Лекция 1-2 Қазақстандағы өлкетанудың міндеті мен мақсаты

күтуде, солар

дың бірі мұражай мекемелері жұмысының ғылыми

-

методикалық

әдебиеттер, нормативті мұражай құжаттарын жүйелеу, көптеген тарихи

–

археологиялық экспозициялардың мазмұнын ашу, мұражайдағы археологиялы

қорларындағы жәдігерлерінің жинақталуы мен сақталу жағдайы және тағы

басқалар шешімін күттірмес мәселелер болып табылады.

Мұражай

тарихи

ғылыми дерек ретіндегі ескерткіштерді, өнер

туындыларын, мәдени құндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап,

ғылыми

танымдық қызмет атқаратын мекеме. Мұражай гректің «museіon»

сөзінен алынған, «муза сарайы» деген мағынаны береді.

Мұражай алғашқыда аса бағалы бұйымдар мен мәдени жәдігерлерді

сақтайтын қазыналық қор ретінде қалыптасты. Уақыт өте келе ол әдістеме

лік

мыңжылдықта адамзаттың жаһандану дәуіріне аяқ басу кезеңінде мұражай

қызметіне жаңа ақпараттық құрал

-

жабдықтар мен интеграциялық үрдістер

Мұражай ерекшелігі

–

оның қ

рухани өмірдің ескерткіштері болуымен анықталады. Мұражайлық заттар

–

табиғаттағы және қоғамдық өмірдегі процестер мен оқиғалардың,

маңызы әлеумет

тік, ғылыми, мәдени, тарихи құндылығымен бағаланады.

Мұражай ісі мен қызметін дамыту мақсатында 1889 ж. 20 маусымда

халықаралық “Мұражайлар ассоциациясы” құрылды. 1918 ж. Халықаралық

мұражайлар Бюросы құрылып, “Музеон” журналын шығарды. Бұл ЮНЕСКО

-

ның “Му

ЮНЕСКО

ның құрамына енген Халықаралық мұражайлар кеңесі ІCOM

құрылды. ІCOM

-

ға 1948 ж.

29 мемлекет, 1950 ж.

–

43 мемлекет, 1977 ж.

109

–

135 мемлекет мұражайлары мүше болды.

жылда өзіне мүше бір елде бас қосу өткізеді. 2002 ж. мамыр айынан бастап

“Қазақстан мұражайлары” журналы шыға бастады. 1977 ж. Халықаралық

мұражайлар Кеңесінің 11 конференциясында 18 мамыр Халықаралық мұражай

күні болып белгіленді.

[2

-

б

]

жайлық өлкетанудың дамуы «Қазақ АКСР

-

інің

декретке қол қойылғаннан кейін 5 жыл

уақыт өткен соң Орынбордағы

мұражайды кеңейтіп, Халық

ағарту комиссариатының құзырына өткізу туралы

шешім

дің

мұражай тарихы

басталады.

1922 жылы 24 қаңтарда Халық ағарту комиссариаты

Орталық өлкелік

мұражай туралы ережені бекітті. Бұл ереже

бойынша Орталық өлкелік мұражай

қазақ халқының мәде

ниетіне байланысты

барлық заттарды, мағлүматтарды

жинап, бүкіл халықтың қолданысына айналдырды және

барлық губерниялық

мұражайлармен тығыз қарым

-

қатынас

күннен бастап жалпы

өлкетану

жұмысымен, яғни табиғатты, шаруашылықты,

әдет

-

ғұрыпты, мәдени

-

өлкетану

бастайды. Орталық өлкетану мұражайының

алғашқы есебіндебірінші жарты

жылдықта (1922 ж.) мұражай

93 күн жүмыс істеп, оған 10770 адам немесе күніне

орта

Мұражай жанынан

құрылған

балалардың қолөнер үйірмесі ерекше назар

аударған. 1921 жылы 7 ақпанда Қазақ АКСР Халық

ағарту комиссариаты

тарихи, мәдени ескерткіштерді қорғау

туралы қаулы қабылдады. Онда Халық

ағарту комиссариа

ты ғылыми бөлімінің шешімінсіз бірде

-

бір қорған н

ескерткіш орындарын қазуға тыйым салынды. Жергілікті

жердің оқу

бөлімдеріне ескерткіштерді іздеп табу және

есепке алу жүктелді. 1920

-

жылдары өлкелік, аудандық

бюролары құрылды. Оның міндеті өнер

бұйымдарын, ескерткіштерді, көне заттарды

қорғау

-

24 жылдары

қоғамымен тығыз байла

нысты жүргізілді. Мұражайдың мәдени

-

ағартушылық

тін, тәрбиелік рөлін көтеру мақсатында тақырыптық

көрмелер

ұйымдастырылды.

