Лекция 30cағат Практикалық сабақ 15 сағат ожсөж- 45 сағат CӨЖ 45 сағат Емтихан 4 семестрде
Топырақ прокариоттарының таксономиялық құрамы
жүктеу/скачать 1,92 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6 . Практикалық сабақтардың жоспары
- Реактив тер
- 7 . Практикалық сабақтардың әдістемелік нұсқаулары 1апта Тақырыбы
- Мақсаты
- 2апта Тақырыбы
- 3апта Тақырыбы
Топырақ прокариоттарының таксономиялық құрамы. Барлық прокариоттарды сыртқы клетка қабытын грациликулаттарына, фирмакулаттарына және молликутпен мендозикулаттарының құрылымдық белгісіне қарай төрт топқа бөледі. Алғашқы үшеуі эукобактрия тұрғысынан бірігеді, ал төртіншісі ерекше архебактреий таксонын құрады. Грациликуттар –грамоцеркалды бактериялар. Бұнда цитоплазмалық мембрана мен муреин қабатының аралығында периплазмалық кеңістік бар. Фирмакуттар-кей бактреияларда сыртынан ақуыз қабатымен қапталатын, муреиннің қалың қабатынан тұратын «дигидті» клетка қабаты бар. Грамоң бактериялар. Сыртқа мембранасы жоқ. Молликуттар-клетка қабырғасы жоқ бактреиялар. Оның қызметін ерекше берік цитоплазмалық мембрана атқарады. Мендозикуттар немесе архебактериялар-сыртқы қабаттары әртүрлі құрылымды прокариоттарды біріктіреді. Бұлардың құрамында нағыз бактерияларға тән муреин болмайды. Кейбір архзебактериялардың өкілдерінің клетка қабырғасында псевдомуреин болады, ал басқаларында ол гликопротеидтерден немесе глобулярлы ақуыз қабатынан тұрады. Грамтеріс бактериялар. Грациликуттар-фототрофты және хемотрофты бактерияларды біріктіретін , өте кең және алуан түрлі физиологиялық құрылымды прокариоттар тобы. Бұлардың арасында кәдімгі сапрофиттер, олиготрофтар, адамға патогенді басқа бактериялардың клеткаішілік паразиттері бар. Грациликуттар морфологиясы бойынша жай таяқшалы псевдомонадтан циклдік дамуы күрделі миксобактерияларға дейін бактерияларды біріктіреді. Топыраққа жай өкілдерін қарастырамыз. Фототрофты грациликуттар. Охурһоtobacteria (көміртекті фотосинтездейді) және Аnoхурһоtobacteria (оттекті фотосинтездейді) тобына бөлінеді. Біріншісіне цианобактрериялар , ал екіншісіне пурпурлы жасыл бактериялар жатады. Көптеген фототрофты прокариоттар, соның ішінде цианобактериялар азот фиксациялауға қабілетті. Аэробты цианобактреияларда азот фиксациялаушы белсенділік, көбіне гетероцистің болуына байланысты. Вегетативті клетакмен гетероцисталар көптеген саңылаулар арқылы байланысқа түседі. Гетероцисталарда фотосинтез-теріс бактериялар, қолайсыз цистаға айналады. Кей клеткалардың бактериялары қолайсыз жағдайда органикалық полимер синтездейді. Ол полимерлер жоғары бетінде капсула атты шырышты қабат түзеді. Талшықты бактерияларда ол қапшық немесе қынап тәрізді пішінді иеленеді. Капсулалар әртүрлі қалыңдықта болады және препараттың қара тушымен контрастирлегенде қолайсыз жағдайда микроскоппен көрінеді. Олар әртүрлі табиғат заттарынан тұрады-полипептид және полисахарид. Капсулалар кейбір спецификалық құрылымдарды алып жүреді. Клубенькалы бактерияларда, мыс: олар таңдалған әртүрлі түрдегі өсімдіктердің тамыр талшықтарына бекінуді анықтайды. Шырышты қабат белгілі бір су режимін қамтамасыз ететін, клетка айналасына ерекше орта жасайды. Топырақ ерітіндісінің катиондары капсула полисахаридтерімен реакцияға түседі. Олар топырақ минералдарын бұзуға, агрегация процесіне қатысады және топырақ құрылымының суға тұрақтылығының түзілуіне қатысады. Гумусты