Лекция жинағы Пән: «Қазақстан тарихы»
Тақырыбы: Тәуелсіз Қазақстанның рухани-мәдени өмірі
жүктеу/скачать 0,64 Mb.
|
kazedu 201595
| Тақырыбы: Тәуелсіз Қазақстанның рухани-мәдени өмірі.
1. Қазақстан мәдениетінің дамуындағы өзгерістер 3. Бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретіндегі қалыптасуы мен дамуы оның мәдени және спорт өмірінен де көрініс тапты. Абайдың 150 жылдығы мен Түркістан қаласының 1500 жылдығы, Тараз қаласының 2000 жылдығы және т.б. ЮНЕСКО шеңберінде халықаралық деңгейде аталып өтті. Музыка өнерінің үздік таланттары Әлібек Дінішев, Айман Мұсахожаева, Жәния Әубәкірова, Нұржамал Үсенбаева және Марат Бейсенғалиевтерді бүкіл әлем танып білді. Кино режиссерлар Т.Теменов пен С.Нарымбетовтың туындылары халықаралық фестивальдарда үздіктер қатарынан орын алды. 1996 жылы Атланта Олимпиадасына тұңғыш рет жеке мемлекет ретінде қатысқан Қазақстан спортшылары үздік табыстарға жетті. Екі жүздей мемлекет қатысқан бүкіл әлемдік спорт додасында қазақстандық спортшылар жалпы командалық есепте 24 орынға ие болды. Ғасырлар тоғысындағы Сидней Олимпиадасында одан да үздік нәтиже - 22 орынға көтеріліп, Қазақстан спортын биік сатыға кетерді. 2004 жылғы Афины олимпиадасында боксшы Б.Артаев «Боркер кубогын» иеленеді. 1994 және 1998 жылдардағы қысқы олимпиадада Қазақстан спортшылары едәуір табыстарға ие болға-нымен, 2002 және 2006 жылы олимпиадалар да жүлдегерлер қатарынан тыс қалды. Қызылордалық ауыр атлет И.Йльсин 2006 жылы әлем біріншілігінде жеңімпаз атанып, жылдың ең үздік спортшысы деп танылды. Президент Жарлығымен 2000 жылдың Мәдениетті қолдау жылы болып жариялануы да Республика мәдениетінің дамуына оң ықпалын тигізді. Оңтайландыру жылдарында жабылған ауыл кітапханалары мен клубтары және жүздеген өнер мекемелері қайта жұмыс істеді. Астанада жаңа үлгідегі опера және балет театры салынып пайдалануға берілді. Алматыдағы опера және балет театры күрделі жөндеуден қайта өткізілді. «Абылай хан», «Томирис» спектакльдерінің қойылымдары зор табыстармен өтті. 2001 жылдың ақпан айында өткен білім және ғылым қызметкерлерінің екінші сьезінде Қазақстанды XXI ғасырда дамыған елдермен теңестіріп, өркениетті әлемнен орын алуына ықпал етер бірден-бір күш - білім, ғылым және білімді ұрпақ мәселесі күн тәртібіндегі басты тақырыпқа айналды. Білім және ғылым жүйесін реформалау және бұл саладағы түбегейлі өзгерістерге жол ашу мәселелері қаралды. Соңғы екі жылда оңтайландыру жылдарында жабылған терт жүзге жуық мектеп қайта ашылды. Елбасының Қазақстан халқына арнаған 2003 жылғы Жолдауы бойыныша «Мәдени мұра» бағдарламасы қабылданып жүзеге асырылуда. Аталған бағдарлама еліміздің маңызды тарихи-мәдени және сәулет ескірткіштерін қорғау және қайта жаңғырту; қазіргі заманғы ұлттық мәдениетті, ауыз әдебиетін, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды зерделеудің тұтастай жүйесін құру, көркем және ғылыми кітаптардың толық жинақтарын шығару, әлемдік ғылыми ой-сананың, мәдениет пен әдебиет жетістіктерін қазақ тіліне аудару және т.