Култанбаева нургул калдыгуловна

97 
табысына бүкіл ел ортақ болыпты. Керқұла атты Кендебай батыр атанып, 
әлемге аян болыпты. Олай болса, жылама. Мен әке-шешеңді іздеп тауып 
берейін, - дейді Кендебай. Бала қуанып кетеді» 
(«Керқұла атты Кендебай» 
ертегісі), 
«Бала Күнікей қызды іздеп кетеді. Бірнеше күн жүріп келе жатса, 
алдынан екі алақанына екі тауды салып жүрген бір дәу кездеседі. Бала бұл 
дәуден жөн сұрайды, сонда дәу: 
– Күн астындағы Күнікей сұлуды іздеп бара жатқан бала сен болсаң, мен 
жолдас болғалы жүрмін, 
–
 дейді»
(«Күн астындағы Күнікей қыз» ертегісі).
 
Сондай-ақ “Ер Төстік” пен “Күн астындағы Күнікей қыз” ертегілерінде 
кездесетін ғажайып көмекшілер 
Таусоғар, Желаяқ, Көлтаусар, Саққұлақ
, т. б. 
ертегішінің ұлттық санасындағы «жатсынбау» ұстанымының көрінісі деп 
айтуға болады. Көріп отырғанымыздай, қазақ ертегі дискурсында ғажайып 
көмекшілер ертегінің бас кейіпкерін танымаса да, оған көмек береді, демек, оны 
жатсынбай, алдағы барлық қиын сынақтардан сүрінбей өтуге ықпал етеді. 
Бұдан қазақ ертегі дискурсындағы тілдік санада ертеден-ақ аталған қарым-
қатынас ұстанымының берік орын алғанын байқауға болады.
Көшпенді қазақ өзінің жеті атасын білуді тіршілік қалпы деп түсінген. 
Әрбір адам өзінің жеті атаға дейінгі ататегін біліп, туыстық қатынасты құрмет 
тұтқан. Жеті ата туыстық арасында қыз алыспау қазақтардың этнобиологиялық 
және этномәдени бүтіндігін қамтамасыз еткен. Мұны қазақ ертегі дискурсынан 
анық көруге болады. Мысалы, 
«Бұл кезде Базар ел жиып, той жасапты. 
Ондағы ойы өзін «бай» атандыру екен дейді. Алты Алаштың аты жеткені 
жиналған ұлы тойда Базар тұрып, ел ақсақал, қарасақалына, молдасы мен би-
төрелеріне мынаны айтыпты: «Мені өздерің білесіңдер, жеті атамнан дәулет 
кетпеген байдың ұрқымын. Жұрт мені Базар дейді, бай демейді
(«Пиғылсыз 
байдың сазайы» ертегісі). Қазақтар туыстық қатынасты үш жұртқа бөлген: өз 
жұрты, нағашы жұрты, қайын жұрты. Қазақ ертегі дискурсында туыстық 
қатынастардың қазақ санасында өз жұртың сияқты қайын жұрттың да орны 
бөлек екенін, ененің ақылшы болатыны немесе нағашы жұрттың жиенмен 
қарым-қатынасы, «жігіттің жақсы болуы нағашыдан» деген мақалдың берік 
орныққанын көруге болады. Мысалы, 
«Жігіт әйеліне келеді.
Әйелі: 
– Мұның жайын білмеймін, енді енеңе бар, сол бір ақыл табар, – дейді. 
Сонымен бірнеше күнде қайнына келіп жетеді. Келген жұмысының бетін 
айтады. 
– Әй, балам-ай, бәрі өзіңнен! Қырық күнге шыдасаң ғой, онда мұндай 
пәлеге душар болмас едің. Жарайды, қайыр. Енді ақыл табылар, – деп қасқыр 
енесі күтіп жатқызады. 
Ертеңіне енесі ақыл береді»
(«Қасқыр мен жігіт» ертегісі), 
«Шешесі: 
– Қарағым, сен баратын жақын жерде нағашыңның үйі бар, соған барып, 
көңіліңді көтеріп ойнап-күліп қайт, – дейді. 
Әлібек шешесінің тілін алып, нағашысының үйіне бармақшы болады. 
Бұған бару үшін Әлібек жылқысына келіп, жылқышыға ат ұстатып мінсе, 

жүктеу/скачать 2,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: