Жатыр мойнындағы жоғарыда аталған патологиялық процестер сперматозоидтар үшін каналдың бітелуі нәтижесінде немесе жатыр мойнында пайда болған қабыну экссудаты мен токсиндердің әсерінен олардың өлуі нәтижесінде жануардың бедеулігіне әкелуі мүмкін. Жануарлардың барлық түрлері ауырады. Практикалық іс-әрекетте ветеринарлар цервициттердің аралас түрлерімен күресуге мәжбүр.
Цервицит, вагинит сияқты төлдеу кезінде болатын соққылардан немесе төлдегеннен кейінгі жыныс еріндері арқылы әртүрлі инфекциялы және инвазиялық ауру қоздырғыштарының енуінен болады. Көбінесе цервицит колпит пен метриттің асқынуларынан болып, солармен бірге өршіп, дамиды.
Сонымен қатар көп жағдайда сиыр малында кездеседі.
Аурудың ceбeбi негізінен жатыр мойныныц туу кезінде жаракаттануы, патологиялык процестің кынаптан, жатырдан ауысуы немесе шагылысу жэне колдан ұрыктандыру кезінде инфекцияныц тycyi болып табылады. Төлдеу кезінде жарақаттанудан, ұрықтандырған сәтте оқыс қимыл жасаудан, қабыну процесінің қынаптан (вагинит кезінде) және жатырдан (эндометрит кезінде) жатыр мойнына ауысуынан болады.
Этиологиясы. Цервициттің себебі-жануарлардың босану кезінде немесе жыныстық қатынастан кейін, жатыр мойнының шырышты қабығына инфекция немесе инвазия енгізілген кезде алған жарақаттары. Көбінесе жануарлардағы цервицит колпит немесе эндометриттің асқынуының нәтижесі болып табылады және осы аурулармен бірге жүреді.
Клиникалық белгілері. Жедел цервицит кезінде: вагинальды зерттеу жатыр мойнының шырышты қабығының сынғыштығын, сынғыштығын және жабысқақтығын анықтайды, кейде оның бетінде фибринозды қабаттасулар, эрозиялар мен жаралар кездеседі, босанғаннан кейінгі эндоцервицит кезінде жатыр мойны тіндерінің некрозы мүмкін; кейбір жағдайларда оған аздап тию де қан кетуді тудырады. Жатыр мойны каналы вагинальды тексеру кезінде 1-2 саусақты ашады және өткізеді, қан кетулерді, фокустық немесе диффузды гиперемияны, қан кетуді, ірің мен шырышты қабықпен жиналуын белгілейді. Созылмалы курс кезінде біз каналдың өзінде де, мойынның вагинальды бөлігінде де шырышты қабықтың гипертрофиясын байқаймыз. Кейбір жануарларда жатыр мойны каналында цервицитпен біз кейде кисталарды табамыз.
Аурудың жіті түрінде - жатыр мойны түгелдей не оның бір бөлігі кан кернеп қызады, оның ішкі беті ісіп кетеді. Жатыр мойнының түпігі сәл ашылады да, одан ірің аралас су ағады; фибрит шегеді;кейде оған көпке дейін жарылмайтын ойық жаралар шығады. Тек тік ішекарқылы сипалағанда жатыр мойыны тітіркенеді де, мал оны ауырсынады,жатыр мойнының көлемі ұлғаяды, кейде оның тканьдері камыр тәріздес болып жұмсарады.
Аурудың созылмалы түрінде жатыр мойнының ішкі бетіндегіқыртыстар домбығып, шамадан тыс үлкейеді. Жатыр мойнының қынап ішінеқарай шыккан кыртыстары түсті капустаға ұқсайды. Кейде жатыр түтігіне іші суға толған күлдіреуіктер пайда болады.
Миоцервицит кезінде-тік ішек арқылы жатыр мойны көлемі ұлғаяды, пальпация кезінде-ауырады және тығыздалады, индукция кезінде –жатыр мойнының деформациясын анықтайды. Ескі жануарларды қарау кезінде жатыр мойнының гипертрофиялық вагинальды бөлігі гүлді қырыққабат түрінде болуы мүмкін. Шырышты қабықтың полипозды қатпарлары жатыр қуысына және сперма жұмыртқасының жоғарғы үштен біріне енуіне механикалық кедергі бола алады, нәтижесінде жануардағы жұмыртқаның жоғарғы үштен бірінде ұрықтандыру процесі жүрмейді. Жатыр мойнының қабынған шырышты қабаты шығаратын шырыш сперматозоидтардың өмірлік белсенділігіне зиянды әсер етеді. Диагноз жатыр мойнының тік ішек және вагинальды зерттеулерінің негізінде жасалады.
Болжам. Сақ болудан жағымсызға дейін. Жедел цервицит кезінде сіз жануарларда бедеулікті байқауыңыз керек (біз цервицитті емдегенше). Созылмалы жағдайда жатыр мойнының индукциясы дәнекер тінінің өсуіне байланысты мүмкін, бұл жатыр мойны каналының тарылуына немесе толық бітелуіне әкеледі. Жүкті әйелдерде түсік түсіру, жеткіліксіз ашылу және жатыр мойнының жыртылуы болуы мүмкін.
Емі. Нақты емдеу жоқ. Эрозия, жаралар мен ісінулердің пайда болуымен бірге жүретін жедел цервицит кезінде жатыр мойнының қынап бөлігі йод тұнбаларымен, йод-глицеринмен синтомицин жақпа майымен бірдей жағылады. Жатыр мойнын суару, сондай-ақ жасанды ұрықтандыру үшін шприц-катетер көмегімен заманауи цефалоспорин қатарына дейін ветеринарлық зертханада бекітілген антибиотиктердің ерітінділерін оның каналына енгізу жүзеге асырылады. Жатыр мойны каналына біз әртүрлі микробқа қарсы эмульсиялар мен майларды (пенициллин, стрептомицин, стрептоцид, ихтиол, ксероформ, заманауи Бактерияға қарсы препарат Кламоксил ЛА, Террамицин ЛА және т.б.) енгіземіз. Егер жануарда жатыр мен қынаптың қабынуы болса, онда жатыр мойнындағы қабыну процесі қынап пен жатырдағы қабыну процесі тоқтағаннан кейін тоқтайды. Жарақат пен ойық жара процесінің нәтижесінде жатыр мойны каналының толып кетуімен мұндай жануарды негізгі табыннан алып тастау керек. Егер жануарда қатпарлардың гипертрофиясы болса, онда мұндай жануарларды ұрықтандырмас бұрын сәтті ұрықтандыру үшін қынапты тұзды ерітіндімен немесе тұз-сода ерітіндісімен (шырышты кетіру және секрецияны бейтараптандыру үшін) немесе жасанды ұрықтандыру ұсынылады.