Жер негізгі 3 геосферадан тұрады
жүктеу/скачать 103,87 Kb.
|
30 билет жауаптары. Жаратылыстану
- Бұл бет үшін навигация:
- Биосфера . Биосфера
- 14-билет .
| Экология.Жалпы Биология курсында «Экология» тараудыңбіріболыпесептеледі. Экология биология ғылымыныңсаласыретіндедамыпқалыптасқанғылым. Экология – қазіргікездекүрделі, кешендіғылымдардеңгейінекөтерілді. Қазіргікезде экология барлықғылымдарсаласынсабақтастықтаәрекетететінкешендіғылымғаайналды. Экология бүгінгікүнніңталаптарынжан-жақтықарастыратынкөптегенғылымдаржүйесінентұрады. Адамныңөмірітабиғатпентығызбайланыста. Қазіргіуақытта эколог ғалымдардытолғандыратынмәселелердіңбіріадамзатөмірсүріпотырған «Жер – Ананы» сақтап, қорғау. Осығанбайланысты 11 сыныптаалыныпотырған «Экология және биосфера» қолданбалы курсы оқушылардытабиғаттықорғауға, аялауға, экология ұғымынтереңмеңгеругеарналған. Жергіліктіжердіңэкологиясы, адам мен табиғаттыңқарымқатынасын, ондаөмірсүріпкележатқантіршілікиелерітуралытолықмәлімет береді.
Биосфера .Биосфера (гр. биос—тіршілік, өмір, гр. сфера — шар) — бұлұғым биология ғылымына XIX ғасырдаенебастады. Олкездердебұлсөзбен тек жержүзіндегі жануарлар дүниесіғанааталатын. Биосфера - жердіңтіршілікқабатынажатады. Географиялыққабық - литосфера, гидросфера, атмосфера, биосфераныңөзараәрекеттесуі. Биосферанығылымға 1875ж Зюсс енгізді. Биосфераның құрам бөліктері : 1)Тірі заттра,2)өлі заттар,3)биогенді заттар,4)биожанама заттар,5)шан-тозақтар , митеориттер Экология (лат. эко – үй, баспана; логус - ілім)-жеке организмнің қоршаған ортамен қарым-қатынасын, ортаға бейімделу заңдылықтарын, сондай-ақ организм деңгейінен жоғарырақ тұрған биологиялық жүйелердің – популяциялардың, организмдер қауымдастықтарының, экожүйелердің, биосфераның ұйымдастырылу және қызмет атқару заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Экология терминін ғылымға енгізген адам Эрнст Геккель болып саналады (1866) 2-сұрақ Жердің Күнді айнала қозғалысы. Жазғы,қысқы күн тоқырауы. Күзгі, көктемгі күн теңелуі.. Жер күнді 1 –жылда немесе 365 күн ішінде толық айналып шығады Жер оз білігінен айналаотырып күнді де айналып шығады. Жер шарымызды тең екіге экватор бөледі .Экваторға жақын аймақтарда 2 ғана жыл мезгилиі болады . Ұзаққа созылған құрғақтық және жаңбыр мауысымы .Жердің білігі арбита жазығында көлбеу орыналасқан, сонда жер жарты жыл бойы оңтүстігімен ал қалған жарты бөлігі солтүстігімен орналысқан .Солтүстігі күнге караптұрған кезде солтүстігінде жас , ал оңтүстігінде қыс болып тұрады. Солай жыл мезгілі ауысып тұрады . олай жыл мезгілі ауысып тұрады . 3 – сұрақ Дүниетану сабақтарында әңгімелесу Дүниетану сабағында көптеген қызықты тақырыптар бар сондыктан бәрін біріктіріп қоршаған орта туралы әңгімелесуге болады 12-билет 1.