Көшпенділер



Pdf көрінісі
бет52/316
Дата30.11.2023
өлшемі2,53 Mb.
#194198
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   316
Әдеби KZ
 
 
Ел қамын ойлаған, ұлы сыншы Асан Қайғының бұл жыраулардың қайсысынан 
болса да еңсесі биік жатыр. Оның жыры қайғы тәрізді түпсіз терең, ел мұраты 
тәрізді мәңгі өшпес арманды, ана жүрегіндей мейірімді келетін... 
Хан ордасының алдына кілең би, батырлар алқа-қотан отырғаннан кейін Асан 
Қайғы айтысты бастады. Ол алдымен өзі іштегі күйігін сыртқа шығара ел-
жұртының қамын сөз етіп біраз толғау айтты. Халыққа тарап кеткен: 
«Таза мінсіз асыл тас 
Су түбінде жатады. 
Таза мінсіз асыл сөз 
Ой түбінде жатады. 
Су түбінде жатқан тас 
Жел толқытса шығады. 
Ой түбінде жатқан сөз 
Шер толқытса шығады» — 
деп басталатын ұлы толғауын да осы жолы айтқан-ды. Бір бунап, бір босатқан 
науқастай, бойын қысқан жырын бітіріп барып «уф» деп демін алды. Енді ол бида 
орамалымен күн сүйіп, жел үріп, қатпарланған күсті маңдайынан сорғалаған терін 
сыпыра сүртті. Содан кейін барып жыраулардың мына отырған қауымға өз 
руларының қайдан шыққанын, аттары неден алынғанын таныстырып өтуін 
бұйырды. 
Қазтуған жырау безілдеген домбырасымен бірге орнында байыздай алмай, 
арқасын жыр қысып, астындағы тай терісінен шығып, жорғалақтап дөңгелей, ащы 
дауысын бір шырқатып алды да: 


55 
Iлияс Есенберлин. «Алмас Қылыш» (Көшпендiлер – 1)
© «I. Есенберлин атындағы қор», 2004 
Әдеби KZ
 
 
Алаңда алаң, алаң бар, 
Бата алмай жау алаңдар. 
Сақтан шыққан Кейсақ бар
Кейсақ — Қайсақ, Қыпсақ — Қыпшақ боп 
Он екі атаға таралар, — 
деп Мұхаммет пайғамбар тумастан мың жыл бұрын, Ескендір Зұлхарнайынды 
Жиделібайсынның жеріне кіргізбей тоқтатқан Сақ елінің патшалары фарсы жұрты 
кей деп атап, одан патшаның таңдаулы әскерін — кейсақ (патша сағы деген 
мағынада) деп, одан Қыпсақ туып, Қыпсақтың Қыпшаққа айналғанын бір толғап 
өтті. Содан кейін Жиделібайсын жерін хұнулар 
1
алғанда Қыпшақтардың солтүстік 
суық жаққа Ертіс, Есіл бойына шегінуге мәжбүр болғаны, одан бес ғасыр өткеннен 
кейін түркі тұқымдас түркі, карлуктар-қарақалпақтар жайлаған Еділ, Жайық 
бойына ауғанын шырқай толғады. 
Сөзді Асан Қайғы енді Қотанға берді. Қарт жырау қара күйектеніп кеткен кәрі 
қобызын, ботасы өлген іңгендей боздатып, қарлыққан кәрі даусымен: 
Жусанды деме қараған, 
Жұлдызды жарық ай деме, 
Қытайдан шығып тараған, 
Хұнуға қарсы қол шықса, 
Жорықта болған маймене 
А-лунь 
2
— Арғын руы, 
Қыпшақпен қатар жаралған, — 
1
Х ұ н у — гунндардың қазақша аты. 
2
А - л у н ь — Арғын деген сөздің қытай транскрипциясы. 


56 
Iлияс Есенберлин. «Алмас Қылыш» (Көшпендiлер – 1)
© «I. Есенберлин атындағы қор», 2004 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   316




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет