Кітап жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің сту- денттеріне, мектеп мұғалімдеріне және көпшілік оқырманға арналған
ген кішірейткіш мағына беретін - қан/
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Рәбиға Сыздықова Сөздер сөйлейді
| ген
кішірейткіш мағына беретін - қан/ -кен, -қана/-кене жұрнағының өзгерген түрі деп танытады. Сонымен қатар зерттеуші қазақ тіліндегі көрпеш, көрпелес сөздері де көбе/кепе сөзімен төркіндес болу керек деп топшылайды, өйткені көне түркі тілінде көрпе сөзі «кеш туған қозы» дегенді білдіргенін XI ғасырдағы Қашқари сөздігі көрсетеді. Көрпе сөзіндегі р дыбысының түсіп қалуы – түркі тілдерінде жиі кездесетін құбылыс екенін ескертіп, көрпе де- геннен көпе/кепе тұлғалары пайда болған дегенді айтады (Этимол. сөздік. 102-103). Бұл – дұрыс этимология. Көне түркі тілдерінде көрпе сөзі жалпы «жас» дегенді білдірген. Мысалы, көрпе от «көк шөп» (свежая трава) (ДС, 318). Сонда көрпеш сөзі «жас бала» дегенді білдірмек. Қозы Көрпеш есімінің түбірі – осы көрпе – «жас» сөзі. Көбеген, көрпеш сөздерімен түбірлес сөздің тағы біреуі – көрпелдес /көрпілдес . Бұхар жыраудың бір толғауында: Байдың ұлы көрпелдес Шұбалаңқы тартады Айдап жүрген малдан соң, – деген өлең жолдары бар. Мұндағы көрпелдес сөзіне мұраны ұсынушылар «күпілдек» деген сөз деп түсініктеме береді (XVIII- XIX ғ. ..., 34). Ал «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырында: «Мен секілді көрпілдес неге керек?» деген өлең жолындағы көрпілдес сөзіне «бұл не ескі сөз, не болмаса жазбаның шатағы ма, әйтеуір ұғылмады» деп түсініктеме берілген. Әрине, бұл түсіндірмелер – қате. Көрпілдес сөзінің де түбірі – көрпе . Бұл сөз алдыңғы сөздердің талдауында айтылды, көне түркілердің тілінде «жас, балғын» деген 106 мағынаны берген: көрпе оғул − көктемде туған бала (ДС, 318). Бұл жердегі тіркестің мағынасы дәл қазақ тіліндегідей. Көрпелдес/көрпілдес сөзі бұл күнде көбінесе мал баласына қарата айтылатын сияқты, сондықтан түсіндірме сөздік оның мағынасын «жүндес, ет алған марқа қозы» деп анықтайды, ал көрпеш сөзін «ерте туған қозы» деп түсіндіреді. Шындығында, көрпеш, көрпілдес – бір мағынадағы сөздер. О баста оның «жас, балғын» мағынасы малға да, адамға да жанастырыла айтылса керек. жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|