Курсының бағдарламасы «Биология» 050113 мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
Бақалшақтылар тип тармағы (Conchigera)
жүктеу/скачать 3,16 Mb.
|
| Бақалшақтылар тип тармағы (Conchigera)
Тұтас немесе екіжақтаулы бақалшағы бар. Кейде бақалшақ редукцияға ұшырайды. Басы жіктелген, көзі және қармалауыштар жақсы дамыған. Қос жақтаулы моллюскалардың басы редукцияға ұшыраған. Радула, жақтары бар. Жүйке жүйесі – шашыранды-түйінді, төменгі сатыдағы өкілдерде баспалдақты жүйке жүйесі кездеседі. Статоцист болады. Дернәсілі - велигер (парусник), аяқ және бақалшақ бастамасы бар, суда қалықтау мүшесі – парус, кірпікшелі қалақша пішінді. Бұл тип тармағына 5 класс жатады: Моноплакофора (Monoplacophora) Бауыраяқтылар (Qastrophoda) Қалақаяқтылар (Scaphopoda) Қосжақтаулылар (Bivalvia) Басаяқтылар (Cephalopoda) Моноплакофора (Monoplacophora)-көпке дейін тек қазба күйінде белгілі болып келді, ал 1952ж Тынық мұхитта 3590м тереңдікте Дат экспедициясы «Галактия» кемесімен тірі Моноплакофораны тауып, дат зоологі Лемке сипаттап жазып Neopilina galatheae деп атады. Кейін бірнеше түрі сипаттап жазылды. Денесі 3 бөлімнен тұрады, бақалшағы конус пішінді, кейде спиральды. Төбесі ортасында. Желбезек 5 жұп. Бақалшақты тұлғаға аяқтан басталған 8 жұп бұлшықет бекітеді. Ас қорыту жүйесі басқа моллюскалар сияқты, жұтқыншағында радула болады. Қан айналу жүйесі ашық жүрегі жұп, екі қарыншадан, 4 жүрекшеден тұрады. Целом , басқа моллюскаларға қарағанда тәуір жетілген. 6 жұп бүйрек (целомодук). Алдыңғы 4 жұп арқа целомға, соңғы 2 жұп жүрек маңы қалтаға ашылады. Сыртқы бүйрек өзегі мантий қуысына ашылады. Жүйке жүйесі баспалдақты. Сезім мүшелері нашар дамыған. Бас қармалауыштар, химиялық сезім мүшесі және аяқтарында статоцист бар. Неофилиндер дара жынысты, жұмыртқа сыртта ұрықтанады. Сонымен Neopilina-ға тән қарапайым белгілер: ЖЖ баспалдақты, жұп жүрек, арға целом сақталған, метамерлі құрылыс, бүйрек гонадымен байланысты, сезім мүшелері және даму ерекшеліктері. Моноплакофораның ұйымдасу ерекшелігі бүйірнервті және бақалшақты моллюскалардың шығу тегінің бірлігін көрсетеді. 11-дәріс мазмұны: 1-cұрақ Бауыраяқтылар (Qastrophoda)-көп санды, алуантүрлі класс. 90 мыңнан астам түрі белгілі. Су және құрлықты мекендейді. Бақалшағы тұтас, конус немесе спираль пішінді. Денесі 3 бөліктен тұрады. Басы жақсы жіктелген, 1-2 жұп қармалауыш, көзі және жалпақ табан тәрізді аяғы бар. Екі жақты симметриялы жануар, бірақ спиральды бақалшаққа байланысты сыртқы және ішкі құрылысында ассимметрия байқалады. (лаб, ожсөж, сөж). Қосжақтаулылар (Bivalvia) –баяу қозғалатын, кейде бакініп тіршілік ететін су түбінде тіршілік ететін формалар. Бақалшақ денесін тұтастай жабады. 20 мыңнан астам түрлері белгілі. Олар негізінен биофильтраттар, сондықтан суды биологиялық тазалауда маңызды. Енжарлы тіршілік етуіне байланысты бас редукцияға ұшыраған. Сыртқы және ішкі құрылысы тіршілік жағдайына байланысты экологиялық маманданғанын көрсетеді. Олардың кәсіптік маңызды және балықтың, т.б. жануарлардың сүйікті қорегі. (лаб, ожсөж, сөж). Басаяқтылар (Cephalopoda) – жоғары сатыда ұйымдасқан моллюскалар. Алып, теңіз жыртқыштары, белсенді жүзгіштер. Денесі бастан, тұлғадан тұрады. Аяғы қарамалауыштарға айналған. Көбінің бақалшағы редукцияға ұшыраған. Қазіргі заманғы Басаяқтылардың 650 түрі белгілі (қазба-11 мыңға жуық). Белсенді тіршілік етуіне орй оларға көптеген прогрессивті белгілер тән. Басаяқтылар-кәсіптік жануарлар. Әлемді бүгінгі күні азық үшін жылына 1600 мың т аулайды. Тушь және сапасы жоғары сия дайындау үшін каракатица, кейбір сегізаяқтылардан сия сұйықтығын алады. (лаб, ожсөж, сөж). 2-cұрақ. Соңғы ғылыми зеттеулер. Моллюскалардың шығу тегін алғашқы целомды трохофоралы жануармен байланыстыратын болжамдарды қарастырады (олардан қазіргі буылтық құрттарда басып алады). Буылтық құрттар эволюциясында метамерия жойылып, аметалар тектен шыққанын көрсетеді. Моллюскалар мен буылтық құрттардың туыстығына жоғарыда көрсетілген ұйымдасу ерекшелігі және дамуы, дернәсіл дәлел. Aplacophora Polyplaeophora Monoplacophorа Алғашқы Mollusca Scaphopoda Qastrophoda Bivalvia Cephalopoda Алғашқы моллюскалар (Archimollusca) билатеральды симметриялы жануар, тұлғасы аласа, аяғы бұлшықетті жалпақ, басы нашар жіктелген, бақалшағы әлсіз дөңес, қарапайым, амерлі. Бүйірнервтілер мен моноплакофоралылардағы метамерия – екінші ретті құбылыс. Моллюскалардың және басқа да трохофоралы жануарлардың алғашқы целомды жануарлардан (амерлі) шыққаны туралы дәлелдемелер бар. Бақалшақтылар тип тармағынан алғашқы моллюскаларға Monoplacophorа жақын. Моноплакофоратәрізділер тектен Yastrophoda, Scaphopoda, Bivalvia кластары шыққан. Бауыраяқтылар моллюскаларда конус тәрізді және спиральды бұралған бақалшақ дамып, билатеральды симметрия бұзылып, ассиметриялы қалыптасқан. Қазып тіршілік етуге және биофильтрацияға мамандануына байланысты қосжақтаулы моллюскаларда бас редукцияға ұшыраған. Эволюция барысында моллюскалар кең экологиялық радиацияға ұшырап, әртүрлі тіршілік ортаға бейімделген алуан түрлі тіршілік форма пайда болды. Моллюскалардың негізгі тіршілік формасы – су жануары түбінде жорғалайтын - эпибентобионттар, жорғалағыш формалардан еркін жүзетін (Cephalopoda), қазғыш және бекініп тіршілік ететін (Bivalvia) және планктонды (кейбір Qastrophoda, Cephalopoda) тіршілік формалар тараған. Жорғалағыш су формалары құрлыққа шығып ерекше маңданған (Cephalopoda-дан Pulmonata), жекелеген топтар суда тіршілік етуге қайтадан бейімделген. жүктеу/скачать 3,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|