эндо - және экзотоксиндер ең үлкен рөл атқарады.
Эндотоксиндер -
микробтық жасушамен тығыз байланысты және қоршаған ортаға тек
оны жуғаннан кейін түсетін заттар. Токсикалық функцияға пептидогликан, липополисахарид
және грам теріс бактериялардың жасушалық қабырғасының липопротеидтері, грам оң
бактериялардың тейхой қышқылы және т. б. ие.
Эндотоксиндер термотұрақты, жоғары температураға төзімді, салыстырмалы әлсіз
антиген болып табылады. Олар аз спецификалық және макроорганизмге біркелкі әсер
етеді, жоғары температураны, уыттануды, тамырлы бұзылуларды тудырады.
Қарапайым мысал - ішек тобының бактериялары түзетін эндотоксиндер.
Salmonella бактериялары іш сүзегі мен сальмонеллездің қоздырғыштары болып табылады.
Ауыз қуысы мен сальмонелланың өңеші арқылы аш ішекке түседі. Олар бөлетін
ферменттердің әсерінен эпителий бұзылады, сальмонеллалар шырышты қабықта
оқшауланады, содан кейін лимфаға, қанға түседі. Жасушалардың лизисі нәтижесінде
ағзаның уыттануын тудыратын эндотоксин бөлінеді.
Shigella туысының бактериялары — дизентерия қоздырғыштары. Олардың патогендігі
тоқ ішектің эпителиалды жасушаларында адгезиялануымен анықталады. Уыттылық жүйке
және тамыр жүйесіне әсер ететін энтеротоксиннің пайда болуымен байланысты.
Cпора түзуші бактериялар
Bacillus thuringencinsis жасушалардың ішінде түзілетін болатын
белок кристалдары, энтомоцидті қасиеттерге ие және өсімдіктердің зиянкес -жәндіктерімен
күресу үшін қолданылады
