Курсының бағдарламасы «Биология» 050113 мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
жүктеу/скачать 3,16 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс мазмұны
- Тірек сөздер: Дәріс сұрақтар және қысқаша мазмұны 1-сұрақ
| Дәріс мақсаты : Нағыз көпклеткалы, сәулелі симметриялы жануаралар туралы түсінік қалыптастыру. Ішекқуыстылардың ұйымдасу ерекшелігі, филогениясы және эволюция барысы, классификациясы және Ескектілер типі туралы мағлұмат беру.
Дәріс мазмұны: 1. Eumetazoa және сәулелі симметриялы жануарлар ерекшеліктері 2. Ішекқуыстылардың жалпы сипаттамасы, дене симметриясы, биологиясы. 3. Ескектілер типі. Тірек сөздер: Дәріс сұрақтар және қысқаша мазмұны 1-сұрақ. Eumetazoa – ұлпа мен мүшелері жіктелген, жүйке жүйесі дамыған, жеке дараларға тұтастық тән, сәулелі немесе билатеральды симметриялы көпклеткалылар жануарлар. Eumetazoa бөлім үсті екі бөлімге бөлінеді: «Сәулелілер (Radiata) бөлімі – ішкі және сыртқы құрылысына сәулелі симметрия тән. 2. Екі жақты немесе билатеральды симметриялылар (Вilateria) бөлімі Сәулелілер (Radiata) ұйымдасу ерекшелігі. Денесі – сәулелі симметриялы, құрылысы-екі қабатты, ішек (гастраль) қуысы және диффузды жүйке жүйе. Сәулелі симметриялы жануарлардың денесі-гетерополярлы ось, морфологиялық құрылымы оның айналасында радиальды қайталанып орналасады. Гетерополяр осі жануардың екі: ораль (ауыз) және абораль (оған қарама-қарсы) полюсті арқылы өтеді. Radiata осінен бірнеше симметрия жазықтығы (2,4,6,8...) өтіп, денені бірнеше тең бөліктерге бөледі. Мүшелер кешенінің қайталану санына сәйкес 4-,6- сәулелі симмертия т.б. болады. Сәулелі симметрия қозғалмайтын (бекініп, тіршілік ететін) немесе өте баяу қозғалатын жануарларға тән. Сәулелі симметрияның биологиялық маңызы – ондай жануарлардың қорек ұстау және жауынан қорғану кеңістігі ұқсас. Сәулелілер екі қабатты, себебі олардың денесі, онтогенез процесінде екі ұрық жапырағынан (эктодерма және энтодерма) қалыптасады. Эктодерма – жануарлардың жабыны, ал эктодерма ішек қуысын төсейді. Сәулелілер – теңіз, сирек тұщы су жануарлары. Оған ішекқуыстылар және ескектілер типі жатады. 2-сұрақ. Ішекқуыстылар типінің ұйымдасу ерекшелігі. Ішек қуыстылардың 10 мың түрі белгілі. Төменгі сатыдағы, тұщы су, көбі теңіз жануарлары. Денесі сәулелі симметриялы. Сәулелі симметрия бекініп тіршілік ететін және аз қозғалатын формаларға тән. Ішекқуыстылар екі қабатты , ішек қуысы және жүйке жүйесі бар жәндіктер.Типтің ерекше белгілері: атпа клеткалардың болуы және дамуы метаморфозды. Денесінің қабырғасы екі клеткалар қабатынан тұрады: сыртқы – эктодерма және ішкі – энтодерма. Отырып тіршілік ететін формаларда (гидра) бұл екі қабаттың арасында жұқа тірек жарғағы, ал еркін жүзіп тіршілік ететін медузаларда – құрамында түрлі клетканың элементтері болатын мезоглия орналасады (сурет – 10 ). Экто – және энтодерма клеткалары пішіні және қызметі жағынан жіктелген. Эктодермада жабын және жиырылғыш тері- бұлшық ет, қорғаныш және қорек ұстау қызметін атқаратын атпа клеткалар (пенетранттар, вольвенттер, глютинанттар) орналасқан. Атпа клеткалардың сезім талшығы – книдоциль тітіркенген кезде, ішіндегі сұйықтық сыртқа лақтырылып, жіпке айналады (сурет – 11 ). Бұлардан басқа организмнің кез-келген клеткасын (жыныс клетканы) түзуге қаблетті қор – интерстициальды клеткалар, тері- бұлшық ет клеткаларының астында өсінділері арқылы бір-бірімен байланысып тор пішінді диффузды жүйке жүйесін түзетін жұлдыз тәрізді жүйке клеткасы - нейрондар орналасады. Жүйке клеткаларымен, ұштары дененің сыртқы бетіне шығатын сезім клеткалары байланысады . Эктодерма – қорғаныш, жабын, сезім, қозғалыс қызметін атқарады. Энтодермада: тері – бұлшық ет клеткасы жиырылудан басқа қоректі жұтуға, қорытуға қатысады (ас қорыту клеткалары), без клеткалары гастроль қуысына сөл бөліп, қуыста ас қорытуды жүзеге асырады, тері-бұлшық ет клеткаларының негізінде интерстициальды клеткалар орналасқан, ал талшықты клеткалар қуыстағы қорек түйірлерімен сұйықтықтың айналымын (қозғалысын) қамтамасыз етеді. І А шекқуыстылардың ішек қуысын төсеп жатқан энтодерма ас қорыту және қозғалыс қызметін атқарады. Дене қуысына қорек жалғыз тесік-ауыз арқылы түседі, без клеткаларынан бөлінген сөлдің көмегімен ішек қуысында ас қорыту процесі басталады, кейін ұсақ қорек түйірлері энтодерманың талшықты клеткаларыман жұтылып, ас қорыту вакуольдерінде қорытылады, сонымен ас қорыту процесі қуыста және клетка ішінде жүреді. Тыныс алу және зәр шығару мүшелері болмайды: бұл процестер диффузды экто – және энтодерма беті арқылы жүзеге асады. жүктеу/скачать 3,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|