Лекцияның оқыту нәтижелері
жүктеу/скачать 1,33 Mb.
|
1 лекция (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 12 Лекция тақырыбы: Оқушылардың танымдық әрекетін басқарудағы оқытушы шеберлігі
| Мазмұнды-операциялық компонент. Екінші компонент оқу- танымдық қызметтің тәсілдері мен жетекші білім жүйесінен тұрады және жаңа білім мен шығармашылық тәсілдерін өз бетімен игеру шеберлігін анықтайды. Бұл компоненттің ерекшелігін анықтау үшін жоғары оқу орындары студенттерінің білім жүйесіндегі ерекшелік пен олардың оқу- танымдық қызметінің тәсілдерін анықтау керек.
С. И. Архангельский жоғары білім мазмұнының үшкомпонентін атап көрсетеді. Біріншісі – ғылымның қазіргі деңгейінанықтау; екіншісі – дамып келе жатқан ғылым мен техниканың жаңа мазмұнын анықтау; үшіншісі – ғылым мен техниканың алдағыдаму деңгейін анықтау. Бірінші компонент ғылымда қалыптасқан және практикада қолданылатын білім мазмұндарынан тұрады. Ол алдымен төменгі курстарда оқытылатын фундаменталды ғылымдар мазмұнын құрайды, кейін екінші және белгілі бір деңгейде үшінші компоненттердің рөлі артады. Сөйтіп студенттің білімін саралау жүйесіне жоғары оқу орындарындағы ғылыми-техникалық дайындықтың негізі болып табылатын фундаменталды ғылымдардан алынған білім, теория мен тәжірибеде тексеруден өткен ғылым мен техникалық тұрғыда дайындығының жайы да ескерілуі керек. Студент білімінің жүйесін фундаменталды теориялық білімдер менкәсіби дайындық жағдайындағы практикалық білім жиынтығы ретінде анықтауға болады. Студенттердің басты білімдерін жүйелеу негізінде танымдық дербестіктің оперативтік жағы қалыптасады. Шеберліктің үш тобын атап көрсетуге болады: интеллектуалдық оқу еңбегі және әлеуметтік (пәндік) шеберлік. Бұл шеберліктерді меңгерудегі белгілі бір деңгейі танымды дербес дамытуға мүмкіндік береді. Әрине, мұндағы жетекші рөлді интеллектуалдық шеберлік алады және ол ақпараттықабылдау мен өңдеуге мүмкіндік береді. Олардың құрылымдық деңгейі жалпы танымдық дербестікті дамытуда маңызды рөль атқарады. Білім тәсілдерін талдай отырып, әр түрлі зерттеушілер интеллектуалдық шеберлікті әр түрге бөліп қарастырады. Мысалы, Ю. К. Бабанский оқу-интеллектуалдық шеберлік тобына өз шығармашылығын көрсете білу, ақпаратты зейін аудара қабылдау,рациональды есте сақтау, оқу материалын логикалық жағынан ұғыну,проблемалық танымдық міндеттерді шешу, өз бетімен жаттығулар орындау, өз бетімен талқылауды жүзеге асыру сияқтыларды жатқызады. Сөйтіп, интеллектуалдық шеберлік шеңбері кеңейе түседі, бірақмұндағы басты орын ойдың түйінін, негізін көрсете білуге беріледі. Ойдың түйінін көрсету студенттік кезеңнің ерекшелігімен анықталады. Б. Г. Ананьевтің көрсетуі бойынша, бұл кез интеллект пен қабілеттің қарқынды дамуымен ерекшеленеді, сондай-ақ жоғары оқу орындарындағы оқу- танымдық жұмыстардың ерекшеліктеріне де байланысты. Шынында да, ғылым логикасына сәйкес құрылған және теориялық, әдістемелік білімдерден тұратын жоғары оқу орындары пәндерін игеру студенттің жан-жақты дамуына мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде білімді қарым-қатынастың жоғары деңгейінде меңгеруге, теориялық және қолданбалы проблемалардышешу арқылы негізгі ойды бөліп көрсету мүмкіндігін шешуге негіз болады. Осылардың