Жылғы №1 басылым беттің беті 1 глоссарий агглютинация
Зат есімнің лексика-семантикалық қыры
жүктеу/скачать 1,27 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зат есімнің морфологиялық ерекшеліктері.
| Зат есімнің лексика-семантикалық қыры. Зат есімдер лексикалық мағынасына қарай жалпы есім - жалқы есім, деректі есім – дерексіз есім, адамзат есімдері – ғаламзат есімдері болып жіктеледі.
Зат есімнің морфологиялық ерекшеліктері. Зат есім – зат есімнің рең мәнді жұрнақтарымен және көптік, тәуелдік, септік жалғауларымен (септеулік шылаулармен және көмекші есімдермен) түрленетін сөз табы. Зат есім баяндауыш қызметінде келгенде жіктік жалғауымен де түрленеді. Зат есімдердің басты морфологиялық белгісі – көптелу, тәуелдену, септелу қабілеті. Зат есімдердің аталған қосымшалардың бәрін қабылдаған кездегі түрлену реті төмендегідей: алдымен көптеледі, содан кейін тәуелденеді, бұдан әрі септеледі. Зат есімнің қатарына жататын сөздердің басым көпшілігі өз лексикалық мағынасы арқылы жеке, дара затты атайды. Тек жекелеген зат есімдерде, санауға келмейтін зат атауларында (ұн, топырақ, шаш, жұлдыз, т.б.), жұп заттардың атауларында (аяқ, қол, құлақ, көз, қолғап, етік, т.б.), көптеген дерексіз ұғым атауларында (достық, азшылық, көпшілік, байлық, сыйластық, т.б.), әлеуметтік кәсіп атауларында (егіншілік, ақындық, саудагершілік, т.б.), ғылыми сала атуларында (физика, химия, тарих, диалектология, т.б.) жекелік мағына бар деуге келмейді. Мұндай сөздердің сөйлемде стилистикалық қажеттілік болмаса, көптік жалғаусыз жұмсалады. Бұл қатардағы сөздердің үнемі көптік жалғаусыз қолданылуы көптік мағына сол сөздердің лексикалық мағынасында деуге себеп болған. Сол сияқты бұл қатар күлкі, күйініш, сүйініш, реніш, қайғы сияқты эмоциялы қпроцесс атауларымен толыға түседі. Жалқы есімдер де себепсіз көптелмейтіні белгілі, бірақ оларда да көптік мағына бар деуге негіз жоқ. Бұл қатардағы сөздерден басқа зат есімдер арқылы аталатын заттардың көп екендігі не синтаксистік тәсіл арқылы (екі студент), не морфологиялық тәсіл арқылы (студенттер) беріледі. Зат есімнің жекелік және көптік мағыналары зат есімнің сан-мөлшер (жекелік-көптік) деп аталатын грамматикалық категориясын қалыптастырады. Сөйтіп, көптік жалғау зат есімнің сан-мөлшер категориясының мағыналарының бірін білдіргендіктен, осы грамматикалық категорияның тұлғасы, көрсеткіші болады. Ескеретін бір жай – көптік жалғау сөзге қосылғанда әрқашан көптік мағына білдіре бермейді, басқа да грамматикалық мағыналарда тұруы мүмкін. жүктеу/скачать 1,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|