Аумағы 2724,9 мың км²-ге тең. Жерінің көлемі жағынан Қазақстан дүние жүзіндегі ең ірі мемлекеттердің қатарына жатады. Ресей, Канада, Қытай, АҚШ, Бразилия, Аустралия, Үндістан және Аргентинадан кейін 9-орын алады. Біздің еліміз Франциядан 5 есе, Италиядан 9 есе, Англиядан 11 есе үлкен. Қазақстан Еуразия материгінің орталығында орналасқан, екі дүние бөлігін қамтиды. Кіші батыс аймағы Еуропада, ал көлемді шығыс аймағы Азияда жатыр. Физикалық-географиялық жағдайы тұрғысынан, Қазақстан Тынық мұхиты пен Атлант мұхитынан, сондай-ақ Үнді мұхиты мен Солтүстік Мұзды мұхитынан бірдей дерлік қашықтықта орналасқан. Оның мұхиттардан шалғай жатуы әрі аумағының үлкендігі климатының өзіндік ерекшелігін қалыптастырады. Қазақстан батысында – Еділдің төменгі ағысынан, шығысында – Алтай тауларының етегіне дейін 3000 км-ге, солтүстіктегі – Батыс Сібір жазығынан, оңтүстіктегі Қызылқұм шөлі мен Тянь-Шань тау жүйесіне дейін 1650 км-ге созылып жатыр. Қазақстан қоңыржай белдеудің орта және оңтүстік ендіктерінде орналасқан. Дәл сол ендіктердегі Шығыс Еуропа қоңыржай континенттік климатымен, ал Батыс Еуропа субтропиктік климатымен ерекшеленсе, Қазақстан шұғыл континенттік климатымен көзге түседі. Қазақстан жерінде қатаң Сібір мен капырық Орта Азия тоғысып жатқандай. Географиялық орнына қарай республика жерінде орманды дала, дала, шөлейт және шөл зоналары қалыптасқан. Республиканың батыс шеті (46°30' ш.б.) Эльтон және Басқұншақ көлдері маңына, ал шығыс нүктесі (87°20' ш.б.) Бұқтырма өзенінің бастауына сай келеді. Ендік бойымен батыстан шығысқа қарай, материк ішіне енген сайын, климаттың континенттігі арта түседі. Қазақстан Каспий теңізі арқылы Әзірбайжан, Иран елдеріне, Еділ өзені және Еділ – Дон каналы арқылы Азов және Қара теңіздерге шыға алады. Еліміздің көп бөлігі жазық, үстіртті болып келеді. Ол алуан түрлі шаруашылық жұмыстарын дамытуға мүмкіндік береді. Шекарасы.Қазақстан шекарасының жалпы ұзындығы 13394 км, теңізбен (Каспий) 2000 км-ден астам. Қазақстан батыста, солтүстік-батыста және солтүстікте 7591 км Ресеймен шектеседі. Республиканың Алтайдан Тянь-Шаньға (Хантәңірі массивіне) дейінгі 1782 км-ге созылып жатқан шығыс шекарасы Қытай Халық Республикасымен арадағы мемлекеттік шекараға сай келеді. Ал оңтүстігінде тәуелсіз дос мем� 2.Ауа райының күрт өзгерістері. Денсаулық жағдайы күрт қатты жел, дауыл немесе салқындату себебі өзгерістер. Күшті әрең сезініп нашарлауы, бірақ өзегі болып табылатын адамдар, гипертониялық сусамырмен ауыратын науқастардың ауыр бас ауыруы бастайды, қысым Гипертониялық криздің дейін салады жүрек шабуыл болуы мүмкін. Ұзақ қашықтыққа Аударымдар. Климат және адамдар бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста болу. Мысалы, солтүстік адамдар теңізде демалуға келіп, олар, өйткені теңіз ауада, күн ыстық және басқа да факторлардың тым жақсы сезінеді емес, ал. Дәрігерлер созылмалы аурулары бар адамдарға ұзақ саяхат жасауға кеңес бермейді. 3.