Ұлы оркестр ұЛАҒаты

«Ахмет Жұбанов сияқты үлкен сазгер, білікті ғалымның шығармашылық жолын тегіс қамтып шығу тіпті мүмкін емес деуге болады. Өзінің туындылары арқылы, сахна мен экран, эстрада мен оркестр арқылы, кітаптары арқылы көп жайды Ақаң өзі айтып кеткен адам». Ғабит Мүсірепов

Ахмет Қуанұлы Жұбанов (1906-1968) - қазақ музыкасын зерттеуші көрнекті ғалым, әйгілі композитор, дирижер. Қазақстанның халық артисі (1944), өнертану ғылымының докторы(1943), профессор (1948), академик.Ол Ақтөбе облысы Темір ауданында 1906жылы 29 сәуірде өмірге келген.Жасынан музыка өнеріне бейімділігін байқатып, домбыра, скрипка аспаптарында ойнауды меңгереді. Жас кезінде ауылдасы Талым күйшіден тәлім алып, музыка өнеріне ден қояды. Темірде орыс халық аспаптар әуесқойлары оркестріне жетекшілік ететін (П. Черняк) сольфеджио, скрипка, музыка теориясы бойынша сабақ алады.1929 жылы Ленинградтың М.И. Глинка атындағы техникумында (А.А. Этигонның скрипка класы бойынша), консерваторияда (профессор Ф.А. Ниманның гобой класы бойынша, кейіннен музыка тарихы мен теориясы факультетінде) оқыған.1932 жылы Ленинградтағы Актер шеберлігі мектебінің аспинрантурасына түседі.1933 жылы Алматыда ашылған музыкалық драма училищесіне ұстаздық қызметке шақырылады.

1930 жылы Ленинградтағы «Рабочий и театр» журналында жарияланған мақаласынан бастап, өмірінің соңына дейін қазақ музыкасының тарихы мен теориясын зерттеумен айналысты. 1936 жылы «Музыка әліппесі» атты тырнақалды кітапшасы жарық көрген.

1934 жылы А. К. Жұбанов алғаш 11 адамнан құралған домбырашылар ансамблі негізінде Қазақ ұлттық халық оркестрін ұйымдастырды. Осы ұжымның тұңғыш дирижері ретінде көптеген халық композиторларының музыка туындыларын оркестрге лайықтап нотаға түсірген.

1945-1951 жылдары Алматы консерваториясының ректоры, 1954-1961 жылдары осы консерваториядағы өзі ашқан халық аспаптар кафедрасының меңгерушісі болып, қазақ халық музыкасының тарихынан, дирижерлік өнер мен аспаптанудан сабақ берді.
Жұбановтың қазақ халқының ән-күй шығармаларының табиғаты мен ерекшелігі, ұлы күйшілер Құрманғазы, Дәулеткерей, Сейтек, Тәттімбет, Қазанғап туралы монографиялық ғылыми-зерттеу еңбектері - қазақ музыкасының ғылыми тарихын жасауға қосылған қомақты үлес болды.

А.К. Жұбанов қазақ халқының қазіргі заманғы кәсіби музыкасының негізін қалаған аға буын композиторларының бірі. Ол халық күйлерін оркестрге лайықтап, нотаға түсірді және қазақ музыкасын күрделі аспаптық симфониялық шығармалармен байытты. Олар «Тәжік биі», «Қазақ билері», «Төлеген Тоқтаров», «Ария», «Вокалдық сюитасы», «Абай сюитасы», тағы басқалар.Композитор ретінде қазақтың музыкалық мәдениетіне өзіндік мелодиялық өрнек қосқан ондаған ән мен күйдің, романстар мен хорлардың, аспаптық симфониялық және вокалдық шығармалардың авторы. А. Жұбановтың композиторлық шығармаларының көрнектілері Л. Хамидимен бірлесіп жазған «Абай» (1944) және «Төлеген Тоқтаров» (1947) опералары, қызы Ғ. Жұбанова аяқтаған «Құрманғазы» (1970) операсы.