б. бағыттарды қамтиды. «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша 100 томдық қазақ фольклоры, 100 томдық әлем әдебиетінің асыл қазынасы, 20 томдық қазақ халқының философиялық мұрасы, 20 томдық әлемдік ақыл-ой маржаны, 5 томдық қазақ музыкасының антологиясы, 10 томдықтан тұратын социологиялық, саясаттанушылық, мәдениеттанушылык, психологиялық және экономикалық ой-қазыналарының жинақтарын шығару жоспарланып, жүзеге асуда. Бағдарламаның аса маңызды бағыттарының бірі археологиялық зерттеулер болып табылады. Атап айтқанда, Алматы облысындағы Қойлық, Талғар, Жамбылдағы Меркі, Ақыртас, Оңтүстік Қазақстандағы Сауран, Отырар, Жуантөбе, Маңғыстау облысындағы Тоқсанбай, Қызылорда облысындағы Шірік Рабат, Сығанақ, Жанкент, Жент, Ақмола облысындағы Бұзоқты, Атырау облысындағы Сарайшық, Шығыс Қазақстандағы Берел, Шілікті және т.б. Археологиялық бағыт бойынша тарих пен мәдениеттің отыздан астам маңызды ескерткіштері қайта жаңғыртылады, отыз екі ежелгі және орта ғасырлық археологиялық ескерткіштер мен қоныстарды ғылыми-зерттеу, абаттандыру және туристік мақсатта пайдалану жұмыстары жүргізіледі. Еліміздегі 2005 жылғы мәлімет бойынша тарих, археология, сәулет және мүсін өнерінің саны 25 мыңнан асады. Сонымен бірге 11 мың кітапхана, 147 мұражай, 8 тарихи-мәдени қорық-мұражай, 215 мұрағат бар. Оларды қорғау және қолдау жөнінде «Тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы»; «Мәдениет туралы»; «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» Заңдар қабылданды. Қазіргі уақытта, аталған заңдарға заман талабына орай толықтырулар мен өзгерістер енгізу жоспарлануда. Қазақстан тарихы мен мәдениетіне қатысты деректердің басым көпшілігі шетел архивтерінде, мұражайларында сақтаулы. Бұл мәселелерді де Сыртқы Істер министрлігінің қатысуымен оңтайлы шешу көзделуде. Осы жұмыстар негізінде, «Қазақстан тарихы антик дәуір авторларының шығармаларында» (2том); «Қазақстан тарихы ІХ-ХVІ ғасырлардағы араб дерек көздерінде» (З том); «Қазақстан тарихы V-ХVІІ ғасырлардағы иран-парсы дерек көздерінде» (5 том); «Қазақстан тарихы ХV-ХХ ғасырлардағы түркі тілдес дерек көздерде» (5 том); «Қазақстан тарихы моңғол дерек-көздерінде» (3 том); «Қазақстан тарихы қытай дереккөздерінде» (3 том); «Қазақстан тарихы ХІІ-ХХ ғасырлардағы батыс дереккөздерде» (10 том); «Қазакстан тарихы ХVІ-ХХ ғасырлардағы орыс дереккөздерінде» (10 том) және т.б. баспадан шығару жоспарланған. «Мәдени мұра» бағдарламасын мемлекеттік бюджеттен қаржыландыру қарастырылған. Бұндай ауқымды іске бару еліміздегі экономикалық және әлеуметтік реформалардың табысты жүруі және халықтың әлауқатының біршама жақсару нәтижесінде мүмкін болып отыр. Тәуелсіз Қазақстанның әдебиеті мен үлттық тілінің мәртебесін көтеруде бірқатар шаралар іске асырылуда. 