Дүниетаным - жеке адамның, әлеуметтік топтың, таптың немесе тұтас қоғам қызметінің бағытын және шындыққа деген қатынасын айқындайтын принциптердің, көзқарастардың мақсат-мұраттар мен сенімдердің жүйесі. Дүниетаным қалыптасуына саяси, адамгершілік және эстетикалық көзқарастар көп эсер етеді.[1] Ғылыми білімдер Дүниетаным жүйесіне ене отырып, адамның немесе бүкіл топтың қоршаған әлеуметтік және табиғат заңдылықтарын бағдарлау мақсаттарына қызмет етеді. Сонымен қатар, ғылым адамдарды әртүрлі нанымдар мен адасулардан құтқарып, оның шындық болмысты ақыл-ойы арқылы тануына жағдай жасайды.[2]Дүниетаным – жеке адамның, әлеуметтік топтың, таптың немесе тұтас қоғам қызметінің бағытын және шындыққа деген қатынасын айқындайтын принциптердің, көзқарастардың мақсат-мұраттар мен сенімдердің жүйесі. Дүниетаным қалыптасуына саяси, адамгершілік және эстетикалық көзқарастар көп эсер етеді.[1] Ғылыми білімдер Дүниетаным жүйесіне ене отырып, адамның немесе бүкіл топтың қоршаған әлеуметтік және табиғат заңдылықтарын бағдарлау мақсаттарына қызмет етеді. Сонымен қатар, ғылым адамдарды әртүрлі нанымдар мен адасулардан құтқарып, оның шындық болмысты ақыл-ойы арқылы тануына жағдай жасайды. 13-билет 1.Жер бедері пішіндерінің дамуы және қалыптасуы. Жер шарындағы жер бедерінің барлық пішінін қазақстан жерінен кездестіруге болады. Республика аумағының ұзақ уақыт геологиялық тарихы даму нәтижесінде қаіргі жер бедерінің пішіндері пайда болды. Оған ойпаттар мен жазықтар, үстірттер мен қыраттар, аласа таулар мен биік таулар мысал бола алады. Қазақстан жерінің үштен бірін Батыс Сібір жазығының оңтүстік бөлігі, Тұран ойпаты мен Каспий маңы ойпаты алып жатыр. 2.Жазықтар мен ойпаттар.Үстірттер мен қыраттар.Оған ойпаттар мен жазықтар, үстірттер мен қыраттар, аласа таулар мен биік таулар мысал бола алады. Қазақстан жерінің үштен бірін Батыс Сібір жазығының оңтүстік бөлігі, Тұран ойпаты мен Каспий маңы ойпаты алып жатыр. Батыс Сібір жазығының оңтүстік аймағы республиканың солтүстігінде, солтүстік – шығысында Орал тауларынан Алтайға дейін созылып ұзынша өмірді қмтиды. Тұран ойпаты Орта Азияның солтүстік-батысы және Қазақстанның оңтүстік- батысындағы едәуір жерді алып жатқан ойпаң өңір. Қазақстанға оның тек солтүстік бөлігі ғана кіреді, ойпат негізінен Орта Азия республикалары жерінде орналасқан. Ойпаттың шеткі жағалаулары теңіз деңгейінен 200 м-г дейін көтеріледі де, ортасындағы ойыс Арал теңізіне қарай төмендейді. Каспий маңы ойпаты солтүстікгінде Жалпы Сырт қыраты, шығысында Орал алды үстірті, оңтүстігінде Каспий теңізінің аралығында жатыр. Оңтүстік – шығысында ойпат Үстіртке және Маңғыстау өңіріне жалғасады. Үстірттер мен қыраттар Қазақстан жер бедерінің биігірек үлкен бөлігін қыраттар алып жатыр. Ол үстірт, Торғай, Орал алды үстірттері, Жалпы Сырт қыраттарының бір бөлігі, Бетпақдала және балқаш маңындағы жазықтар. Жер беті көбінесе тегіс, біраз жерлері белесті, ал кей жерлерінде беткейлері тік құлама болып келеді. Үстірт