Л. М. Түгелбаева Р. Ғ. Рысқалиева Р. К. Ашкеева
жүктеу/скачать 0,62 Mb.
|
Химия элемент китап
t гидридтер, мысалы: Н2 + 2Na = 2NaH. Химиялық жағынан гид- ридтер негіздік қосылыстардың қасиеттерін көрсетеді: NaН-1 + НОН+1 = NaОН + Н 0; Н- + Н О → Н + ОН-. 2 2 2 негіз қышқыл Льюис Льюис (протонның акцепторы) (протонның доноры) Сутек катиондарының түзілуі: Қышқылдар мен қышқылды тұздардың диссоциациялануы кезінде сутек атомының ядросын сипаттайтын сутек катионы Н+ түзіледі. Сутек катионы өте белсенді, сулы ерітінділерде олар тек гидраттар түрінде кездеседі. Моногидратталған сутек катио- ны Н+∙Н О немесе Н О+ гидроксоний катионы деп аталады. Гид- 2 3 роксоний иондары қышқылдың жəне қышқылдық тұздардың маңызды қасиеттерін (қышқылдық дəм, индикаторға əсері, негіз- дермен əрекеттесуі жəне т.б.) көрсетуге мүмкіндік береді. Сутекті алу. Өндірісте сутекті алу жолдары: Көміртекті конверсиялау: С + Н2О = СО + Н2 (t = 1000°С) CO + Н2О + (Н2) = СО2 + 2Н2 (t = 400-450°С катализатор Fe2O3) Метанды конверсиялау: СН4 + Н2О = 3Н2 + СО (t = 1300°С, катализатор Ni, MgO, Al2O3) Суды электролиздеу: 2NaС1 + 2Н2О = 2Н2 (катодта) + С12 (анодта) + 2NaОН Темір-булы əдіспен: Fe + H2O = FeO + H2; 3Fe + 4H2O = Fe3O4 + 4H2 Зертханада сутекті алу жолдары: Белсенді металдарды тотықтырғыш емес қышқылдармен (HCl, сұйыт.H2SO4) əрекеттестіру арқылы: Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2 Сілті ерітінділерімен екідайлы металдарды əрекеттестіру арқылы: 2Al + 2NaOH + 6H2O = 2Na[Al(OH)4] + 3H2 2Al + 2NaOH + 2H2O = 2NaAlO2 + 3H2 Сілтілік жəне сілтілік жер металдарын сумен əрекеттестіру арқылы: Са + 2Н2О = Са(ОН)2 + Н2 Сутектің қолданылуы. Сутек химия өнеркəсібінде аммиакты, хлорсутекті, метанолды жəне басқа да органикалық қосылыс- тарды алу үшін кең қолданылады. Металлургияда сутек темірді, молибденді, вольфрамды жəне басқа да металдарды алуда тотық- сыздандырғыш ретінде қолданылады. Қазіргі уақытта сутек «бо- лашақтың отыны» болып есептеледі. Жоғары эффективті ток көз- дері – жылу элементтерін құрастыруда сутектің алатын орны ерекше. Ядролық отын ретінде пайдаланылатын сутек изотоптары – дейтерий мен тритий атомдық энергетикада кең қолданысқа ие. Сутектің қосылыстары. Сутектің маңызды қосылысы Жер шарында ең көп тараған зат – су Н2О. Таза су иісі мен дəмі жоқ, түссіз тұнық ерітінді. Ол үш агрегаттық күйде болады: 0°-ден 100°С температураға дейін – ерітінді; 0°С температурадан төмен – қатты зат (мұз); 100°С тем- пературадан жоғары – газ (бу). Судың кейбір аномальды қасиет- тері оның құрылысымен түсіндіріледі. Су молекуласы бұрышты құрылымнан тұрады: H H Оның ядросының құрамына кіретін сутек пен оттек атомдары тікбұрышты үшбұрыш түзеді, оның негізін екі протон құраса, ал биік шыңында оттек атомының ядросы орналасқан. О-Н ядролар арасындағы қашықтық 0,1 нм-ге тең, ал Н атомдары ядросының арасындағы қашықтық 0,15 нм-ге тең. Су молекуласындағы сыртқы электрондық қабатты құрайтын оттек атомының сегіз электронынан екі электронды жұп О-Н ковалентті байланыс түзсе, қалған 4 электрон бөлінбейтін электронды жұптар болады: Су молекуласындағы оттек атомы sp3-гибридтену күйінде болады. Сондықтан НОН валентті бұрышы 104,5°-ты құрайды, яғни тетраэдрлік бұрышқа 109,5°-ы өте жақын. О-Н байланысын түзетін электрондар оттектің электртеріс атомына қарай ығыс- қан, осының нəтижесінде молекула полюсті болады, яғни су мо- лекуласына дипольды құрылым тəн. Су молекулалары бір-біріне жақындағанда күш өрістерімен əсер ете бастайды да, нəтижесінде молекулааралық сутекті байланыстың түзілуіне əкеледі. Бұл құ- былысты су ассоциациясы деп атайды. Нəтижесінде екі, үш жəне одан да көп молекулалардың агрегаттары түзіледі. Су мо- лекулаларының мұндай топтамасын дигидрольдер (Н2О)2, три- гидрольдер (Н2О)3 деп атайды. Яғни, суда бір мезгілде біріншілік (моногидрольдер), қос жəне үштік молекулалар болуы мүмкін. Əрбір су молекуласы көп дегенде төрт сутекті байланыс түзе алады. Суда сутекті байланыстың болуымен судың кейбір қасиет- тері түсіндіріледі: қайнау мен қату температураларының ано- мальды жоғарылығы, беттік тартылыстың үлкен мəні, басқа қо- сылыстардың жылу сыйымдылығымен салыстырғанда жылу сы- йымдылығының жоғарылығы. Судың көптеген заттарды жақсы еріту мүмкіншілігін оның молекуласының полюстігімен байланыстыруға болады. Су моле- куласының салыстырмалы түрде дипольды сəті жоғары. Сон- дықтан да онда ионды заттар ерігенде су молекуласы иондардың жанына шоғырланады, яғни оларды гидраттайды. Суда ковалентті қосылыстардың ерігіштігі олардың су молекуласымен сутекті байланыс түзу қабілеттілігімен тығыз байланысты. жүктеу/скачать 0,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|