А.Қ. Жұбановтың ғалым, педагог, композитор, орындаушы және ұйымдастырушы ретінде қазақтың музыкалық мәдениетіне сіңірген еңбегі ұлттың мәдени, рухани шежіресіндегі ең көрнекті белестердің бірі болып қалады.

XX ғасырдағы қазақ музыка мәдениетіне А. Жұбанов қомақты үлес қоспаған, өзінің өшпес қолтаңбасын қалдырмаған саласы кемдекем. Ахмет Қуанұлының бүкіл саналы ғұмыры өз елінің музыка мәдениетін қалыптастыру және оны көркейту жолындағы белсенді қызмет үстінде өтті. Ол көптеген келелі істің басында болды, атап айтқанда: музыкалық фольклористика, қазақ музыкатану ілімі, Қазақстан Композиторлар одағы, кәсіптік музыкалық білім беру саласы. А. Жұбанов қазақ мәдениетіне музыкаландырудың тың формасын таныстырды. Ол қазақ халық аспаптар оркестрі. Қазір жұртшылық бұл ұжымды атақты Құрманғазы атындағы Қазақтың мемлекеттік академиялық халық аспаптар оркестрі деп біледі. Ахмет Қуанұлы тамаша музыкалық туындылардың авторы, өңдеушісі және дирижері ғана емес, сонымен қоса оларды үйретуші, таратушы, насихаттаушы, педогог–лектор болды, халық шығармашылығынан мыңнан астам ән мен күй жазып алып нотаға түсірді. Халық композиторлары туралы ел аузынан жинаған мәліметтер бірқатар ғылыми мақалалар мен шығармаларға арқау болды.Қазақ халық аспаптары оркестрі – А. Жұбановтың шығармашылық қызметінің аса елеулі, қайталанбас тұстарының бірі. Оның көп дауысты ұлттық оркестр құруы – ХХ ғасырдағы қазақ музыка мәдениеті деген ұғымды нақты категориялық мәні бар рухани құбылысқа айналдырды.

"Құрманғазы" радио-операсы – операның жаңа бір жанрлық түрінің көрінісі. Өкінішке орай, Ахмет Қуанұлы арманын ақырына дейін орындай алмай кетті. Бұл операның соңғы нүктесін қойған және аспаптық, концерттік және сахналық нұсқасын жазған оның қызы – көрнекті композитор Ғазиза Ахметқызы Жұбанова. Ол әкесінен асқан дарындылық пен туған халқының мәдениетін дамыту мен гүлдендіруге деген шексіз құштарлығын мирас етіп алды.

Қазақ радиосы үшін арнайы дайындалып, эфирде Ахмет Жұбановтың өзі оқыған "Құрманғазы" тақырыбындағы лекция-концерт көне музыкалық мұраларды жинаушы, зерттеуші ұлы ғалымның жаңа бір қырын лекторлық ерекше шеберлігін көрсетеді. А.Жұбановтың лекторлық шеберлігін оның замандастары да бір кісідей бағалайды. Бірқалыпты шығатын тұнық дауысы мен өзіндік тартымдылығының арқасында оның әр сөзі тыңдаушыны еріксіз баурап алатын. Аздаған қысқартулармен енгізілген екінші дискідегі А. Жұбанов дәрісінің мұрағаттық жазбасы дарын иесінің жан–дүниесінің байлығы мен ой–өрісінің кеңдігін, тілінің нәрлілігі мен баяндау мәнерінің асқан шешендігін паш етеді.

Артында өшпестей мұра қалдырған композитор А.Жұбановтың туындылары келер ұрпағымен бірге жасап, үшінші мыңжылдыққа да аяқ басты. Мұндай құрмет, мұн­дай шығармашылық табыс сирек болатын құбылыс. Өзінің барлық білімі мен ақыл-ойын, күш-жігерін қазақ кәсіби музыка өнерінің дамуына сарп еткен шынайы талант иесіне берілетін халқының нақтылы бағасы да осындай болса керек.

