Ұлттық салт-дәстүрлердің жаңарған түрлері, жаңа заман туғызған салт-дәстүрлердің тәлімдік мәні
жүктеу/скачать 50 Kb.
|
лек. Сабақ маз құндылықтарды кіріктіру
|
Ұлттық салт-дәстүрлердің жаңарған түрлері, жаңа заман туғызған салт-дәстүрлердің тәлімдік мәні 1. Көшпелілер ең бірінші кезекте балаларын әдет-ғүрып, салт-дәстүрлер арңылы төрбиеледі. Адамдар заң деп саналы түрде қабылдайтын, халықтың рухани адам-гершілік өмірінің негізі болып табылатын ңарым-ңаты-нас нормалары - дәстүрлердің өсері өте күшті, ңоғамдық сана - мораль, заң, дінмен байланысты болып, үжымда, мектепте рухани қасиеттерді қалыптастыратын, ел өмірімен біте ңайнасып кеткен рухани байлық, жоғары деңгейдегі қүбылыс. «Дәстүр - мінез-қүлың, жүріс-түрыс нормалары, принциптері» (И.В.Суханов). «Дөс-түр - этнос мәдениетінің түрақты компоненті» (Бром-лей). К.Д.Ушинский: «... дөстүр терең сіңбеген тәрбие күшті мінез-қүлықтарды да төрбиелей алмайды» деп атап көрсетеді. Дәстүрлер - адамдардың сан үрпаңтарының өмір қажеттерінен пайда болған, халыңтың өзіне тән өнері мен әдебиетінің жасампаз, шығармашылық тәжірибесі, тәрбие саласындағы принциптері, әдіс-тәсілдері, амал-жолдары, мінез-қүлың нормалары, ой-пікірлері, сенімі, сезімі, ңоғамдағы іс-өрекетінің тәсілдері топтастырыл-ған, үрпақтан үрпаңңа беріліп, үрпаң байланысын үйым-дастырып, ңоғамдық мінез-ңүлықтың арқасында саңта-латын адамдардың қоғамдағы қатынастарының түрақ-ты жөне мейлінше қорытылған нормалары мен принциптері. Халықты дәстүрден басңа еш нәрсе біріктіре алмайды. Дөстүрлер шығармашылың нысанда (аңыз-әңгімелер, ертегілер, маңалдар, мөтелдер, өлең-жырлар, әдет-ғұрыптар, т.б.) берілген. Халықтың атадан балаға көшіп, дамып отыратын та-рихиөлеуметтік, мәдени-түрмыстық, кәсіптік салт-сана, әдет-ғүрып, мінез-қүлық, тәлім-тәрбие және рухани іс-әрекетінің көрінісі дөстүр арқылы танылады. Дәстүр жоғалып бара жатңан мүраны қалпына келтіреді. Дәстүрдің көптігі халықтың рухани өмірінің байлығын көрсетеді. Дәстүрге қарап халыңқа, оның түрмысына сипаттама береді. Үлттың белгілерді қалыптастыруға тікелей ыңпал ет-кен, ңоғамға төртіп енгізетін ақыл-ойлар, дүниеге көзңа-расңа толы дәстүрдің маңсаты - жеке түлғаның белгілі бір сапаларын тәрбиелеу. Қандай да бір әдет-ғүрып және дәстүрлер рәсім, этикет, әдет формасында көрінді, маң-сат - адамды қоғамның талабына бағындыру, күрделі қоғамдың қатынастарды ңалыпты үстауға керекті рухани сапаларды беру. Төңкеріске дейінгі қазаң ңоғамында, өсіресе, оның Ресейге қосылған кезіне дейін, жазу мәдениеті пайда бол-ғанға дейін әдет-ғүрып, салт-дөстүрлер өмірді, рулар ара-сындағы дау-жанжалдарды тоқтатып, реттеп отыратын, жас үрпақты, адамның рухани қасиетін калыптастыра-тын бірден-бір төрбие ңүралы болған. Қазаң халңы ңазаң екенін түсініп, біртүтас ел болғаннан бері ошағындағы отын сөндірмей, үрпаңтан үрпаққа өткізер тәлім-тәрбиесіне пейілді болған. Артында қалар үрпағына амандық, саулық, бірлік тілеп, ертеңгі күні елге, жерге, жиған-тергеніне болар үрпағына ата дәстүрі мен салты-ның, өдет-ғүрпы мен ырым жоралғысының озың үлгілерін олардың бойына сіңіріп отырған. К.Ж.Қожахметованың пікірінше, қазаңтың халың-тың педагогикасындағы дөстүр - ңарым-ңатынас норма-лары, бірақ өзегінде Тәуке хан заңы, шариғат заңы, мүлікзаңы, «Жетіата», «Әмеңгерлік», «Неке», «Мүра-гер» заңы сияңты ата заң болғандықтан салттан өзгешелігі бар. Үлттық дөстүрді қүрметтеуді де бекіткен қазаң заңдары («Қасым ханның каска жолы», «Жеті жарғы»-) үлттық салт, әдет-ғүрып, дәстүрлерден корініс табады. «Шариғат» бойынша неке заңын бүзған әйелдің тобесінен қырық шелек су қүяды. (М.Жүмабаев. «Шол-панның күнөсі»). жүктеу/скачать 50 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|