Жеткіншек кезеңінің баланың дамуындағы ерекше орны оны «өтпелі, бетбұрыс, қиын, сыналатын» кезең деген атауларды бейнеленген

Жеткіншектің жеке басының дамуының аса маңызды факторы – оның өзінің ауқымды әлеуметтік белсенділігі; ол белгілі бір үлгілер мен игіліктерді игеруге, үлкендерден және жолдастарымен, ақырында өзіне қанағаттанарлық қарым-қатынас  орнатуға (өзінің жеке басы мен өзінің болашағын, ниетін, мақсаты мен міндетін жүзеге асыру әрекеттерінің жолбалануы) бағытталады.

Ғылыми тілде адаптация деп аталатын қиындығы көп бейімделу күйін 1 және 5-ші сынып оқушылары бастан өткізеді. Қиындыққа тап болған жас баланы қолдамай, проблемаларын шешуді тек өзіне қалдырар болсақ, не ұтамыз? Ештеңе де. Алайда, жаңаның қалыптасу процесі біраз уақытқа созылады, бұл көптеген жағдайларға байланысты болады. Бұл процесс 5 сынып оқушыларының кіші мектептен орта мектепке өту кезеңінде бастау алады. Адаптация кезеңі 1 айдан 1 жылға дейін созылатынын білеміз.

Осы кезеңде мектеп психологының жүйелі жұмыс жүргізуі өте қажетті деп ойлаймын. Себебі бастауыш буыннан орта буынға ауысқан сәтте мұғалім де, бала да, ата-ана да қиналады. Үшеуі біріне-бірі үйрене алмай, түсінісе алмай жатады. Үлгерімдері де әдеттегідей түсіп кетеді. Бастауыш сыныптың түлектері 5-сыныпқа қадам басқанда неге үлгерімі төмендеп кетеді деген сұрақты естігеніме де біраз жыл болды.

Бастауыш сыныптан бала меңгеруге тиісті білімнің 100 пайызын түгел алып шығуы мүмкін емес екені анық, 80-90 пайызға дейін меңгеріп шығуы мүмкін. Адамның потенциалы мен интеллектісі еш уақытта да 100 пайыз толық жұмыс жасамайтынын психологтар жақсы біледі. Бастауыш сынып мұғалімінің берген білім негізін орта буын мұғалімдері іліп кете алмай жатады? Неге? Сонда олардың білім беру шеберліктері нашар болғаны ма? Әлде басқа себептері бар ма? Сөйтсек, себептері бар екен. Оны бірнеше фактор ретінде қарастырып көрейік:

1-фактор: Бақылаудың әлсіреуі. Бала бастауыш сыныпта 4 жыл бойы 1 кабинетте, бір ғана мұғалімнің бақылауында тұрақты түрде болады да, оның барлық қимылы мен оқу сапасы туралы мәліметтер ата-анасына  күнде белгілі болып отырады. Бастауыш сынып мұғалімі әрі- оның ұстазы, әрі- сынып жетекшісі, әрі- бақылаушысы. Оның талабын тез түсініп алған бала ыңғайына қарай бейімделіп, оқу процесіне өзі де көмектесе бастайды. Мұғалім де әр балаға жеке талап қояды. Түсінбей қалса, сабақтан соң түсіндіреді, әрқашан көмектеседі.

5-сыныпта бұл баланс бұзылады. Әр пәнді әр түрлі мұғалім жүргізгендіктен, әрқайсысының дауысына, сөйлеу мәнеріне, қоятын талабына үйрену қиындық келтіреді. Әрбір баланың мінез-құлқын жаттап, «мәпелеп» отыруға пән мұғалімінің де уақыты болмауы мүмкін. Осы жерде баланың өзін керексіз сезінуі, мақтау естімеуі, мұғалімнің назар салмауы балаға жағымсыз әсер етеді.

Жоғарыда айтып өткенімдей, адаптациялық кезеңдегі оқушылармен жұмысты оқу жылының басынан диагностикалық жұмыстардан бастаймын. Өздеріңіз білетіндей, 5-сынып оқушыларын зерттеу мақсатында бірнеше әдістемелер бар:

—      Джекоб Мореноның «Социометрия» әдісі;

—      Филлипстің мектептегі мазасыздықты анықтауға арналған тесті;

—      Проективті әдістер;

—      Таным процестерін зерттейтін «Сөздер қатарын есте сақтау» әдісі;

—      Ассоциативтік ес көлемін анықтау әдісітемесі;

—      Зейінді бағалау (Мюнстерберг әдісі);

—      А.З.Зак ұсынған «Оқушылардың ойлау қабілетінің даму деңгейін анықтайтын әдістеме»  т.б.

Аталған әдістемелер бойынша жүргізілген жұмыстарға тоқталсақ:

Диагностикалық зерттеулерден көрініс тапқандай балаларда мазасыздану деңгейі орта және жоғары балалар мен танымдық прцестерін дамытуды қажет ететін балалар анықталды. Аталмыш балалармен түзете дамыту жұмыстары, мұғалімдерге, ата-аналарға кеңестер жүргіздім.

Коррекциялық бағыттағы жұмыстар барысында төмендегідей әдістемелерді қолдандым: