Ұлы дала тұЛҒалары қҰдайберген

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Pdf көрінісі

бет	29/239
Дата	22.01.2023
өлшемі	3,08 Mb.
	#166059

1 ... 25 26 27 28 29 30 31 32 ... 239

Байланысты:
fccc01431d3e67547942d7aa722f633c
2-зертханалық жұмыс ББД, 3 ЛАБ БД, методичка обуч на дому 4 кл, Қасым Аманжолов өмірі 11 ҚГБ, Республика күні, патан жеке сессия макро[1]

а
дыбысы
е
болып та айтыла беруі мүмкін
.
Өйткені бұрынғы замандарда дауыстылар бірінің орнына екіншісі
қолданыла берген
». Ғалымның бұл тұжырымдамалары кейінгі тілші-
ғалымдардың пікірлерінен сабақтастық тауып жатқандығын көреміз,
олардың айтуынша, жалпы түрік тілінде вокализм өте кедей болған және
дауыстылар тек буын құрушы қызметін атқарған.
Түркітанушылардың
пікірлері
бойынша,
түркі
тілдеріндегі
фонологиялық құрылым моновокалды типпен ерекшеленіп, басқаша
айтқанда, барлық дауыстылар бір-ақ дауысты фонеманың варианттары
болған. Алтай дәуіріне дейінгі уақытта дауысты дыбыстар буын түзуші
қызметінде ғана жұмсалып, морфонемаға сәйкес келсе, алтай дәуірінде түркі
тілдері морфема және қосымшамен бірге агглютинативтік құрылысына
жеткен.
Түркітанушылардың айтуынша, ататүркі тілінде дыбыстардың ұяң-
қатаң (ғалымның пікірі бойынша, үнді-үнсіз) қасиеттеріне негізделген
фонологиялық корреляция болмаған. Оның пайда болуы қатаң дыбыстардың
позициялық ұяңдауымен байланыстырылады. Қ.Жұбанов бұл жөнінде:
«
Үнділерді сыбырлап айтсаң, үнсізге айналады. Үнді-үнсіз парлары бұрын бір

73
болып жүрген. Тіпті алғашқыда
қ, к, т
дыбыстары бір-бірінен
ажыратылмаған. Қазір бізде – үнді бір фонема, үнсіз – бір фонема. Осы
күнге шейін осы екеуінің ауыса беретін жерлері де бар, алтайда
:
пұс – пұзы,
кес – кезеді
(
кеседі
)». Консонантизмнің күрделенуі негізгі фонемалардың ұяң
аллофондарының фонологизациялануына және туыстас емес көршілес
тілдерден келген кірме лексика, терминология жүйесінің дамуына қатысты
болады. Қатаң дыбыстардың ұяңдау үдерісі – сөздің барлық позицияларында
кездесетін құбылыс. Сөздің басында қатаң дыбыстардың айтылуы түркі
тілдері тарихындағы өте ескі, ежелгі құбылыс және ұяң-қатаң дауыссыздар
бір ғана
(р)
– архифонемасына ие болып, оның әр кезеңдегі көріністері
болып саналған. Қазіргі қазақ тіліндегі сөз ортасында, соңында айтылатын
дауыссыз

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 25 26 27 28 29 30 31 32 ... 239