1924 жылдан баста

п

Орынбор мұражайын Қазақ республикасының жеріне

бірі Орынборда қалып,

үштен екісі Орталық өлкелік

мұражайдың қорына беріледі. Алматыға

мұражай 1929

жылдың мамыр айының соңында көшіріледі. 1927 жылы

мұражай

директоры болып тағайындалған А.С.Махонин Ор

экспонаттарды көшіруге және ұйымдас

тыруға көп күш салады. 1930 жылы

сәуірде Бүкілқазақ

стандық ғылыми өлкетанушылық съезд жұмысына

қатысып

жылы негізі қаланған

Жетісу губерниялық мұражайы орталық

мұражаймен біріктіріледі. Кейінгі

жылдары мұражай қоры

Жетісу облысының, қазақ әскерлері мен

республикалық

дінге қарсы мұражайларының коллекциясымен

толықты

рылды. Мұражай 1931 жылы Алматы қаласындағы

Кафедралық собордың ғимаратына орналасты.

[3

]

Қазіргі заманғы мұражайлар қызметі қоғамдық институт ретінде әлеуметтік

-

экономикалық жағдайға сай жүргізілуде. Мұражайлардың

ың

-

зерттеу жұмысының негізгі

–

коллекцияларды жүйелеу және зерттеу болып табылады. Оның

мақалаларда, мұражай жолсеріктерінде, буклеттері

нде, арнайы ғылыми

-

көпшілік кітаптарда көрініс табады. Мұражайлар қазіргі таңда ғылыми

зерттеу

конференциялар өткізуді жүйелі жолға қойған. Мұражайлар тәжірибесінде

мемлекеттер арасында мәдениет іс

індегі тәжірибе алмасу аясында мәдени

диалог ретінде мұражай қорындағы коллекциялар көрмесін ұйымдастыру ісі

қалыптасқан. Қазіргі таңдағы мұражайлардың ағартушылық ісі экскурсиялар,

экскурстар, лекциялар жүргізуден көрінеді. Мұражайлар ғимараты арнайы

жабд

-

көмекші бөлімдермен,

реставрациялық шеберханал

армен, ғылыми кітапханамен жабдықталады.

[4]

–

жалпы адамзат баласының өмірінде заттық және рухани

ұлттық, мәдени, азаматтық, әскери, еңбек жетістіктерін, әдет

-

ғұрып, салт

дәстүрдің ерекшеліктерін оқып

-

үйренуге

-

ғылымның, білім беру ісінің маңызды бір саласы. Осы уақытқа дейін

дәуірі кезеңінде жалпы тарихи, тарихи

-

революциялық, әскери

тарихи,

қ, өлкетану мұражайы болып бөлінді де,

олар жалпы

мұражайлардың 63%

-

ын құрады. Қазір Қазақстанда тарихи, өлкетану

бөлінуде. Себебі, ондағы ғылыми жинақтау, ғылыми қор, экспозиция, көрме,

үгіт

-

насихат бағыттары жұмыс істеп, жас ұрпақты тәрбиелеу жұмысында

Мұражайлар өзінің қызметі мен бағытына қарай бірнеше

топ

тарға

мұражайлар

(жалпы тарих, археологиялық,

антропологиялық,

этнографиялық, нумизматикалы

қ, т.б.), көркемөнер мұражайлары (көркемөнер,

мүсін, қолөнер, қолдaнбалы өнер, театр, музыка, кино, т.б. мұражайлар),

жаратылыстанумұражайлары (биологиялық, зоологиялық, геологиялық,

минералдық, палеонтологиялық, т.б), техникалық мұражайлар (авиация,

авток

-

кен ісі, өнеркәсіп, өндіріс өнімдері, т.б.), кешенді

жұмыс істейтін кең профильді өлкетану мұражайлары), мемориалдық

мұражайлар (мемлекетке, өнерге, әдебиетке ғ

ылымға еңбегі сіңген белгілі

адамдардың жеке өнері мен қы

зметіне арналған мұражайлар)

.

[5

-

б

]

Республикасы өзінің тәуелсіздігін алған кезден бастап, басқа да

ғылым салалары сияқты мұражайтану ғылымы да түбегейлі өзгерістерге енуде.

Тарихи дәуірл

ердегі және қазiргi кезеңдегі мұражайтану ғылымын зерттеу,

мұражай туралы танымдарды қалыптастыру бұл динамикалық көп мәндi

әлеуметтiк мәдениет институты ретінде қызмет етеді.

Мұражай ісі және ескерткіштерді қорғау саласы бойынша білім алушы

болашақ маманның тарихи

-

мәдени құндылықтарды сақтау және қорғау

көзқарасы болуы тиіс. Сондай

-

ақ мұражайлық тіркеу құжа

мұражайлық экспозиция және көрме жобалау ісімен, мұражай мекемелерін

басқару және маркетингімен, мұражайлық коллекцияларды сақтау және қорғау

ісімен, мұражайлық коммуникация және экскурсия қызметімен таныс болуы,

отандық және шетелдік му

зеология ғылымының алдында тұрған негізгі

мәселелерге байланысты сұрақтарға жауап беруі тиіс.

