалық дағдылар арқылы меңгертуде үлкен қызмет атқарады. Дыбыс пен әріптің, буын мен сөздің, сөз бен сөйлемнің ара қатынасын мысалдармен дәлелдеуге бұл әдістің пайдасы мол. Жаттығу жұмыстары қазақ тілі материалдарына орай берілген теориялық білімді бекітуде, дұрыс жазу емлесі мен дұрыс сөйлеу нормасын қалыптастыруда және оқушылардың тілін ұстарту, сөйлеу тілін дамыту дағдыларын жүзеге асыруда аса зор септігін тигізеді. Бұл әдіс қазақ тілі материалдарының бір-бірінен айырмашылығы, бірімен-бірінің байланысын, жасалу жолдарын, өзіндік ішкі белгілерін, анықтамасы мен ережелерін қайталап, пысықтап бекіту үшін де қолданылады. Қазақ тілін теориялық-практикалық жақтан үйрету әдістері тақырыптың көлеміне қарай кейде жеңілден ауырға қарай, кейде ауырдан жеңілге қарай жүргізіледі. Жаттығу әрбір тақырыптың өзіндік ерекшелігіне, шарты мен мақсатына, түрі мен жүйесіне қарай жүзеге асады. Сондықтан әрбір тақырыпқа байланысты ең кемінде 5-тен 25-ке дейін дағды түрлері орындалады. Бұл оқушыларға берілген теориялық біліммен үйлестіріле отырып орындалады. Мысалға 5-сынап оқулығындағы жаттығулар мен сұрау-тапсырмалардың бәрі де тілдік құбылысты жан-жақты және оны тілдің басқа салаларымен сабақтастыра танытуды көздейді. Тіл білімінің лексикадан басталуына оқушы назарын аударудың барлық тәсілдері мақсатты түрде қамтылуы өте орынды. Оның ең басты мақсаты- лексиканың сөз туралы терең білім беретін сала екендігін саналы түрде ұқтыру. Егер сөз тілдің мәйегі болса, сөздің басты белгісі-оның белгілі бір мағына білдіруі. Сондықтан да ол сол мағынаны зерттейтін сала болғандықтан, грамматикалық ұғымдар жүйесі лексикадан басталады. Лексиканың зерттейтін объектісі үлкен екі саланы біріктіреді. Бірі- сөздің мағыналық жағы, екіншісі- тіл байлығы. Сондықтан бұл екеуін тұтастыққа таныту оқушының оны толық меңгеруіне негіз болады. Лексикадан кейінгі сала- фонетика. Егер құрамы жағынан келсек, онда тіл туралы білім сөздің ең кіші бөлшегі тіл дыбыстарынан басталуы орынды сияқты көрінуі мүмкін. Бірақ, дыбыс- сөздің материалы, ал себебін қайталаса, сөз болу үшін оның негізгі белгісі білдіретін мағынасына байлаулы. Бірақ ол ұғым дыбыстың сөз мағынасымен қарым-қатынасын жоққа шығармайды. Лексика туралы жалпы түсінікті өткенде, тіліміздегі сөздердің бір күн, бір жыл немесе он жыл ғана өмір сүріп қоймайтындығын, бірнеше мыңдаған жылдар бойы өмір сүретіндігін, қолдану барысында тіл өңделіп, жетіліп, кейде жойылып, кейде түрлі өзгеріске түсіп отыратындығын, бірақ бұл құбылыс өте баяу жүретіндігіне мысалдар арқылы көз жеткізген дұрыс. Мысал ретінде кестені қолдануға мүмкіндік туады: сөз мағыналарының өзгеруі
Бірақ та кестедегі сан реті екінші қатардағы мысалдарды оқушыларға түсіндіріп, оларға ол жөнінде мәлімет беруге ғана болады, бірақ дәл осындай мысалдар теріп жазыңдар немесе біліп келіңдер деп тапсырма беруге болмайды. Себебі, товар деген сөздің орыс сөзі емес, көне түркі тілінде бар сөз екенін, оның орыс тілінде қолданылатындығын мұғалім ғана білуге тиіс екенін, оқушының білмеуі заңды екенін ескеру керек және осындай сөздерді өзің біліп кел деп тапсыру сыйымсыз. Кестедегі рет