бәрі студенттер білімінің тереңдігімен және кеңдігімен ерекшеленеді. М. П. Кононенко көзқарасына сәйкес өзіндік бақылау шеберлігін танымдық шығармашылық барысын бақылау және танымдық шығармашылық нәтижесін бақылау деп екіге бөлуге болады. Біріншісі жұмыс барысын байқауды қажет етеді, яғни дайындалған жоспарға сәйкестігі қаралып, жоспардан қалушылық пен жоспардың орындалмау себептеріанықталады жәнеқажеттіөзгерістеренгізіледі. Екінші жағдайда танымдық шығармашылықтың қорытындысын тексерудің адекватты түрлерін қолдану шеберлігі қаралады. Бұл жағдайда өзін-өзі бақылауды танымдық қызметтің шеңберінен шығатын және интеллектуалдық шеберлікке жақын икемділік деп айтуға болады. Бұл жерде өзін-өзі бақылауды танымдық шығармашылықтың белгілі бір түрін орындаудың сапалық жағын бақылауға арналған белсенді қондырғы деп тануға болады. Студент үшін әртүрлі практикалық тапсырмаларды шешуде қолданылатын теориялық білімде өзіндік бақылаудың маңызы зор. Жалпы оқу-танымдық қызметтің өзін-өзі басқару негізі болып табылатын студенттердің жалпы оқу шеберліктері басқа сапалық деңгейде тұр. Жоғары оқу орындарындағы оқу-танымдық шығармашылық студенттердің өз бетімен жұмыс істеу мүмкіндігініңжоғарылығымен ерекшеленеді, әсіресе ол ұйымдастыру мәселесіне қатысты. Әсіресе, өз бетімен жұмысты ұйымдастыру мүмкіндігінің жоғарылығымен ерекшеленеді. (Мысалы, семестр кезінде әр түрлі пәндер бойынша өз бетімен жұмысты жоспарлау). Бұл өз кезегінде нақты пәндік негізге бағынбайтын танымды жоспарлауды дамыту үшін жағдай жасайды. Студенттердің өзін-өзі бақылау шеберлігі басқа қалыпта көрінеді. Оқытушы тарапынан бақылау көлемі курстан курсқа өткен сайын азая түседі де, кейін өзін-өзі бақылау студент шығармашылығын кең көлемде қамтуы тиіс. Екінші жағынан, өзін-өзі басқару функцияларын кең көлемде, тұрақты жүргізу қажетті шеберлікті орнықты түрде қалыптастырады. Сонымен, студенттердің жалпы оқу шеберлігі оқушыларға қарағанда жоғарырақ тұрақтылығымен сипатталады. Шеберліктің үшінші түрі жеке пәндер бойынша сабақ үстінде қалыптасады. Оның жиынтығы білімнің жеке салаларын өз бетінше игеруге мүмкіндік береді. Олардың жалпы оқу шеберлігіне қарағанда ауыстыруға қабілеті төмен, бірақ білімнің жақын салаларында кеңірек қолданылады. Сөйтіп, студенттің танымдық дербестігінің операциялық жағы басқа сапалық деңгеймен ерекшеленеді (тереңдігімен, оқу- танымдық шығармашылығына кіретін тәсілдерінің тұрақтылығымен және тасымалдауға қабілеттілігімен), мұның барлығы интеллекті дамуының жоғары деңгейімен және студенттің оқу-танымдық қызметінің ерекшелігімен байланысты. Оқу-танымдық қызметтің бұл тәсілдерінде негізгіні бөліп көрсетушеберлігі маңызды рөль атқарады, оны танымдық дербестіктің операциялық жағы үшін жүйе туғызушы фактор деп есептеуге болады. Бастыны бөліп көрсетудегі шеберліктің қалыптасуы операциялық жақтың дамуының негізгі көрсеткіші болып табылады. Ол ақпараттың басты идеясын қабылдау мен жаңғыртуда, оқу-танымдық шығармашылықтың негізін анықтауда көрінеді және бұл қызметтің мақсатын айқындауға мүмкіндік береді. Операциялық жақтың қалыптасқандығының қосымша көрсеткіші оқу-танымдық қызметтің мақсатына сай жұмысты жоспарлау шеберлігі және жұмыс мақсатын, оқытылатын материалдың ерекшелігін ескере отырып, дербес бақылауды жүзеге асыру шеберлігі болып табылады. Аталған көрсеткіштерге сәйкес танымдық дербестіктің операциялық жағының қалыптасу деңгейіне төмендегідей сипаттама беруге болады. Бірінші деңгей: студент ақпараттың негізгі идеясын ашпайтын қосалқы суреттеме ақпаратты қабылдайды және жаңғыртады. Өзінің оқу-танымдық қызметінде негізгіні көрсете алмайды, сондықтан мақсатты нақты қоя алмайды. Жоспарлауда қойылған мақсатқа байланыссыз жүзеге асырады. Бір текті бақылау түрлерін оқылған материалдың ерекшелігі мен жұмыс мақсатын ескермей пайдаланады, өз бетімен бақылауды көп қолданбайды. Екінші деңгей: студент ақпараттың жалпы мазмұнын қабылдайды, негізгі идеяны, оны толықтыратын және бөлшектейтін жағдайлар арқылы жаңғыртады. Алдағы оқу- танымдық қызметтің негізін бөліп көрсетеді және сол негізде мақсат қояды, бірақ оның міндеттерін нақтыламайды. Мұның бәрі құрастырылған жоспардың толық еместігінен көрінеді. Студент мақсатты өз бетімен бақылауда ескеруге тырысады, бірақ ол әрқашан дәйекті емес; дербес бақылауды түрлендіруге талпынады, бірақ оқылған материалдың ерекшеліктерін әрқашан ескере бермейді. Үшінші деңгей: студент ақпараттық мәліметтің басты идеясын қабылдайды және жаңғыртады. Алдағы оқу-танымдық қызметтің негізін анық түсініп,соған сай мақсат қойып, оны әрі қарай бірізділікпен ашады. Толық жоспар құрып, оны іске асыру барысында өзінің іс-әрекетін алдынақойған мақсат- міндетіне сай өзі бақылап отырады. Ерік компоненті. Егер зерттеуші белгілі бір жетістікке жету үшін ерік-күшін жинамаса, білімді игеруге деген ұмтылыс пен қалыптасқан шеберлік болса да өз бетімен танымға жету мүмкін емес. Сондықтан негізін танымдық қиыншылықтарды жетілдіру және сол қиындықтарды жеңу құрайтын ерік компоненті танымдық дербестіктің бөлінбес бір бөлігі болып табылады. В. И. Селиванов көрсеткендей «орындаудағы қиыншылықтарды жеңе білу шеберлігі-тұлғаның еріктік дамуын бағалау үшін негізгі критерий». Танымдық дербестіктің ерік компоненті алдыңғы екеуі мен тығыз байланысты, әсіресе мотивативті компонентімен байланысты, себебіолардың негізінде қажеттілік жатыр – ол адам белсенділігінің негізгі қайнар көзі. Ерік негізі адамды әрекетке шақыру қажеттілігінде жатыр. Мұнда жалпы негіз – қажеттілік – мотивативті және ерік компоненттерінің эмоциясымен (қызбалықпен) байланысын анықтайтынын атап айтуға болады, себебі бұл соңғы екі компонент, сонымен қатар қажеттіліктің белсенді бөлігін көрсетеді. Эмоция қажеттілік қанағаттанған және қанағаттанбаған жағдайда пайда болады, олар сонымен қатар адам қызметін реттегіштердің бірі ретінде де, оның ішінде танымдық реттегіш ретінде көрінеді. Танымдық дербестіктің ерік компонентін сипаттағанда біз тұлғаны ерік арқылы дамыту мәселесін зерттеушілердің пікірлеріне сүйенеміз. Әсіресе біз А. Н. Леонтьевтің шығармашылық теориясын, О. К. Тихомировтың және В. И. Селивановтың оқушыларды еркін тәрбиелеуге арналған зерттеулерін пайдаланамыз. Таным процесі әртүрлі қиындықтарды шешумен байланысты, осыған қажетті ерік күштерін жүзеге асыру тұлғаның өз танымдық қызметін мақсатты және сапалы реттеуді талап етеді. Еріктің болуы тұлға үшін маңызды мақсаттар мен міндеттердің барлығымен тығыз байланысты. Мақсат қоя білудің (адамның ерік тәртібінің бір түрі)тұлғаның ерік күшін жүзеге асыруда маңызы зор. Мақсат қою жәнеоны жүзеге асыру – тұлғаның мақсатқа жету жолындағы әрі ерік- күшін анықтайтын кезең. А.