30-шы жылдары нәубетке, жазықсыз жазаға ұшыраған ғалымдарды, жазушыларды, мамандарды ақтау жүзеге асты. А. Байтүрсыновтық, М. Жүмабаевтың, М. Дулатовтьщ, Ш. Қүдайбердиевтін, Ә. Бөкейхановтың, X. Досмұхамедовтың, Ж. Аймауытовтың және баскалардың кітаптары жарык көрді. Бұлардың шығармалары ұмыт болып, мектептерде, арнаулы орта және жоғары оқу орындарында соңғы кезге дейін оқытылмаса, енді оқу орындарының бағдарламаларына кеңінен енгізіліп, оқушы-студент жастарға олар жөнінде жан-жақты дәріс беріледі. Мемлекеттің жаңа кезеңдегі жүргізіп отырған ұлт саясатымен байланысты қазақ тілін қайта түлету мейлінше көкейкесті проблемаға айналды. 1989 ж. қыркүйектегі Тіл туралы Заң және Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша ол мемлекеттік тіл деп жарияланды. Іс жүргізуді қазақ тіліне көшіру жөнінде жан-жақты шаралар белгіленіп, олар жүзеге асырылуда. Атап айтқанда, Қазақстанның барлық жоғары және арнаулы орта оқу орындарында қазақ тілінде оқыту бөлімдері ашылды. Мұның өзі ауылдан қазақша оқып келген жастардың ана тілінде тиянақты білім алуына жағдай жасады. 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан үкіметі тұңғыш рет идеологиялық өктемдіктен бас тартатынын, мәдени-шығармашылық бостандықты жариялап, оны қорғау, өнерге қол жеткізуге көмектесетін жағдайлар туғызу, жариялылықты қамтамасыз ету және шығармашылық қызметкерлерінің жұмысын халыққа жария ету жөнінде міндеттемелер алды. Міне, осының нәтижесінде экономикалық қиындықтарға қарамастан, республикада мәдениеттің басты ошағы болып саналатын мемлекеттік театрлардың бірде-бірі жабылған жоқ. Қайта жаңадан Көкшетауда қазақтың музыкалық драма театры, Ақтөбеде драма театры, Ақмолада музыкалық драма театры, Батыс Қазақстан облысында мәдениет институты, Мәдениет министрлігі жанынан күрделі мәдениет мәселелері бойьшша ғылыми орталық ашылды. Өнердегі менеджменттің тиімді үлгісінің өмірге келген жайттары орын алды. Мәселен, Айман Мұсаходжаева "Солистер академиясы" оркестрін ұйымдастырып, бүкіл музыкалық білім беруді қайта құру жөнінде ұтымды жұмыс жүргізді. Соның нәтижесінде 1998 жылы Астана қаласында тұңғыш рет ұлттық музыка Академиясы құрылды. Жәния Әубәкірова музыкалық мектептің негізінде колледж, ал жазушы Әбдіжәміл Нұрпейісов "ПЕН-клубын" ашты. Осының бәрі өнер саласындағы дарынды адамдардың өз идеяларын жүргізу үшін сауатты нысандар тауып жатқанын көрсетеді. Соңғы жылдары Президент Н. Ә. Назарбаевтың шығармашьглық жастармен кездесуі дәстүрге айналды. Мәдениет және өнер қайраткерлеріне арналған Елбасының стипендиясы тағайындалды. Ол жыл сайын берілуде. Еліміздің көп ұлтты мәдениетін дамытуда 40 астам ұлттық мәдени орталықтар мен Қазақстан халықтарының біріккен Ассамблеясы бірсыпыра жұмыстар жүргізуде. Нарықтық экономика талаптарына бейімделе отырып, 1996 жылы 22 жекеменшік киностудия мен 12 жеке меншік галерея мемлекеттің жәрдемінсіз жұмыс істеді. Соңғы кезде көптеген мәдени шаралар мемлекеттің қаржылай қолдауынсыз жүргізілуде. Республика мәдениет саясатын нақты жүзеге асыруда жоғары кәсіби мәдениет кадрлары мен мамандардың атқаратын рөлі зор. Осы жағдайды ескере отырып, медениет саласына қажетті кадрларды дайындау ісі республиканың 5 жоғары 39 орташа арнайы оқу орындарында жүзеге асырыльш келеді. Сонымен қатар шығармашылық жас таланттарды тәрбиелеп өсіруде жазушылар, композиторлар, суретшілер, театр және