солтүстік және солтүстік батысында Каспий маңы ойпаты мен, батысында Маңқыстау жазығымен шектеседі. Оның Қазақстанға солтүстік-батыс бөлігі ғана қарайды. Үстірт- теңіз деңгейінен биіктігі 200 м-ге жуық биіктік үстідегі жазық. Қазақстан жерінде ең биік тұсы – Мұзбел жоны, биіктігі 340 м. Торғай үстірті шығыстағы Сарыарқа, батыстағы Мұғалжар және Оңтүстік Оралдың аралығында жатыр. Орал алды ( Жем) үстірті Каспий маңы ойпаты мен Мұғалжар тау аралығында жатыр. Үстірттің абсолюттік орташа биіктігі 100 м-ден 300 м-ге жуық. Ол солтүстік шығысында 400-450 м-ге биіктейді де, солтүстікке, батысқа және оңтүстікке қарай аласарып, төбелі жоды жазыққа ұласып кетеді. Бетпақдала үстірті шығысында балқаш көлі, батысында Сарысу және оңтүстігінде Шу өзені, солтүстігінде Сарыарқа аралығында жатқан аймақ. Жер бедерінің абсолюттік орташа биіктігі 300-350 м. 3. Сабақта дүниетану түсініктермен ұғымдарын қалыптастыру. Дүние - қоршаған орта, табиғат, бүкіл әлем, олай болса бұған енбейтін, оның құрамына кірмейтін бірде бір зат не құбылыс жоқ. Адам дүниені өмір бойы танып, білумен, оның таусылмас ерекшеліктерін бақылап, байқаумен айналысатыны анық. Бірақ оның сырын түгел біліп шегіне шыға меңгеру мүмкін емес. Дүниені өз дәрежесінде танып - білу әр адамның меңгерген білім деңгейі мен оның мазмұнына байланысты жүзеге асады. Дүниетану пәнінің міндеті: - оқушыларға дүние туралы (көркем, аңыздық, т.б. түсініктер мен байытылған дүниенің ғылыми бейнесі); - оқушылардың қалыптастыруы тиіс әрекет түрлері (оқу, еңбек, ойын, қарым-қатынас т.б.); - дүниені танып білудің әдіс-тәсілдері (логикалық, ғылыми) туралы білім, білік-дағдыларды меңгертумен бірге оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту болып табылады. Дүниетануды оқытудың теориясы мен технологиясы - оқу пәні ретінде оқыту әдістерінің өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда педагогикалық әдістермен қоса нақты объектілер (өсімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылыстары мен дамуын сипаттайтын әдістер де қолданылады. Оқыту әдістері - практикалық жұмыстар, лабораториялық жұмыстар, эксперименттер, тәжірибелер, арнайы көрнекіліктер қолдану арқылы жүргізіледі. Бұрын бастауыш сыныптарда «Дүниетану» пәні оқылмағанмен, оқу бағдарламасында қоршаған дүниеден ұғым беретін материалдар, яғни дүниетану материалдары бастауыш сыныптан 1 сыныбында «Айналамен таныстыру», 2 сыныбында «табиғаттану» пәндері арқылы меңгерілсе, соңғы жылдары мазмұны да, мақсаты да жаңа «Дүниетану» пәні республиканың барлық мектептерінің бастауыш сыныптарына енгізілді. Дүниетаным қалыптасуының бірінші көрсеткіші - дүниенің неғұрлым жалпы принциптеріне табиғат пен адам баласының әмбебап заңдарын танып білуге деген ынтаның өсуі. 14-билет. Аласа және биік таулы өлкелер. Таулардыңсалыстырмалыжәнеабсолюттібиіктігінеқарайолардыбылайбөлуәдеткеайналған: биік, салыстырмалыбиіктігі 2 км-денастам, абсолюттібиіктігі 3 км-ден жоғары; орташа, салыстырмалыбиіктігі 0,8-2 км, абсолютті – 1-3 км; аласа, салыстырмалыбиіктігі 500-800 м, абсолютті – 1000 м-гедейін. 