Н. Леонтьевтің шығармашылық теориясына сәйкес шығарма- шылықты ұйымдастыруда мақсаттың реттеуіштік қызметі субъектіге сырттан ене ме, әлде дербес ене ме дегенге байланысты. Таным – шығармашылықтың бір түрі болғандықтан танымдық қиындықты жеңудегі ерік күші танымдық қызмет мақсатын кім қоятындығына байланысты деп болжауға болады [Л. Н. Леонтьев]. В. И. Селиванов оқу-танымдық шығармашылықтың мақсат қойылымының үш вариантын көрсетеді: Оқу-танымдық шығармашылықтың мақсатын оқытушы қояды (студенттермен бірге қоюы мүмкін). Студент бұл мақсатты формалды түрде қабылдайды, бұл ерік күші деңгейінің төмендігінебайланысты. Оқытушы студенттің оқу-танымдық қызметін жүзеге асыру қажеттілігіне сәйкес тапсырманы немесе тақырыпты хабарлайды, ал студент осы негізде оқытушымен бірге немесе өзі дербес түрде мақсат қояды; мақсат қоюдағы дербестіктің үлкен бөлігі ерік күшінің жоғары деңгейін анықтайды. Студент өзінің оқу-танымдық қызметінің мақсатын дербес анықтайды Бұл өз бастамасымен жүргізілетін өз бетімен жұмыс (мысалы, өз бетімен білім алу). Бұл жағдайда ерік күшінің деңгейі өте жоғары. Ерік күшінің сипатына әсер ететін екінші маңызды жағдай ретінде ғалымдар себептің маңызы мен күшінің артуынабайланысты тұлғаның ерік күшін жинақтауға деген мүмкіндігінің де артатындығын айтады [В. И. Селиванов]. Тұлға мақсаты мен себебінің теңдігі әртүрлі болуы мүмкін. Бірінші жағдайда сырттан берілген (оқытушы берген) мақсат тұлғаның (студенттің) оқу- танымдық қызметінің себебімен сәйкес келмейді. Соның салдарынан мақсат – «қарама-қарсы себептер» пайда болады (оқытушы- студент) немесе студент оны оқытушы хабарлаған ақпараттар негізінде құрастырғанда пайда болады, сонда ғана мақсат пен себеп сәйкес келеді. Бұл жағдайда мақсат пен себептің табиғи байланысы бұзылмайды, ал бұл өз кезегінде соған жету жолындағы жұмыс түрлерін жүзеге асыруға тұрағы болады [О. Х. Тихомиров]. Үшінші жағдай субъектінің өз қажеттілігі нәтижесінде пайда болатын мақсатты өз бетімен қоюымен байланысты. Себептер – мақсаттар «пайда» болады [А. Н. Леонтьев], ол ерік күшінің жоғары деңгейіне мүмкіндік береді. Бұл деңгей алдымен дербес танымдық қызметке тән. Бұл деңгейде адамның ерік күшіне әсер ететін елес үлкен роль атқарады. Жоғары оқу орнында оқу барысында «оқытушы-студент» байланысы әр түрлі деңгейде өтуі мүмкін. Студенттің осы процестің субъектісі болып қалыптасуы дербес оқу- танымдық қызмет деңгейінің өтуіне байланысты. Мақсат қоюда және сол мақсатқа жету жолында ақырындап алға жылжудағы дербестіктің әр түрлі үлесі танымдық шығармашылықты жүзеге асыру дайындығына да әсер етеді [С. В. Ястребова]. Танымдық дербестіктің ерік компонентін құрастыру деңгейін анықтау ерекше қиындық туғызады, себебі психологияда бұл проблеманың шешілу деңгейі тұлағаның ерік дамуының нақты критерийлерін табуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан студенттің оқу- танымдық қызметінде нақты көрінетін көрсеткіш ретінде А. Е. Әбілқасымова [сабақ үстіндегі толқынысты, жұмыстағы жүйелілікті, танымдық шығармашылықтың барлық түрлерін