Көшбасшылық және жетекшілік. Тұлғааралық қабылдау әсерлері. Талдау
жүктеу/скачать 16 Kb.
|
Азиза 10 апта бож.docx.pptx
|
Көшбасшылық және жетекшілік. Тұлғааралық қабылдау әсерлері. Талдау. Басқару үгымының мөнін ашып түсіндіру үшін оны келесі соған туыс үғым — өзін-өзі басқарумен салыстыру керек. Өзін- өзі басқару мен өзін-өзі реттеудің тек қоғамда ғана емес, биологиялық жүйелерде де орын алатыны белгілі. Ол сондай-ақ адамзат қолымен жасалған жасанды механизмдер мен машиналарға да тән. Өзінің фундаменталды мағынасында өзін-өзі басқару жүйенің ®зі іске асыратын басқару түрінде көрінеді, яғни бұл екі үғым- ның арасындағы функционалды қырларында айырмашылық бол- майды: екі жағдайда да біз басқарумен жұмыс істейміз. Бірақ сонымен бір мезгілде бұл ұғымдарды біріктіру дұрыс емее. Басқару туралы айтқанда, біз екі жай жүйенің — басқа- рушы мен басқарылушының бар екенін ескереміз. Басқарушы жақ адамдардың іс-әрекетін реттеуде анағұрлым белсенді жөне бастамашыл. Бұл жағдайда ол қоғамның немесе ұжымның өзінің өкілеттілігіне сүйенеді. Мұның соңғы жағдайында, биліктің көзі түрғысынан алғанда ол өзін-өзі басқарудың элементі түрінде көрінеді. Бірақ функционалды тұрғыда, яғни өрекеттің мазмү- ны бойынша, ол өзін-өзі басқарудың жай жүйесінен айрықша- ланады: өзін-өзі басқарудың өрбір қатардағы қатысушысы бас- қаруға тек ішінара қатысса, жекелеген функцияларды іске асыруға өзінің үлесін қосумен шектелсе, ал ол өзіне басқару- шы функциялардың үлкен көлемін алады. Әдетте өзін-өзі бас- қарудың қатысушылары ең алдымен басқарушылықпен емес, кәсіби қызметімен айналысады. Басқару олар үшін ең бастысы емес. Мысал үшін айтар болсақ, оқытушылар, шеберлер өзін- өзі басқарудың субъектілері болып табылады. Бірақ олардың негізгі жүмыстары — ғылыми-педагогикалық қызмет, оның өзінде де басым көпшілігінде аса маңызды шешімдер қабылдауға бай- ланысты жекелеген міндеттерді ғана өз мойындарына алады. Оқушылардың (студентердің) өзіндік басқаруына қатысушылар да оқу орнын басқаруға ішінара қатысады. Олардың басты жүмысы — оқу. Ал ректор мен оның басқарушылары үшін негізгі жүмыс — басқару. Өзін-өзі басқару үйымның өзінің еркі мен мүдделерін де қамтиды. Қазіргі қоғамдағы өзін-өзі басқарудың ерекшеліктерінің бірі, оның нормативті-қүқықтық негізде іске асырылатындығымен, заңдармен және ережелермен, нүсқаулармен жөне қағидалар- мен реттелетіндігімен сипатталады. Демек, өзін-өзі басқару — бүл үйымның өзінің мүшелерімен іске асырылатын жөне олардың еріктерін білдіретін “іштен’ басқару. РЕКЛАМА Включить звук Демократия жағдайында өзін-өзі басқарудың рөлі өмірдін барлық салаларында өсе түседі. Оның дамуы, оның ішінде педагогикалық үжымдарда да дамуы қоғамның демократияла- нуының маңызды көрсеткіші және басқарудың табыстылығы- ның факторы болып табылады. Басқару өзінің мазмүны жағынан жетекшілік және көшбас- шылық үғымдарына жақын. Материалдық-заттай жүйелерге және жануарларға қатысты “жетекшілік” үғымы қолданылмай- ды. Мысалы, ешкім де “автокөлікке жетекшілік ету” немесе “сиырлардың табынына жетекшілік ету” деп айтпайды — олар- ды басқарады. Бірақ сонымен бір мезгілде жетекшілік басқару- шылықтың бір түрі ретінде көрінеді. Оның басты айырмашы- лықтары қандай? Жетекшілік — жетектегілердің өзіндік белсенділігіне сүйенетін, басңарудың қатаң емес түрі. Жетекшілік процесінде ықпал етудің екі көзі пайдаланылады — ресми жөне ресми емес билік. Бірінші жағдайда биліктің көзі қоғамнан (немесе басқа әлеуметтік қауымнан) алынған өкілеттіліктер болып табылады. Ресми биліктің көмегімен адамдарға ықпал етуді әкімшілік ету деп атаймыз жөне ол жетекшілердің өзінен, үжымнан алынатын өкілеттіліктер билік көзі болып табылатын көшбасшылықтан ерекшеленеді. Мүның соңғысында өңгіме ресми емес, мораль- дық-психологиялық билік болып отыр. Ол ең алдымен басқа- рылатындармен болатын формалды емес түлғааралық қатынас- тарға, қүрметке, сенімге, симпатияға, сүйіспеншілікке негізделген жетекшінің моральдық- психологиялық беделіне сүйенеді. Де‘ мек, жетекшілік екі бөліктен құралады: өкімшілік ету жөне көшбасшылық. Көшбасшылық бүл енді үжым басқарушылық өкілеттіліктердің бір бөлігін адамдардың сенімі мен психологи- ялық қолдауына ие жекелеген адамға өз еркімен беретін жағ- дайдағы өзін-өзі басқарудың элементі. Оны басқарушылықтан, оның ішінде әкімшілік етуден ай- рықшаланатын жетекшіліктің келесі бір ерекшелігі, оның тек басқарудың бөлігін қүрайтындығымен сипатталады. Мәселе басқарушылық ықпалдардың екі түрі бар екендігінде болып отыр: үйымдастырушылар жөне үйымдастырылушылар. Мүның біріншілері екіншілеріне қатынасында белсенді, реттеупіі және ынталандырушы бастаулар түрінде көрінеді. Жетекшілікке үйымдастырушы сипаттағы ықпалдардың бірінші бөлігі ғана жатқызылады. Жетекшілік тек басқаруды ғана емес, өзін-өзі реттеу процестерін де үйымдастырады. Демек, біз жетекшілік дегенде, жеке қатынастар жүйесі мен өкімшілік өкілеттіліктер көмегімен басқару және өзін-өзі басқа- ру процестерін оңтайландырумен жөне мақсатты түрде үйымда- стырумен сипатталатын басқарудың бір бөлігін үғынамыз. Көшбасшылыққа біз жеке қатынастар механизмін қолдану негізінде жекелеген адамдардың педагогикалық үжымға басым ықпалымен түсіндірілетін жетекшіліктің бір бөлігін жатқыза- мыз. Көшбасшылық — формалды емес қүрылымның, ал өкімшілік ету — формалды қүрылымның феномені. Үжымның өмір қамына тек жетекші ғана емес, оның орынбасарлары, бүкіл басқарушы персонал, сондай-ақ педаго- гикалық үжымның қатардағы мүшелері де ықпал ететінін ес- керу қажет. Жетекшінің міндеті — бүл ықпалдардағы шашыраң- қылықты жойып, оларды басқарудың мақсаттары мен міндеттеріне жауап беретіндей пайдалы арнаға бағыттау жөне үйымдастыру. Өкімшілік ету, жетекшілік және көшбасшылық — бүл адам- Дардың бірлескен қызметін үйымдастырудың өртүрлі формала- Ры болса, ал өкімшіл (администратор), жетекші жөне көшбас- Шы — бүл үйымдастырушының әр қырлы үш түрі. Олардың арасындағы басты айырмашылық ықпал етудің көздерімен ай- қындалады: егер администратор адамдарға ресми билік көмегімен ықпал етсе, көшбасшы жеке қатынастар құрылымына сүйенеді, ал жетекші әрі ресми, өрі жеке бағыныштылықтар жүйесін пайдалану жолымен өзгелерге ықпал етеді. Жетекші тек администратор сапасында ғана емес, көшбас- шы қырынан да көріне алса, мүндай ахуал өте оңтайлы болып табылады. Көшбасшылықтың элементтері неғүрлым көп болған сайын, басқарудың мүмкіндіктері де көп. Жалаң өкімшілік ету басқарылатындар тарапынан психологиялық қарсылық тудыра- ды және қайтарымы да көп болмайды. Өркениеттің дамуы барысында басқарудағы көшбасшылықтың рөлінің үздіксіз үлгаюы жүзеге асады. жүктеу/скачать 16 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|