кино өнері тағы басқа шығармашылық одақтардың алатын орны ерекше. Олар тек мемлекет идеологиясын жүзеге асыру қызметімен шектелмей, шығармашылық жастардың өсіп-жетілуіне зор ықпал ететін шараларды іске асырып отыр. Қазақстан мәдениетінің дамып-жетілуіне соңғы кездерде өткізіліп жүрген республикалық және халықаралық конкурс-фестивальдің маңызы өте зор. Атап айтқанда, "Азия дауысы", "Жас қанат", "Дәстүрлер жүлдесі", "Шығыс маусымы", "Үкілі домбыра", "Жігіттің сұлтаны", "Ермек Серкебаев шақырады" классикалық музыка фестивалі, мемлекеттік "Қазақкино" компаниясының бастауымен шетелдік кино күндерін өткізу дәстүрге айналды. Соңғы жылдары еліміздің мәдениеті мен рухани өрлеуіне Президент Н. Ә. Назарбаевтың 2000 жылды - Мәдениетті қолдау жылы деп жариялауының үлкен маңызы болды. Бұл жылы мәдениет мекемелерін дамытуға, олардың материалдық базасын нығайтуға бағытталған едәуір жұмыстар атқарылды. 727 мәдениет мекемелері жаңадан ашылды. Оның қатарында 468 кітапхана, 239 клуб, 5 жаңа театр мен 5 мұражай бар. Театрлар Астанада, Петропавлда, Оралда, Өскеменде және Түркістан қаласында ашылды. Корей музыкалық комедия театры, республикалық неміс драма театры, Н. Сац атындағы орыс академиялық балалар және жасөспірімдер театры жеке ғимараттарға көшті. Мәдениетті қолдау жылы аясында барлығы 2368 мәдени объекті: 1449 кітапхана, 681 клуб үйі, 49 мұражай, 11 театр, 6 кинотеатр, 2 филармония және т, б. жөндеуден өтті. Мәдениетті қолдау жылының шын мәніндегі шарықтау шегі Түркістан қаласының 1500 жылдық тойын тойлаумен сабақтас келді. Бұл үлкен тойды өткізу барысында Қазақстан мемлекеті Күлтөбе, Отырар сияқты қалалардың, Қожа Ахмет Иассауидің кесенесін, Әзірет Сұлтан мемлекеттік тарихи-мәдени қорығын т. б. нысандарды қайтадан жаңғыртты. XXI ғасырдың басында ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілген Түркістан қаласының 1500 жылдық мерейтойы, Тараз қаласының 2000 жылдығы еліміздің беделіне бедел қосты. Өйткені Түркістан қаласы қазақ және Орталық Азиядағы басқа да халықтардың өзіндік бір рухани және мәдени орталығы, екінші Мекке болып саналады. Осы орайда, біздің мемлекетіміздің мәдениет жөніндегі саясатының басты назары ұлтымыздың рухани мүмкіндігін әлемге барынша танытуға бағытталып отырғанын айтқан жөн. Мұның өзі біздің халықаралық мәдени байланысымызды нығайтуға үлкен ықпалын тигізеді. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері аз уақыттың ішінде, қазақ ұлтының және басқа халықтардың мәдениетін, оның қайнар қуатын тек өз елімізде ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлемге таныта бастады. 1995-1997 жылдары ЮНЕСКО ауқымында Қазақстан Республикасының екі үлкен мерекесі атап өтілді. Олар: ұлы Абайдың 150 жылдық және Мүхтар Әуезовтын 100 жылдық мерей тойлары. 