заттардың түзілуіне қатысатын клеткадан тыс микробты шырыштың қосылуына қатысады. Клетканың прокариоттары спиральды орамнан бұтақты немесе талшықты сфериялық жай пішін түзуде қатар түзеді. Төртбұрышты немесе жұлдызды формалы клеткасы бар бактериялар бар. Олар әртүрлі туыстағы өсінділер-простеклға ие. Жіптәрізді немесе құрт тәрізді көпклеткалы бактериялар да бар. Табиғи экожүйеде прокариоттар саңырауқұлақтармен қатар редуцент қызметін атқарады. Олар барлық қалдықтарды және органикалық өмір қалдықтарын жазып, элементтерді айналысқа қайта әкеледі. Фотосинтетикалық пигменті бар прокариоттар біріншілік продуценттер тобына кіреді. Мыс: цианобактериялар. Прокариоттар арасында бактериялар түсетін көп клеткадан түзілетін қағып алу қабілеті бар. Басқа бактериялар клеткаларына еніп кететін паразиттер де бар. Барлық прокариоттар микроскопиялық организмдер тобына жатады. Топырақ бактерияларының өлшемі микрометрмен көрсетіледі. ( 1 мкм-10-3 мм) , ал олардың бөлшектері нанометрмен ( 1нм-10-6) өлшенеді. Топырақ бактерияларының 40 пайызға жуығы әртүрлі өлшемде кездеседі, оларды тек электрондық микроскоп арқылы көруге болады. Бұндай кішкентай көлемде болуында жоғары бетінің көлемге қатынасы өте үлкен болады, бұл метаболизмнің тығыздық потенциалының нәтижесі болып табылады. Іздік мембраналар қатты редуцирленген. Цианобактериялардың вегетативті клеткалары нитерогеназды белсенділігін тек анаэробты немесе микроанаэробты жағдайда көрсетеді. Хемотрофты грациликуттар – микрозоналарды мекен ететін топырақ өкілдері бар. Онда полимер гидролизіне қабілетті, органикалық заттар көптеп кездеседі. Көп бөлігін грамтеріс бактериялар құратын, ол тамырлар және өсімдіктердің тамыр жүйесінің аймағы. Псевдомонаттар-спора түзбейтін, ұсақ дара қозғалғыш бактериялар. Олар анаэробты, сирек факультативті аэробты. Кейбіреуі денитрификация, яғни нитратты «анаэробты» тынысм алуға қабілетті. Клеткаішілік сары пигмент түзетін өсімдік ауруларының қоздырушылары да бар. Псевдомонадтар арасында морфологиялық топ сияқты физиологиялық жоғары маманданған бактериялар да бар. Оларға денитрификаттар және фитопатогендерден кейбір сутекті бактериялар нитрифитті , күкіртті әртүрлі таксондарға жатады. Бделовибриондар және бделовибрион тәрізді бактериялар морфология тұрғысынан олар псевдомонадтарға ұқсас, яғни сәл созылыңқы, бір полярлы жіпшелідара талшығы бар. Даму циклында спириллалармен ұқсас үйірі бар. Бактерияның облигатты паразиті бола тұрып, бделовибрион, грамтеріс бактериялардың клетканың периплазматикалық кеңістігіне еніп, онда ұзарып, ұзын спирилла пішініне ұқсап, содан соң бірнеше клеткаға бөлінеді. Бұл клеткаларда талшық пайда болып ие жасушасынан жаңа бактерияға белсенді шабуылдай отырып шығады. Азотобактериялар-перитрихиалды типті талшықты ірі қозғалғыш таяқшалар. Еркін қозғалғыш аэробты азотфиксаторлар. Ең көп таралғаны және жақсы зерттелген түрі- А.сһroococcum. Оның қозғалғыш қысқа таяқшалары қозғалмайтын кокколарға айналуға қабілетті Әдетте олардың жұптары-диплококкалар деп аталады. Олар шырышты капсуламен қапталады. Клетка құруда қосымша қабат түзеп, тыныштық күйінде цистаға айналады. Циста күйінде азотобактериялар топырақ кепкен кезде өтеді. А.