Курсының бағдарламасы «Биология» 050113 мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
жүктеу/скачать 3,16 Mb.
|
| 3-сұрақ. Көпклеткалы жануарлар классификациясы Metazoa дүние тармағы үш бөлім үстіне бөлінеді.
1. Фагоцителлатәрізділер (Phagocytello Zoa) 2. Паразоа (Parazoa) Фагоцителлатәрізділер бөлім үсті (Phagocytello Zoa) Өте қарапайым көпклеткалылар оған тақталылар (Placozoa) типі жатады. Оларға екі клетка типі: қозғалыс қызметін атқаратын - талшықты және ас қорытатын амебоидты – фагоциттер тән. Оларда ұлпа, мүше, ауыз, қуысты ас қорыту болмайды. Құрылысы тұрғысынан көпклеткалылардың арғы тегі – фагоцителлаға ( Мечников бойынша) ұқсас. Тақталылар (Placozoa) типі Бұл типке теңіз жануары – Trichoplax туысна жататын екі түр тіркелген. Жалпақ, талшықты клетка көмегімен балдыр бетінде қозғалады. Trichoplax ішінде ас қорыту вакуольдері бар фагоцитарлы клеткалары болады. Мөлшері 4 мм –дей, пішіні амеба тәрізді (дене пішіні тұрақсыз). Оларда сыртқы ас қорыту (бауыр бетіндегі клеткалар фермент бөледі) жүреді және фагоцитоз арқылы қоректенеді. Ішкі амебоидты клеткалардың ас қорыту вакуольдерінде қорытылады. Жынысты және жыныссыз жолмен көбейеді. Жыныссыз көбеюде 2-ге бөлінеді, ал жынысты процесте жұмыртқа клеткасы (Грелл 1971 ж. анықтады), талшықсыз спермия (1981ж) қосылып ұрықтанады, ұрық тегіс майдаланады. Дернәсіл белгісіз. Оның морфологиясы фагоцителлотәрізді организм екенін дәлелдейді, жердегі алғашқы көпклеткалы жануардың арғы тегі болуы мүмкін. Оларда ұрық жапырағы, ішек, ауыз, жүйке жүйесі және бұлшықет клеткасының болмауы қазіргі ең қарапайым көпклеткалы екенін көрсетеді. 4-сұрақ. Паразой бөлім үсті - Parazoa Паразой - клеткалары қызметі тұрғысынан жіктелген, бірақ арнайы маманданған мүшелері жоқ, өте қарапайым көпклеткалы жануарлар. Бұл бөлім үстіне қазіргі жануарлардан – жалғыз губкалар типі жатады. Губкалар типі (Porifera немесе Spongia) Губкалар бекініп колониальды тіршілік ететін теңіз, кейбіреуі тұщы су жануарлары. Губкалар кембрийге дейінгі дәуірден белгілі өте ертедегі жәндіктер, 5000 – нан астам түрлері белгілі. Олардың басқа көпклеткалы жануарлардан айырмашылығы: ұлпа, мүше, жүйке және бұлшық ет клеткалары болмайды, регенерацияға қаблеттілігі жоғары, көптеген клеткалар бір-біріне ауысуға қабілетті. Губкаларға тек клетка іші асқорыту тән. Дене пішіні әртүрлі сабақты, бұталы, шартәрізді, құмыра пішінді, цилиндр тәрізді т.с.с. Көбінің денесі жұмсақ және иілгіш, кейбіреуі қатты, жеңіл жыртылады, сынады немесе үгіледі. Дене сынығынан, олардың каналдармен қуыстарға бай борпылдақ массадан тұратынын көруге болады. Қарапайым губкалардың денесі түтік, құмыра, қаппішінді, табанымен субстратқа (су асты заттарына) бекінеді, ал “оскулум” деп аталатын тесігі жоғары бағытталған, қабырғасында дене бетімен ішкі парагастроль қуысына ашылатын ұсақ тесік- каналдар орналасады. Бұл тесіктер арқылы су губканың ішіне еніп, ал оскулум арқылы шығады. Губкалардың клетка элементтері: губканың сыртқа бетін және тесік – каналдарын төсейтін: жалпақ клеткалар пинакоциттер, олардың арасында ерекше тесікті клеткалар - порациттер болады. Порациттер жиырылуға қаблетті, сондықтан тесіктерді ашуға және жабуға икемді. Қарапайым жалғыздан тіршілік ететін ізбістілі губкаларда парагастроль қуысын төсейтін, ал басқа формаларда (бадяга) талшықты камералар түзетін - хоаноциттер (талшықты жағалы клеткалар) – суды сүзу және фагоцитоз қызметін атқарады. Бұл клетка қабаттары арасында іркілдек мезоглия қабаты болады. Мезоглияда – басқа клеткаларды түзуге қаблетті - археоциттер, фагоцитозға қаблетті – амебоциттер, қаңқа инелерін түзетін - склеробластар, тірек клетка – колленциттер, жиырылуға қаблетті - миоциттер, қаңқа инелерін желімдеп – біріктіретін органикалық зат бөлетін спонгиобластар орналасады. Губкаларға үш морфологиялық құрылыс типі тән: аскон, сикон, лейкон. Асконойдты губкалардың құрылысы қарапайым, дене қабырғасында көптеген су өтетеін тесіктері және оскулумы бар қалта пішінді. Парагастроль қуысы су ағысын туғызып, сумен келген планктонды ( ұсақ жәндік, бактерия, балдырды, орг. заттарды) ұстап ас қорыту вакуоляларда қоректі қорытатын – хоаноцит клеткаларымен төселген. Сиконоидты құрылысты губкаларда парагастроль қуысының қабырғасының ішкі бетінде хоаноциттермен төселген цилиндр пішінді қалталар пайда болған. Лейконоидты тип – талшықты камералар мен каналдар жүйесін түзеді, сондықтан губка денесінің көлемі үлкееді. Губкалар жыныссыз және жынысты жолмен көбееді. Жыныссыз көбею – сыртқы және ішкі бүршіктену арқылы жүреді. Тұщы су губкасы – бадяга ішкі бүршіктенуге қаблетті. Мезоглияда ішкі бүршік геммула пайда болады. Оның пішіні шар тәрізді, екі қабатты қабықпен жабылған амебоидты (археоциттер) клеткалар тобынан тұрады. Қабықтар арасындағы ауа қабаты археоциттерді қысқы суықтан сақтайды. Ephydaotia sp. өкілдерінде геммуланың қабықтары арасында ізбістілі инелер - амфидискалар орналасады. Губкалардың көбі- гермафродиттер, даражыныстылар сирек кездеседі. Жыныс клеткалары мезоглияда археоциттерден қалыптасады. Қаңқаның құрамы мен құырылысына байланысты губкаларды жүйелейді. жүктеу/скачать 3,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|