1996 жылы Желтоқсан оқиғаларының 10 жылдығын, 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысының 80 жылдығын, дарынды ақын, дана тәлімгер, халықтар достығын жырлаушы Жамбыл Жабаевтың 150 жылдық мерей тойын тойлау еліміздің тарихындағы жарқын оқиға болды. Ал 1997 жыл жалпы ұлттық татулық және саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы деп жарияланып, еліміздің барша қауымы 1932 жылы 3 миллион адамынан айырылған қазақ халқының ұлы касіретінің 65 жылдығын және сталиндік қуғын-сүргінге түскен ұлттық интеллигенция қасіретінің 60 жылдығын атап өтті. Ұлы Абайдың 150 жылдық және Мұхтар Әуезовтің 100 жылдық мерей тойлары арқылы Қазақстан рухани тәуелсіздігін және әлемдік мәдениеттің үдерісіне тікелей қатыса алатынын көрсетті. Оған дәлел ретінде кемеңгер жазушы Мұхтардың шығармашылығының бүкіл дүние жүзінің 72 елінде жариялануын айтуға болады. Сөйтіп, Абай, Мұхтар шығармалары, оларға арналып өткізілген тойлар арқылы бұрын белгісіз болып келген қазақ халқы бүкіл әлемге танылды. 2000 жылы қазақ әдебиетінің көрнекті тұлғалары Сәбит Мұқановтың, Иса Байзақовтың, Бауыржан Момышұлының, Жұбан Молдағалиевтің, Әнуар Әлімжановтың мерей тойлары кеңінен атап өтілді. Жыл аясында Қазақстан мәдениетінің дамуына айтулы үлес қосқан республиканың белгілі өнер қайраткерлері Ғ. Жұбанованың, Ө. Жәнібековтің, С. Мұхамеджановтың, К. Күмісбековтің және тағы басқалардың есімдерін мәңгі есте қалдыру шаралары жүзеге асырылды. Еліміздің Президенті жарлығымен 1998 жыл - Халық бірлігі мен ұлттық тарих жылы деп атап өтілді. Тарих жылы тұтастай алғанда 23 ірі-ірі ғылыми форумдардың өткізілуімен ерекшеленді. Соның ішінде Республика ұлттық ғылым академиясы тарихында тұңғыш рет АҚШ, Ресей, Қытай, Өзбекстан, Қырғызстан, Түркия, Жапония ғалымдарынын қатысуымен отандық тарих проблемаларына арналған арнайы сессия өткізілді. Сондай-ақ, "Жібек жолы және Қазақстан", "А. Байтұрсынов - ғалым, ағартушы, қоғам қайраткері", "Құрманғазы және мыңжылдықтар тоғысындағы дәстүрлі музыка", "Қазақстанмен шекаралас аумақтардың тас дәуірі" сияқты халықаралық, "Шал Күлекеұлы және ақындық дәстүр", "Қоғамдық гуманитарлық ғылымдардағы қыпшақтану" және т. б. республикалық ғылыми конференциялар жоғары деңгейде ұйымдастырыдды. XX ғ. соңғы жылы Қазақстан ғалымдары Мұхамед Хайдар Дулати, Қорқыт ата, Құрманғазы, Амангелді Иманов сияқты бірегей тұлғалардың, сондай-ақ Аңырақай шайқасының 270 жылдығы мен Қазақ хандығының 550 жылдығы сияқты айтулы мерей тойларды өткізуге жан-жақты дайындық жұмыстарын жүргізді. Республиканың барлық облыстарына, сондай-ақ, көрші елдердің шекаралас аудандарына ірі-ірі 24 ғылыми экспедициялар аттандырылды. Олар кең байтақ республикамыздың 74 ауданын аралады. Қазақ деген халық ғұмыр кешкен жерлерде ең ірі, ең іргелі этномәдени зерттеулер жүргізілді. Сонымен қатар қазақ сахарасының ежелгі дәуірінен мағлұмат беретін археологиялық зерттеулер жасалды. Археологиялық экспедициялар, негізінен Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу өңірінде, Ордабасы тарихи-мәдени аймағында, Орталық Қазақстан аумағындағы ортағасырлық отырықшылық орталықтары және т. б. жерлерде жұмыс істеді. Осының нәтижесінде Тараз қаласыңа таяу жерде тастан өріліп жасалған ғажап архитектуралық ғимарат -Ақыртас кешені ашылып зерттелді. Халықаралық деңгейде Италияның Мантуя қаласында "Алтын