сһroococcum нейтралды және сілтілі топырақтың типтік мекендеушісі. Қышқыл топырақта таралағандары. Азотбактериялар бактерияларына туысына жақын Веjjericіa. Бұл даму сатысында циста болмайтын, өте шырышты бактериялар. Түйнекті бактериялар-қозғалғыш, спора түзбейтін таяқшалар. Олар топырақта еркін күйде тіршілік етеді, бірақ тамыр шашақтарынан бұршақ тұқымдас өсімдіктердің тамырына өтіп, қозғалмайтын майысқан таяқша-бактероидтарға айналып, өсімдік иесінің клетскасында көбейеді. Бұл стадияда олар азот фиксациялайды. Бұл бактерияның әсерінен тамыр ұлпасы ісініп, түйін түзеді. Қажетті жағдайда жасанды лабораторияда түнді бактериялардан азот фиксациясын алуға болады. Энтеробактериялар-көпсанды қозғалғыш және қозғалмайтын талшықтәрізді бактериялар тобы. Экология тұрғысынан 3 топқа бөлуге болады:
Ішек инфекциясының қоздырғыштары және сүтқоректілердің ішек флорасының қалыпты өкілдері. Өсімдікке эпифитті және патогенді бактериялар. Топырақ және суды мекендеушілер. Аталған бактериялардың көбі детальды әзірленген. Мыс: Echirichia cjli – генетикадағы кең таралған микробты обьектінің бірі. Кең танылған бактерия Еrwinia herdicola. Бұлар сары олония түзеді, өсімдіктердің жасыл бөліктерінің отырықшылары, әсіресе шөптесін өсімдіктердің. Кейбір штаммалары өсімдіктің патогенді , күйік атымен белгілі ауру тудырады. Рroneus vulgaris –топырақта тіршілік етеді. Шірік процесін активті қоздырады, оның әсерінен жануартекті ақуыздың ыдырауы жүзеге асады. Ол сонымен қатар зәрді гидролиздеуге қабілетті. 6. Практикалық сабақтардың жоспары
7. Практикалық сабақтардың әдістемелік нұсқаулары 1апта Тақырыбы: Лабораториялық ыдыстар мен орталарды зарарсыздандыру әдістері Мақсаты: Микробиологиялық ыдыстарды стерилдеу әдістерін үйрену. Тапсырма: Стерильдеу үшін автоклавты қолданады.Өсімдік материалы алдын-ала бірнеше рет жуылып,тазаланады.Одан кейін стерильдейтін заттарды пайдалану арқылы микроорганизмдерден аластанылады.Жиі қолданатын стерильдейтін заттар,атап айтқанда мыналар:активті хлоры бар натрий және калий гипохлориттері,хлорамин,хлор әгі,диоцид,этанол. Әдебиеттер: 1. Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М. Изд. МГУ. 1989. – 336 с. 2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы 2апта Тақырыбы: Микроорганизмдерді көбейтудегі әртүрлі қоректік орталар жасап үйрену. Тапсырма: Өсімдік материалын стерильдейтін заттарды пайдалану арқылы микроорганизмдерден аластанылуы. Өсімдіктен залалсыздандыру үшін, эксплантты бөліп алуда және оны қоректік ортаға отырғызуды ламинар боксінде өткізеді.Ламинар бокс(камера)негізі ВОПР-1,5. ВОПР-1,5. гигиеналық жабықпен жабылған стол және стерильді ауа жіберетін камерадан тұрады.Бұл бокстің ішінде фильтрден өткізіліп,микроорганизмдерден тазартылған ауа беріліп тұрады. Әр түрлі тәсілмен залалсыздандырылған және дистелденген суда бірнеше мәрте жуылған объектілерден керекті ұлпалар бөлініп алынады.Оларды стерильденген қатты немесе сұйық ортаға отырғызады.Стерильдеу үшін автоклавты қолданады.Сөйтіп,өсімдіктердің әр түрлі ұлпалары мен мүшелерін өсіруге болады.Оларды ойдағыдай өсіру үшін ең алдымен қолайлы қоректік ортаны талап етеді. Әдебиеттер: 1. Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М. Изд. МГУ. 1989. – 336 с. 2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы
Әдебиеттер: 1. Бабьева И.П., Зенова Г.М. Биология почв. М. Изд. МГУ. 1989. – 336 с. 2. Виноградский С.А. Микробиология почвы. М. 1953. 3. Даменова Н.С. Топырақ биологиясының практикумы жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||