2. Дүниежүзілік мұхит және оның бөліктері.. Дүниежүзілік мұхит және оның бөліктері. Глобусты алып қарасақ, жер шарының көпшілік бөлігін су басып жатқанын көреміз. Ол Дүниежүзілік мұхит деп аталады. Дүниежүзілік мұхиттың үлесіне бүкіл жер бетінің бөлігі немесе 361млн км2 тиеді. Мұхиттар мен теңіздер қоршап жатқан құрлық жер материктер немесе континенттер деп аталады. Дүниежүзінде 6 материк бар. Олар: Еуразия, Африка, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Аустралия және Антарктида. Құрлықтың барлық жағынан су қоршаған шағын бөлігі арал деп аталады (картадан Гренландия, Мадагаскар, Исландия аралдарын көрсету). Құрлықтың су кеңістігіне терең сұғынып кіріп тұрған бөлігін түбек деп атайды (картадан Апенин және Лабрадор түбектерін көрсету). Дүниежүзілік мұхит 4 бөліктен тұрады. Тынық мұхит - Жер шарындағы ең үлкен әрі ең терең мұхит. 1520 - 1521 жылдары Ф. Магеллан дүние жүзін айналу саяхаты кезінде осы мұхитты алғаш рет жүзіп өтті. Жүзу кезінде ешқандай дауылға ұшырамағандықтан, саяхатшылар оған «Тынық мұхит» деген ат берді. Ең терең жері - Мариан шұңғымасы бар. Оның тереңдігі 11022м. Атлант мұхиты Тынық мұхитынан екі есе кіші (92млн. км2). Солтүстік және Оңтүстік Американың шығысынан бастап Еуразия мен Африканың батысына және Антарктидаға дейін барады. Ол солтүстік полярлық аймақтан оңтүстік полярлық аймаққа дейін созылып кетеді. Атлант мұхиты арқылы батыс және шығыс жарты шарда орналасқан елдерді бір - бірінен жалғастыратын аса маңызды кеме жолдары өтеді. Мұхит кеме қатынасына игерілген. Үнді мұхиты Оңтүстік жарты шардың едәуір бөлігін алып жатыр. (75 млн. км2). Бұл ең жылы мұхит. Үнді мұхиты суының таза, көгілдірлігімен де көзге түседі. Солтүстік Мұзды мұхит - мұхиттардың ішіндегі ең шағыны (14 млн. км2). Ол Солтүстік Америка және Еуразия жағалауларымен шектеледі. Оның көпшілік бөлігін жыл бойы мұз басып жатады. Дүниежүзілік мұхит төрт негізгі бөлікке бөлінеді: Тынық (немесе Ұлы), Атлант, Үнді, Солтүстік Мұзды мұхиттар. 3. Оқу процесін ұйымдастыру формалары. Оқытуды ұйымдастыру формасы – оқыту процесінің міндеттерін іске асырудағы мұғалім мен оқушылардың іс–әрекеттерінің сыртқы көрінісі. Ұйымдастыру формасында оқытудың мақсаты, мазмұны мен әдістері бірыңғай жүзеге асады. 15- билет. 1)Қазақстан өзініңжерқойнауыныңбайлығыменәйгілі. БұлЖерқыртысыныңгеологиялыққұрылысы мен даму ерекшеліктерінебайланысты. Тау түзілу, магмалықжыныстардыңенуіжәне метаморфизм (өзгеріскеұшыраған), яғниэндогендікпроцестердіңәртүрлілігі, соларменбайланысты тау жыныстарының құрылымында, минералдықжәнехимиялыққұрылысындаболғанқандай да бірөзгерістертүрліпайдалықазбалардытүзеді. жүктеу/скачать 103,87 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|