адам: Қазақстан далалары қола дәуірінен халықтардың ұлы қоныс аударуына дейін" - атты көрмесі зор абыроймен өтті. Көрме өз жұмысын Венецияда жалғастырып, 1998 жылғы 23 қыркүйекте Рим қаласында Н. Назарбаевтың осы елге ресми сапарына орайластыра аяқталды. Халык бірлігі мен ұлттық тарих жылы "Ұлытау" мұражай-қорығына кіретін Алаша хан, Жошы хан кесенелері, Қызылорда облысындағы — Балтық мешіті, Қазалы қаласындағы Марал ишан кесенесі жөндеуден өткізілді. Көкшетауда - Шоқан Уалихановқа, Таразда - Мұхамед Хайдар Дулатиге, Ақтөбеде - Құдайберген Жұбановқа, Алматыда -Шәкен Аймановқа ескерткіштер орнатылды. Еліміздің рухани кемеңгерлерін қадір тұтып, оларға тарихи ескерткіштер орнату кейінгі жылдарыда жалғасты. Атап айтқанда, Жидебайда Абайдың мемориалдық кешені, Шымкентте Ордабасы тарихи қорығы ашылды. Алматыда, Көкшетауда Абылай ханға, Астанада әл-Фараби ескерткіші, Алматыда қазақ халқының қаһарман қыздары Кеңес Одағының Батырлары Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметованын, Қаныш Сәтпаев пен Жамбылдың, А. С. Пушкиннің, Т. Шевченконың ескерткіштері бой көтерді. Астанада жаппай қуғын-сүргін құрбандарына арналған мемориал орнатылды. Айыртауда - қазақ батырлары Қарасай мен Ағынтайға, Ресейдің Астрахан облысында - күй атасы Құрманғазыға, Ордада - Жәңгір ханға, Атырауда - Исатай мен Махамбетке, Бейбарысқа, Дина Нұрпейісоваға, Астанада - Абайға, Кенесарыға, Ақтөбеде - Әбілхайыр ханға, Қостанайда - Ахмет Байтұрсыновқа, Павлодарда Сұлтанмахмұт Торайғыровқа ескерткіштер орнатылды. Қазақ мемлекеттік халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетіне Абылай хан есімі берілді, Тараз Мемлекеттік университеті Мұхамед Хайдар Дулати атымен аталды, көптен көкейде жүрген толғақты бір мәселе -Мәдениет және мәдениеттану ғылыми-зерттеу институты Алматыда құрылды. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 1999 жыл - ұрпақтар бірлігі мен саабақтастығы жылы деп жарияланды. Осымен байланысты өткен ғасырлардан жеткен орасан зор мәдени-тарихи мұраны сақтап, оны жинақтап жаңа ғасырдың игілігіне айналдыру міндеті қойылды. Бұл жағдай бірінші кезекте мәдени-тарихи құндылықтарды зерттеу, сақтау, рухани игеру бағытындағы іс-шараларға ерекше назар аударуға міндеттейді. Өйткені еліміздің аумағында 25 мыңнан астам жылжымайтын тарихи-мәдени объектілер бар, олардың 8 мыңнан астамы мемлекеттің қорғауына алынып, 10-ы ЮНЕСКО-ның Бүкіл дүние жүзілік мұраларды сақтау орталығының жасалған тізіміне енгізілген. Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жұмыстары одан ірі жалғасын тапты. Нәтижесінде 19114 адам толықтай ақталса, рес-публика бойынша заңсыз жазаланған 215 мың адам өз атына жағылған қара күйеден арылды. Қазақстандық патриотизмді, отаншылдықты қалыптастыруға бағытталған кешенді әскери-патриоттық шаралар өткізілді. Республика Қарулы Күштерінің барлық бөлімдерінде "Батырларға бағышталды" атты шаралар белгіленіп, онда халық каһармандарын еске алу кештері, салтанатты шерулер, театрландырылған көріністер, мерекелік концерттер, ұлттық мәдениет күндері болып өтті. Жастарды патриоттық тәрбиелеу ісінде, әсіресе, майдангер-жазушылар Б. Момышұлының, Д. Снегиннің, Қ. Қайсеновтың, С. Бақбергеновтың және т.