саны бірінші қатардағы мысалдарды тіліміздің сөздік қорын құрайтын сөздер бойынша толықтыруға болады. Ал рет саны үшінші қатардағы сөздерге тіліміздегі көмекші сөздер – көмекші есімдер, көмекші етістіктер, шылаулар жататындығын ажырата алса және өздері мысал келтіре алуы қажет. Лексикаға қатысты жаттығулардың бірінде әр сөздің грамматикалық белгілерін –қай сөз табы, қандай сөйлем мүшесі, қандай формада тұрғанын дәлелдеңдер деген тапсырма лексикаға қатысты болмаса да, оқушылардың 4- сыныпта өткендерін жаттығу жұмысы арқылы қайталау және сөздегі лексикалық мағына мен грамматикалық мағыналардың бір еместігі, грамматикалық мағынасы грамматикалық форма беретіндігіне жүретін тапсырма деп түсінуі дұрыс. Лексиканың зерттейтін объектісі үлкен екі саланы біріктіреді. Бірі- сөздің мағыналық жағы, екіншісі- тіл байлығы. Сондықтан бұл екеуін тұтастықта таныту оқушының оны толық меңгеруіне негіз болады. Лексика туралы осындай мағлұмат берілгеннен кейін оқылатын сала –фонетика. 2.1. Лексика мен фонетика салаларының жаңа білім мазмұнын анықтауда төмендегідей танымдық-практикалық бағыттар мен міндеттер басшылыққа алынады. 1. Танымдық бағыт бойынша 1. Оқушылардың лингвистикалық дүниетанымын қалыптастыру. Мұнда лексика, фонетика тақырыптары тілдің қарым-қатынас құралы, ұлттық мәдени мұра, қоғаммен бірге дамушы құбылыс екендігін танытуға бағытталады. Пәндік байланыс негізінде тілді жүйелі, тұтас ғылым ретінде түсіндіреді. Пәнаралық байланысқа ерекше көңіл бөлу арқылы ана тілінің өмірдегі мәні ұғындырылып, тілді сүюге және құрметтеуге үйретеді. 2. Оқушыларға қазақ тілінің жүйесі туралы теориялық білім беру. Мұнда әр саланың тіл құрылымындағы орны, рөлі туралы түсінік және тілдік салаларды өзара байланыстыру арқылы оқушылардың тілдік компоненттілігі қалыптастырылады; лексикалық және фонетикалық машық, дағдылар қамтамасыз етіледі. 3. Оқыту арқылы оқушыға эстетикалық тәрбие беру. Ол адамдармен қарым-қатынас жасаудың әдебін үйретуден бастап, тілдегі тазалықты, сұлулықты танытуға, тілдік нормаларды меңгертуге, тіл мәдениетін игертуге бағытталады. 2. Практикалық бағыт бойынша 1. Лексикалық, фонетикалық машықтар мен дағдыларды қалыптастыру. Мұнда сөз мағыналарын дұрыс ажырата білу, сөздерді эмоциялық, стильдік реңіктеріне қарай қолданып, ситуацияға сай іріктеп алу, көркем әрі әуезді сөйлеу дағдыларын қамтамасыз ету мәселелері іске асады. 2. Әдеби тіл нормасын игерту. Тілдің фонетикалық, грамматикалық, стилистикалық нормаларын меңгертуде сөздердің лексикалық мағыналарына бағындыра отырып игерту көзделеді. 3. Оқушылардың тілін ұстарту. Сөйлеудің диалогтік, монологтік түрлерін, олардың өзіндік ерекшеліктері мен байланыстарын түсіндіру арқылы оқушының коммуникативтік дағдыларын жетілдіру мақсат етіледі. 4. Лексикалық және фонетикалық білімді оқушылардың логикалық ойлауын дамытумен ұштастыру. Тіл мен сананың, сөйлеу мен ойлаудың бірлігіне негізделген философиялық тұжырымдарды басшылыққа алып, сөздерді түріне, тегіне қарай жіктеп, саралауға үйрету, үндестік заңына сәйкес қолдануға дағдыландыру. жүктеу/скачать 1,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|