| Әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу шығындары
Өнімдерді өндіру және сату шығындары
Зейнетақы қоры
Әлеуметтік сақтандыру қоры
Халықты жұмыспен қамту қоры
Медициналық сақтандыру қоры
Нарықты экономика кезіндегі шығындардың құрамы мен олардың мазмұнын және жіктелу ерекшеліктері 2-кестеден көруге болады.
2-кесте. Өндірістік шығындардын жіктелуі
Жіктеу белгілері
|
Жіктеу белгілері бойынша шығындар
|
Шығындардың мазмұны
|
Экономикалық мазмұны
|
Шығын сметасы
|
Тұтынылған қорлардын жалпы көлемі
|
Калькуляция
|
Белгілі бір түрінде
|
Өндіріс процесіне қатысу денгейі
|
Негізгі
|
Дайындалатындарды орындаудагы технологиялық процеспен байланысты
(материалдар, жалақы және т.б).
|
Үстеме
|
Өндірісті баскару процесімен байланысты
(жалпы зауыттық, жалпы цехтық
шығындар және т.б).
|
Өнімнін жекелеген
түрлеріндегі өзіндік
құнды есептеу әдістері
|
Тікелей
|
Онім дайындауға тікелей қатысты (шикізат, т.б.) шығындар, негізгі жүмысшылардык жалақылары т.б. ',
|
Жанама
|
Кәсіпорынның, цехтардың жұмысына
байланысты; өзіндік құнға жанама түрде
қатысты
|
Шығын құрамы
|
Қарапайым
|
Бір ғана экономикалық элементтен тұрады (шикізат, материал, жалақы).
|
Кешенді
|
Бірдей бірнеше экономикалық элементтерден тұрады.
|
Өндіріс көлеміне тәуелді
|
Шартты өзгермелі
|
Өндіріс көлемінін өзгеруіне тікелей
тәуелді де табылады
|
Шартты тұрақты
|
Өндіріс көлемінің өзгеруінде белгісіз деңгейде болады немесе еш әсер етпейді.
|
2. Өнімнің өзіндік құнын есептеп тығару төмендегідей тәртіппен жүзеге асырылады:
шығын мақсатына, негізгі қордың мазмұнына қарай есептеу объектілеріне бөлінеді;
өнімнің өзіндік құны, негізгі өндіріске қызмет көрсететін көмекші және қосалқы өндірістерге бөлінеді;
өндірістік шығынның есептеу обьектісі бойынша жалпы сомасы анықталады;
ауыл шаруашылығы кәсіпорындары бойынша егін шаруашылығы және мал шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құны жеке-жеке есептеліп шығарылады.
Өнімнің өзіндік құнын есептеуде мына төмендегі екі бағыт сақталады:
өзіндік құнның калькуляциясы;
шығын сметасы.
Достарыңызбен бөлісу: |