Ахмет Жұбанов өз өмірін қазақ музыка өнеріне арнап еді, сол жолда бір кісідей еңбек етіп, қазақ музыкасын жер жүзіне танытып кетті.

• 
  Ахмет Жұбанов : Қазақ халқының ұлы перзенті,академик,өнертану докторы,композитор А.Жұбановтың /1906-1968жж./ туғанына 100 жыл толуына арналады. - Ақтөбе : Шамшырақ, 2006. - 216 б. : сур.
  
• 
  Жұбанов А. Ахмет Жұбанов : Композитор, қоғам қайраткері / А. Жұбанов. - Алматы : Рауан, 2006. - 472 б.
  
• 
  Жұбанов А. Замана бұлбұлдары / А. Жұбанов. - өңд. толық. 2-бас. - Алматы :Дайк-Пресс, 2001. - 440 б.
  
• 
  Жұбанов А.Тәжікбилері / Жұбанов А. - Ақтөбе, 2006. - 49 б.
  
• 
  Жұбанов А. Ғасырлар пернесi :Қазақтың халық сазгерлерiнiң өмiрi мен шығармашылығы туралы очерктер / А. Жұбанов. - Алматы :Дайк-Пресс, 2002. - 328 б.
  
• 
  Жұбанов А. Құрманғазы / Жұбанов А. - Алматы :Өлке, 2006. - 416 б.
  
• 
  Әдігенқызы С.Ахмет аға біздің жанашырымыз болды : Қызғалдақ Жұбановамен сұхбаттасқан / Әдігенқызы С. // Жұлдыздар отбасы. - 2013. - № 20(158).- б.40-41.
  
• 
  Байдәулет Қ. Жұбанов мектебіне жарты ғасыр / Байдәулет Қ. // Айқын апта. - 2014. - 24 сәуір.
  
• 
  Байқадамова Б. Қазақ музыксының корифейі – Ахмет Жұбанов : композитор шығармашылығы / Байқадамова Б // Қазақ. - 2009. - 12 маусым.
  
• 
  Құлтай А. Өнер-сенің өзегің де,өрең де...: композитор А.Қ. Жұбанов туралы / Құлтай А // Жас қазақ. - 2011. - 12 мамыр.
  
• 
  Мүсіреп Е. Ахмет Жұбанов болмаса, Құрманғазы да болмас еді / Мүсіреп Е. // Жұлдыздар отбасы. - 2013. - № 20 (158).- б. 42-43.
  
• 
  Мұқан А. Күй-құдірет : (Ғ.Жұбанованың "Құрманғазы" операсының сахналау ерекшеліктері) / Мұқан А // Абай. - 2011. - № 4.- б.84-91.
  
• 
  Намазова Қ Музыкалық педагогикада Ахмет Жұбановтың қобызға арнайы жазған шығармаларының алатын орны / Намазова Қ // Бастауыш мектеп. - 2012. - № 3.- б.8-10.
  
• 
  Нәжiмеденов Ж. Ғалым, композитор, ұстаз :Ахмет Жұбановтың 100 жылдығына орай / Ж. Нәжiмеденов // Тюркiстан. - 2006.-15 маусым.
  
• 
  Сыдық Қ. Ұлы оркестр ұлағаты : композитор Ахмет Қуанұлы Жұбанов / Сыдық Қ. // Жұлдыз. - 2014. - № 10.- б. 200-207.
  
• 
  Тілепберген М. Құрманғазы оркестірінің жаратушысы / Тілепберген М // Қазақ әдебиеті. - 2011. - 29 сәуір.
  
• 
  Хамиди Л. Қазақ музыкасының қарлығашы : композитор А. Жұбанов туралы / Л. Хамиди // Парасат. - 2006.- № 4.- б. 26-29.
  

Құрастырған: Қазиқанова А.Қ.