б. майдангер қаламгерлердің шығармашылық мұралары кеңінен пайдаланылады. А. С. Пушкин мерей тойына орайластырған поэзия мерекелері, Евразия Университетінде "Алпамыс батыр" жырының 1000 жылдық тойына арналған ғылыми-теориялық конференция, ғұлама тарихшы, Орта ғасырдағы ірі мемлекет қайраткері Мұхамед Хайдар Дулатидің 500 жылдығына арналған мерейтой шараларының қоғамдық-саяси тұрғыдан тәрбиелік үлкен маңызы болды. М. X. Дулатидің өлмес мұрасы "Тарихи-и-Рашиди" еңбегі қазақ тілінде жарық көрді. "Ұлытау" қоғамдық қозғалысы ұйымдастырған "Алтай-Дунай" халықаралық археологиялық-этнологиялық экспедициясы сәтті аяқталды. Қазақстан мәдениетін дамытуда Бұқаралық ақпарат құралдары, Баспа мен полиграфияның алатын орны ерекше зор. Олардың алдында, әсіресе, соңғы жылдары мәдени мұраларды кеңінен насихаттау міндеттері қойылған. 2001-ші жылы республикада 1754 Бұқаралық ақпарат құралдар орындары, соның ішінде, 1167 газет, 451 жорнал, 121 теле және радиокомпаниялар, 15 хабар тарататын компаниялар, бірнеше ондаған баспалар жұмыс істеді. Олардың 80 пайызы мемлекеттен тыс, жекешеленген ұйымдар. Қазақстан полиграфиялық баспаларынан тарихи-мәдени мұраларды, әлем әдебиетінің ең үздік үлгілерін жарыққа шығару жандана түсті. Соңғы жылдары алты томдық "Қазақстан ұлттық энциклопедиясының" 4 томы, Н. Ә. Назарбаевтың "Ғасырлар тоғысында", "Сындарлы онжылдық" т.б. еңбектері, 10 томдық "Тарихи және мәдени ескерткіштер" жинағы, Мұстафа Шоқай шығармаларының екі томдығы, Қытай мұрағаттары негізінде қазақ тарихына арналған бес кітап, бес томдық Қазақстан тарихының үш томы жарық көрді. Қазақ халқының 125 томдық ауыз әдебиетін, "Алаш мұрасы" атты көп томдық серияларын, Әлкей Марғұлан еңбектерінің 14 томдығын, М. Әуезов, С. Мұқанов, Ғ. Мүсірепов, Ғ. Мұстафин тағы да басқа қазақ әдебиеті классиктерінің көп томдық серияларын басып шығару қолға алынды. Халықтың білім бұлағы болып саналатын кітапханалар жаңа талапқа сай жұмыс істей бастады. Оларды жаңа әдебиеттермен жабдықтап, компьютерлендірудің, осы замаңғы ақпараттық жабдықтармен қамтамасыз етудің мүмкіндіктері қарастырылды. Кітапхана, мұражай, демалыс орталықтары қызметкерлерін қазіргі ғылыми-техникалық және әдістемелік талапқа сай оқыту, мамандығын жетілдіру, ірі мәдени орталықтарға тәжірибе алуға жіберу шаралары белгіленді. 2003 жылы кітапханалар қорындағьг кітаптардың жалпы саны 67,7 миллион данаға, 8,4 миллион газет пен жорналдар, ондағы окушылардың қатары 4 ниллионға жетті. Әсіресе, ауыл кітапханаларыньщ жағдайы біршама түзеліп, кітап сактауға қолайлы жана ғимараттарға көшті. Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі 2001 жылы жарык көрген 198 кітаптьщ 96700 данасын ауыл кітапханаларына тегін таратты. Бұл бастама кейінгі жылдарда да өзінің жалғасын тапты. Мұның өзі мәдениет саласындағы орталықтардьщ бірі болып саналатын кітап-ханалардын санын көбейтіп, олардың жүмыстарын жандандыруда едәуір игі әсерін тигізді. 