Жасыратыны жоқ, туған тарихымызды көрсетуде айтарлықтай кемшіліктер

мұражай экспозицияларында баршылық. Өйткені қазіргі барлық тарихи және

тарихи

өлкетану мұража

йларының бәрі дерлік кешегі Кеңес дәуірінде тарихқа

тар шеңберде, негізінен тек таптық тұрғыдан қарап келген кезеңде қалыптасты.

Экспозициялардың барлығы тек осы тұрғыдан, осы талап діңгегінен ғана

құрастырылды. Ұлы есімдер, тарихи тұлғалардың еңбектері ес

керусіз қалып,

кемшіліктер мен қиыншылықтар бүркемеленді, кеңестік табыстар мен

болмашы жетістіктер асыра мадақталды. Осыдан келіп мұражай

экспозицияларын бүгінгі талап, бүгінгі жаңа концепция тұрғысынан қайта

жасақтау қажеттілігі туды.

Еліміз тәуелсіздік

алғаннан, Қазақстанда аса күрделі, қарама

-

қайшылыққа

-

ағарту

Қазақстан мұражайлары еліміздің тәуелсіздігі мен ұлттық тарихы мүдделе

рін

насихаттауда. Сонымен қатар, мұражай ісі үшін маңыздысы

Халықаралық

мұражайлар кеңесінің ұлттық комитеті мекемесінің жұмыс істей бастауы

болды.

-

2012 жылдары Тәуелсiз Қа

қызметi атап

айтарлықтай дамыды. Тәуелсіздіктің алғаш

қы жылдарындағы өтпелi кезең

қиыншылықтары

мұражайларды

ң материалдық техникалық және кадрлық

әлеуетiн әлсiреткенiмен олардың мәдени үрдiстегi орнын төмендеткен жоқ.

Қазіргі өскелең жастарды қоғам және мемлекет қайраткерлерінің тағылымы,

өмір жолдары негізінде тәрбиелеу

–

жастарға патриоттық тәрбие берудің бір

Қазақстанның

мұражайларын дамыту мен қалыптастыру ісінде қазіргі

заман талабына сай сын көтермейтін де м

әселелер баршылық. М

ұражайлардың

зерттеу барысында олардың қызметінде

келесідей кемшіліктерді байқалады

:

–

М

нығаюында адам факторы мәселесін жолға қою

шешімін таппаған мә

селе, атап айтқанда

мұражайлардың кадрлық әлеуеті,

еңбек ақысы, білім жетілдіру саласын дамыту мәселесі, жаңа ақпараттық

технологиялармен қамтамасыз ету мәселесі әлі де болса өз шешімін таппай

к

еледі.

Қазақстандық мемориалдық мұражайларға туристерді тарту ісі мүлдем

жоқтың қасы деуге болады.

-

мұражай қорларын өңдеу, мен электронды саяхатын жүзеге асыру

Қ

азақстандық

ражайлардың қызметін жетілді

ру мақсатында мынадай

ұсыныстар жасағым келеді:

-

мемориалдық мұражайлардың экспозициясын жетілдіру мақсатында

-

мұражай саласы қызметкерлерінің өз қызметіне қызығушылығын

рек;

М

ұражайлардың электронды аудиогидтерін, электронды саяхатты жүзеге

-

Қазақстандық мемориалдық мұражайлардың қызметі мен бағытын

мұражайларға тағылымнамаға жіберу керек;

–

Қазақстандық

саяхатын жасап, ғаламторлық сайтын жасау керек, электронды жолсеріктерін

жасау керек, себебі виртуальды мұражайларға саяхатқа шығу арқылы

визуальды турист болуға болады. Бұл ХХІ ғасыр мұражайлары жолға қойып

отырған инновациялық қадам.

Осындай іс

-

шараларды кешенді іске асырған жағдайда,

м

ұражайлар, әлемдегі

Пайдаланылған

әдебиеттер

:

1

Музеи занимают особое место в культурной жизни страны. Поздравление

Президента РК Н.А. Назарбаева работников музеев Казахст

ана с

Казахстанская правда.

-

1998.

19 мая.

С.

2

.Қазақстан. Ұлттық энциклопедия.

6 том.

Бас редакциясы,2004

жыл

-

696 б

Кайназарова А.Е. Музейное дело в Казахстане (1831

-

1925 гг.): Авт

дис. истор. наук.

-

А., 1995.

25 с.;

Санақұлова Б.Қ. Қазақстан Республикасындағы музей құрылысы мен қызметі

(1991

-

2

р. ғыл

ң. канд. дис. автореф.

-

Ора

-

30 б.;

.

Т.Е.Картаева Әлемдік музейлер кеңістігіндегі қ

-

Алматы