Кіріспе XV-XVІІІ ғасырлардағы қазақ поэзиясы
Иман – қой, ақыл –қойшы, нәпсі- бөрі
жүктеу/скачать 182 Kb.
|
XV-XVІІІ ғасырлардағы қазақ поэзиясы
| Иман – қой, ақыл –қойшы, нәпсі- бөрі,
Бөрігі қой алдырмас ердің ері. Таяғын қатты ұстап қойшы тұрса, Жоламайды ешбір нәрсе шайтан, пері. (Шал ақын) Мен бір шапқан жүйрік ат, Бір желіксем басылман (Шал ақын) Төкебайдың баласы - өлшең сырттан Едігесіп ет жейді етті жұрттан (Көтеш) Ашу – пышақ болмағанда ақыл – таяқ, Сол таяқ кемімей ме жонған сайын?! (Шал ақын) Бұл келтірілген мысалдардың қай-қайсысы да бір нәрсені екінші нәрсеге балау арқылы жасалынған метафораның жалғау, жұрнақсыз жай түрі. Тек жай ғана балау, ұқсас мәндес құбылысқа қарапайым ғана ұқсату емес, бұл мысалдарда суреттеліп отырған объектіге ерекше ажар, өзгеше өң беріп мазмұнын тереңдетіп мәнін үстеу түсу бар. Шал ақын дидактикалық сарындағы өз ғибраттарын тыңдаушы біткенге әсерлі жеткізу үшін иманды қойға, нәпсіні бөріге, ал қорқау нәпсіге тоқтау нақты салатын абзал ақылды қырағы қойшыға қойшыға балап, адам мінез-құлқына нақты ажар беріп, бұрынғыдан да гөрі жандандырып жібереді. Немесе адам бойындағы керағар екі мінезді (ашу,ақыл) шендестіре суреттей отырып, қолма-қол заттандырып, көз алдымызға елестете салады. Сондай –ақ, Көтеш ақын ел біткеннен Едігесіп ет жейтін Төкебай балаларының алымқорлығы мен айбарын сырттанға балап қанша әсерлей суреттесе де оларды Едігесіп деп кекеуінен ақын көзқарасын айқын аңғаруға болады. Ақын, жыраулар мұрасында Қ.Жұмалиев айтқандай –мын, -бын, -пын, -сың, -жіктік жалғаулары, не –м, -ң, -ы(сы) тәуелдік жалғауларының көмегімен жасалған метафоралардың бір алуаны кездеседі. Торлаусыз өскен құланмын, Мезгілсіз жусап өрермін, Байраққа біткен құрақпын, Саусағым жерге түсірмен. Жапанға біткен терекпін, Еңсемнен жел соқса да теңселмен. Ой, мен қарағайға қарсы біткен бұтақпын, Балталаса да айырман. (Ақтамберді) Ауыз ашып асыл сөзді айтқанда, Арап тувыл ноғай китап озим мен. Алдавлыктың аргымағын атқан да, жүктеу/скачать 182 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|