аяқтауға деген құлшынысты атап көрсетеді және ерік күшін қалыптастырудың төмендегідей деңгейін бөліп көрсетеді: Бірінші деңгей: студенттің танымдық қиыншылықтарынжеңудегі ерік күші әлсіз; ол сабақ үстінде жиі алаңдайды, жұмысты аяғына дейін апаруға талпынбайды, алғашқы қиындықтарда-ақ тапсырманы орындаудан бас тартады, жұмыста жүйелілік пен дербестік көрсетпейді; тек семестр соңында ғана шұғыл түрде жұмыс істей бастайды; Екінші деңгей: студенттің ерік күші көбіне мына жағдайда көрінеді: көптеген пәндер бойынша сабақ үстінде біршама жұмыс жасайды; көп жағдайда жұмысты аяғына дейін атқаруға талпынады, бірақ айтарлықтай танымдық қиыншылықтар кездескен жағдайда кейін шегінуге мәжбүр; семестр бойы жүйелі жұмыс жасауға тырысады, бірақ тек жұмысты тапсыру уақыты жақындаған кезде және семестр соңында жұмыс істеу қабілетін арттырады; Үшінші деңгей: студенттің ерік күші танымдық шығарма- шылықтың барлық түрінде көрініс табады, жыл бойы барлық пән бойынша жақсы оқуға тырысады; кез-келген жұмысты аяғына дейінжеткізеді; семестр бойы жүйелі жұмыс істейді. Осылайша танымдық дербестіктің өзара құрылымдық жағынан байланысты бөлім- компоненттерден тұратындығын анық байқауға болады. Компоненттердің әрқайсысының өзіндік атқаратын қызметібар: мотивациялық компонент оқу-танымдық қызметке шақырады; мазмұндық-операциялық компонент оны жүзеге асырудыңнегізін жасайды; ерік компоненті оны аяқтауға мүмкіндік береді. Әр компонент оқу-танымдық қызметтің белгілі бір кезеңін қамтамасыз етеді, бірақ олардың бірлігі студенттің тұлғалық қасиеті ретінде танымдық дербестікке сай емес, себебі соңғысы оның қызметіне оқу танымының деңгейінен асып кететін басқа сипат береді. Танымдық дербестік студент тұлғасының қасиеті ретінде танымдық қызметтің кез- келген түрінің табыстылығын қамтамасыз етеді, оның ішінде жаңғыртушылық, шығармашылық және практикалық тұрғыдан кәсіби қызметті игеру қасиеттері де бар. И. Я. Лернер зерттеулерінің нәтижелеріне сүйене отырып, А. Е. Әбілқасымова танымдық дербестік жүйе болып табылатындығын, соған сәйкес тұлғаның интегралды қасиет екендігін көрсетеді. Танымдық дербестіктің құрылымдылық деңгейін бөліп көрсету ерекше проблема болып табылады. Бұл бағытта талпыныстар да жоқ емес. И. Я. Лернер танымдық дербестіктің қорытынды жинақтау дәрежесінің критерийі негізінде 4 деңгейді бөліп көрсетеді. Н.А. Половникова 3 деңгейді атап көрсетеді: көшірмелі, жаңғыр- тушы- шығармашылық және конструктивті-шығармашылық, олар- дың әрқайсысына танымдық шығармашылық әдістерінің түр- лерін игеру сәйкес келеді. Т. И. Шамова танымдық дербестіктің репродуктивті, жартылай іздеуші және зерттеушілік деңгейлерін бөлудің негізі бар деп есептейді. Соңғы екі көзқарас оқушылардың оқу процесіндегі репродуктивті және шығармашылық қызметтерінің ұйымдық бірлігін болжайды. Бұл өте бағалы, себебі танымдық дербестік деңгейі белгілі бір қызмет түрінің үлесімен анықталады.Деңгейлердің аталған иерархиялары, А. Е. Әбілқасымованың пікірінше, танымдық дербестікті емес, қызметті сипаттайды. Танымдық дербестіктің құрылымдық деңгейінің компоненттерін таным себебінің бағыттылығы, білім игерудің саналылығы, қалыптастыру деңгейінің жоғарылылығы, негізгі ойды көрсете білушеберлілігі, оқу-танымдық қызметті уақытында аяқтауға ұмтылу сияқты жетекші көрсеткіштерге сүйеніп жинақтауға талаптану кездеседі. Мұның барлығы мақсат пен себептің сәйкестігінің көрінісі болып табылады. Адам әрекетінің шығармашылық сипаты адамның табиғи шектеулі қабілеттерінің шегінен шығуға мүмкіндік беретіндігімен анықталады. Адам әрекеті түрткімен (мотив), мақсатпен, құрылымы және құрамымен сипатталады. Адамзат әрекетінің түрлеріне мыналар жатады: қарым-қатынасқа түсу (әңгімелесу), ойын, оқу, еңбек. Өзіндік психологиялық оқу әрекетінің теориясының қалыптасуы ХХ ғасырдың басында басталды. Оның негізін салушы ғалымдар оқу теориясының тың мәселелерін көтере отырып, «оқу әрекеті» түсінігін қалыптастырды. Өзіндік жұмыстар мәні жағынан оқу әрекетінің формасы ретінде түсіндіріледі. Зерттеуші ғалымдардың психологиялық еңбектерінде өзіндік жұмыстарға түрлі сипат берілген. Өзіндік танымдық әрекет мәселесі сонау антикалықкезеңнен бастап ғалымдарды толғандыра бастаған. Ежелгі Рим философтарының трактаттарында да осы мәселе туралы айтылған ойлар баршылық. Кеңестер Одағы кезеңінде де жоғары оқу орны студенттерінің өзіндік жұмысына ерекше көңіл бөлінді. 1937 жылы жоғары оқу орны оқытушыларынан студенттердің өзіндік жұмыстарына көмек көрсетуді талап ететін шешім қабылданды. Өткен ғасырдың 50-жылдарындағы ғылыми-техникалық даму факторларының әсері ғалымдардың студенттерді дамыту теориясына деген қызығушылықтарын арттырды. 60- жылдары танымдық дербестік пен танымдық белсенділік бірдей деп қаралғанымен, кейіннен бұл түсініктерді бөліп қарастыра бастады. Бұл туралы солкездегі ғалымдар түрлі пікірлер айтты. Жоғары мектептің орта мектептен айырмашылығы тек мамандар дайындауы, оқу материалының күрделілігі мен көп көлемділігінде ғана емес, ең бастысы, шығармашылық бастамалылығына, студенттердің өзінділігіне (дербестігіне) негізделген оқу жұмысының әдістемесінде.Өзінділік - адамның тұлғалық мінезінің ойлау жүйесімен, әртүрлі әрекеттері мен қылықтары арқылы көрінетін бір қыры, өзінділік түсінігі адамның алдына қойған мақсаттарын орындау үшін жолы мен құрал-жабдықтарды таңдаудағы тәуелсіздігі. Бірақ, мұндай тәуелсіздік тек шартты түрде болуы мүмкін, себебі адам әрекеттерінің барлық түрлері алдын-ала өзара байланысқа түсулі, және өте көп, әрқилы. Дегенмен, бұл - адамдардың практикалық әрекеттерінде, оқу немесеөндірістік жұмыстарында, ойлауында, олардың өздерінің еркі мен мінезін дамыта және басқара алуының арқасында өзіндік дәрежелерінің елеулі айырмашылығы болатынын жоққа шығармайды. Адамдардың бұл қасиеттері жоғары оқу орындарында мамандарды қалыптастыруда шешуші маңызға ие. Жоғары оқу орынының ерекшелігі - жастарға бастама көтеруге, саналылық пен өзінділіктерін дамытуға жағдай туғызады. Жоғары оқу орнын таңдағаннан кейін болашақ студенттің ғылыми және кәсіби қызығушылықтары анықталған деп есептеуге болады. Жоғары оқу орнында ол өзі таңдаған ғылым саласына байланысты деректерге зейін қоя, ықыласпен ден қойып қабылдап, арнайы кітаптарды қызығушылықпен оқып, мақсаттылықпен «ғылыми қор» жинақтай бастайды. Одан кейін, біршама уақыттан өткесін оқыған материалдарды, лекциялардың мазмұнын ой елегінен өткізіп, әртүрлі тәжірибелер нәтижесінде нақты мақсаттарға жеткеннен соң, студент өз