1992-1995 жылдар аралығында республика бойынша мынға тарта кітапханалар жабылып қалса, соңғы жылдары олардың көпшІлігІ қайтадан қалпына келтірілді. 2003 жылы елімізде 3312 кітапхана, оның 2742-сі ауылдық жерлерде жұмыс істейді. Мәдениет салаларынын. дамуында, әсіресе, халық өне-рінің алатын орны, атқаратын рөлі ерекше. Сондықтан соңғы жылдары халық өнерінің кайнар көзі-ауыл мәдениетінің дамуына ерекше көңіл бөлінген. Осының нәтижесінде қазіргі кезде ауыл мәдениетінің үлкен аясы қалыптастырылды. 2003 жылы республикада 7838 көркемөнерпаздар үжымдары жұмыс істейді, олардың жүмысына бірнеше ондаған мыңнан астам адам белсене қатысады. Олардың басым көпшілігі фольклорлық және отбасылық ансамбльдер, хор және драма үжымдары. Хореографиялық және отбасылық ансамбльдер Қазақстанда тұратын халықтардың этникалық мәдениеті дамуының негізі болып табылады. Олар еліміздің көпұлтты мәдениетінің кайта жаңғыруы мен дамуы ісіне өздерінің лайықты үлесін қосып келеді. Міне, осы жағдайларды ескере отырып, 370 тен астам көркемөнерпаздар ұжымына "халықтык," деген құрметті атақ берілғен. Алдағы кезенде республика мәдениетін дамыту үшін барлык, мүмкіндіктерді барынша пайдаланып, қолайлы жағдай жасау міндеті тұр. Бұл елімізде шығармашылық ахуалын, өресі биік өнерге деген қажеттілікті, оны ұлттық тұрғыда өркендету, мәдени бағдарламаны жүзеге асыру, жас дарындарды тәрбиелеп өсіруде өзінің тиісті нәтижелерін беруге тиіс. Осы орайда Президент Н. Ә. Назарбаев "Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негізгі бағыттары" Жолдауында мәдениетті дамытудың айқын жолдарын "Мәдени-тарихи мұраны сақтау" деген бөлімінде ерекше атап көрсетеді. Ондағы басты қағидалар: Біріншіден, халыктың орасан мол мәдени мұрасын, соның ішінде осы замаңғы ұлттық мәдениетін, фольклорын, дәстүрлері мен салттарын зерделеудің біртұтас жүйесін жасау. Екіншіден, ұлттық тарих үшін ерекше маңызы бар елеулі мәдени-тарихи және сәулет ескерткіштерін қалпына келтіруді қамтамасыз ету. Үшіншіден, ұлттық әдебиет пен жазудың санғасырлық тәжірибесін қорыту және кеңейтілген көркем, ғылыми, өмірбаяндық дестелер жасау. Төртіншіден, мемлекеттік тілде әлемдік ғылыми ойдың, мәдениет пен әдебиеттің үздік жетістіктері негізінде гуманитарлық білім берудің толымды қорын жасау. Қорытып айтқанда, мұның барлығы Қазақстанның экономикасы оңала бастаған тұста әдебиет пен мәдениет, жалпы руханият мәселелеріне айрықша назар аударатын кез келгендігін, елдің болашағы мәдениетпен астасып жататындығын тағыда қадап көрсетеді. 2003 жылы республикалық бюджеттен мәдениет саласына бөлінетін қаржы көлемі 2002 жылмен салыстырғанда 52 пайызға өскен. Соңғы екі жыл ішінде бұл салаға бөлінген қаржы екі есеге дейін көбейді. Бұл қаржы мәдени саланы түгел қамтып, едәуір аяғынан тік тұрып кетуіне әсер етеді. Сондықтан үкіметтің басшы-лығымен мәдениет салалары алдағы уақытта да өзінің дұрыс шешімін тауып, одан әрі дами беретініне зор сенім білдіруге болады. жүктеу/скачать 0,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|