жолын тауып, жеке өзіне тән мәнерге шығады және ол оқытушылардың жетекшілігімен, өз жолдастарының жұмыс әдістерін аңғарып, олармен бірігіп қиындық туғызатын мәселелерді талқылап, тәжірибе алмаса отырып өз әдіс- тәсілдерін жетілдіріп отырады. Білімді өз бетімен іздеу - жоғары оқу орны студентінің еңбегіне тән негізгі қасиет. Осының өзі өз бетімен білім алу. Студент өз білімін оқу процесімен бірге, онымен тура байланыста, кейде белгіленген бағдарлама мен оқулықтар арқылы, ал кейде одан ауытқып, пайда болған ғылыми және кәсіби қызығушылықтарға, бейімділігі мен қабілетіне, алдын-ала дайындығына, өз мақсаттары мен міндеттерін түсініп өз бетімен жұмыс істей алуына байланысты алдына қойған мақсатын кеңейтіп қосымша теориялық және практикалық материалдарды пайдалану арқылы жетілдіреді. Неғұрлым студенттердің өзінділігі мен бастамалылығы көбірек көрініс тапса, соғұрлым оқу-тәрбие жұмысы нәтижелі болады, себебі олардың ғылыми дүниетанымдық көзқарасы қалыптасып, шығармашылық мүмкіндіктері жетіседі, білім, білік және жұмыс жасау тәсілдері белгілі бір жүйеге қалыптасады. Студенттердің барлығы бірдей ынталы да саналы түрде білім алады десек, әрине, асыра айтушылық болар еді. Әр студент өзінің білімін жетілдіру, өзіндік жұмыс жүйесін өзі анықтап, өзі қалыптастырады. Студенттер арасында өз оқу мақсатын тар және біржақты түсінушілер де бар. Олар үшін барлық оқу жұмысы оқу жоспарымен, оқу бағдарламаларымен, соларда көрсетілген міндетті оқу жұмыстары мен жаттығуларын орындаумен шектеледі. Кейбіреулері оқуды үздік дипломмен бітіруі де мүмкін, бірақ дайындық сипаты бойынша олар таза орындаушылар ғана, және орта буын мамандарына сай, себебі өзінділіктері қажетті деңгейде дамымаған. Ал жоғары оқу орны болса өз бетімен шығармашылық жұмысқа қабілетті, ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерімен, қазіргі деңгейдегі тәжірибелік және ғылыми-ізденіс әдістерімен қаруланған мамандарды дайындауға тиісті. Студенттердің білім мен дағдыны игеруін қамтамасыз ететін барлық мүмкіндіктерді пайдалану керек. Студенттің әр қадамын қадағалап, семестр бойы ұсынылған әдебиеттердің міндетті түрде оқылуын талап ететін оқытушылардың әрекетін дұрыс деу қиын. Шындығында ондай бақылау мүмкін емес және тіпті оның қажеттілігі де жоқ, себебі студенттердің қарапайым дербестігін шектеп, оларды мектеп оқушылары деңгейіндегі оқу тәртібіне әкеп тірейді. Оқу үдерісінде студенттердің жеке басының өзінділігі мен жауапкершілігіне сүйену ештеңемен алмастырыла алмайды және осы тәсіл кеңінен қолданылуы керек. Студенттердің өзіндік жұмыстарға ұмтылысын қамтамасыз ету оқытушылардың басты міндеттерінің бірі. Озық тәжірибелердің көрсеткеніндей, өзіндік жұмыс тек оқу процесін шығармашылық негізде, барлық оқытушылар өзінің ғылыми және идеялық- теориялық деңгейін, оқыту әдіс-тәсілдерін үздіксіз жетілдіріп отырғанда ғана қажетті деңгейде жүзеге асады. Ғылымның үздіксіз дамуынсыз, оқыту әдістемелерін жетілдірмейінше студенттердің өзіндік жұмысы да тез «тұншығады», қайсыбір стандартқа айналады, ал бұл тәрбие мен білім берудің қауіпті «дерті». №12 Лекция тақырыбы: Оқушылардың танымдық әрекетін басқарудағы оқытушы шеберлігі жүктеу/скачать 1,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|