М. Х. Дулати атындағЫ

Ыбырай дың бүкіл өмірін арнаған ағартушылық-педагогтық қызметі осылай басталады. Тікелей өзінің араласуымен халықтан жинаған қаржыға мектеп үйін және интернат салып, 1864 жылы 8 қаңтарда мектептің жаңа ғимаратын салтанатты түрде ашады. Ыбырай дың қазақ қыздары үшін Торғайда, Қостанайда, Қарабұтақта, Ақтөбеде мектеп-интернат аштыруының тарихи мән-маңызы зор болды. Ыбырай орыс-қазақ мектептері үшін арнаулы оқу құралдарын шығару қажет деп санады. Оқыту әдістерін жаңа бағытта құрды, оқуға деген баланың ынтасы мен қызығушылығын арттыруды көздеді, оқуды ана тілінде жүргізді. Ыбырай дің пікірінше, мектептерге арналып жазылатын оқу кітаптары өзінің идеялық мазмұны және нақты материалдары жағынан ана тілінің және халық даналығының бай қазынасына негізделуге тиіс болды. 1879 ж. оның «Қазақ хрестоматиясы» атты оқулығы және дидактик. оқу мәселесі жөнінде «Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы» жарық көрді. Ыбырай "Қазақ хрестоматиясына" кірген өлеңдерінде де халық-ағарту идеясын көтерді. Оның "Кел, балалар, оқылық!", "Өнер-білім бар жұрттар" өлеңдері осындай мақсатта туған. "Кел, балалар, оқылық!" өлеңі жастарды оқуға, білім алуға шақырады.

1. 
   Алтынсарин, Ы.
   Әңгімелер  [Текст] / Ы. Алтынсарин.- Алматы: Мектеп, 1980.- 104с.
   
2. 
   Алтынсарин, Ы. Өнер - білім бар жұрттар  [Мәтін]: өлеңдер, әңгімелер, очерктер, хаттар және естеліктер / Ы Алтынсарин.- Алматы: Жалын, 1991.- 240б.
   
3. 
   Алтынсарин, Ы.
   Қазақ хрестоматиясы  [Мәтін]: оқу құралы / Ы. Алтынсарин.- Алматы: Білім, 2003.- 112б.
   
4. 
   Алтынсарин, Ы.
   Таза бұлақ  [Мәтін]: Өлеңдер, әңгімелер, хаттар / Ы. Алтынсарин.- Алматы: Жазушы, 1980.- 320б.- ("Балалар мен жас өспірімдер" кітапханасы).
   
5. 
   Алтынсарин, Ы.
   Таза бұлақ  [Мәтін]: Өлеңдер, әңгімелер, очерктер, хаттар / Ы. Алтынсарин.- Алматы: Раритет, 2008.- 208б.- (Балалар әдебиеті).
   
6. 
   Жұмалиев, Қ.
   Қазақ әдебиеті  [Мәтін]: 10-класқа арналған оқулық / Қ. Жұмалиев, С. Қирабаев.- 10-шы басылым.- Алматы: Рауан, 1990.- 219б.
   
7. 
   Қазақстанның құқықтық және саяси ой тарихының хрестоматиясы  [Мәтін]. 1-том: 2 томдық: оқу құралы.- Алматы: Жеті жарғы, 2010.- 360бет.
   
8. 
   Қирабаев, С.
   Қазақ әдебиеті оқулығына методиқалық нұсқау  [Мәтін] / С. Қирабаев, Қ. Мырзағалиев.- Алматы: Мектеп, 1987.- 160б.
   
9. 
   Қирабаев, С.
   Қазақ әдебиеті оқулығына методикалық нұсқау 9кл.  [Мәтін] / С. Қирабаев.- Алматы: Мектеп, 1987.- 160б.
   
10. 
    Ламашев, Ә.
    Ыбырай Алтынсарин және оның орыс достары мен ізбасарлары  [Мәтін] / Ә. Ламашев.- Алматы: Қазақстан, 1988.- 184б.
    
11. 
    Ламашев, Ә.
    Ыбырай Алтынсарин  [Мәтін]: семинарий / Ә. Ламашев.- Алматы: Ана тілі, 1991.- 120б.
    
12. 
    Мақпырұлы, С.
    Қазақ әдебиеті  [Мәтін]. 1 бөлім: оқулық / С. Мақпырұлы, Т. Сыдықов.- Астана: Фолиант, 2007.- 192 б.- (Кәсіптік білім).
    
13. 
    Садықов, Ә.
    Ы.Алтынсариннің педагогикалық идеялары мен ағартушылық қызметі  [Мәтін] / Ә. Садықов; Ред.Ә.Сембаев.- екінші басылым.- Алматы: Мектеп, 1969.- 156б.
    
14. 
    Сүйіншәлиев, Х.
    VIII-XVIII ғасырлардағы қазақ әдебиеті  [Мәтін] / Х. Сүйіншәлиев.- Алматы: Ана тілі, 1989.- 290б.
    
15. 
    Сыздықова, Р.
    Көркем тексті лингвистикалық талдау  [Мәтін] / Р. Сыздықова, Б. Шалабаев.- Алматы: Мектеп, 1989.- 128б
    
16. 
    Тұрсынғалиева, С.Ч.
    Қазақ әдебиеті. Хрестоматия  [Мәтін]: орыс тілінде білім беретін мектептің 10 сыныбының жаратылыстану-математикалық бағытына арналған оқу құралы / С.Ч. Тұрсынғалиева.- Астана: Арман-ПВ, 2010.- 208 бет.
    
17. 
    Ыбырай Алтынсариннің таңдамалы педагогикалық мұралары  [Мәтін] / Құрастырғандар С.Қалиев және т.б.- Алматы: Рауан, 1991.- 200б.
    
18. 
    Ыбырай Алтынсарин тағлымы:Әдеби-сын мақалалар мен зерттеулер  [Мәтін] / Құраст.М.Жармұхамедов.- Алматы: Жазушы, 1991.- 384б.
    
19. 
    Ыбырай Алтынсарин тағлымы  [Мәтін]: әдеби-сын мақалалар мен зерттеулер / Құрастырған М.Жармұхамедов.- Алматы: Жазушы, 1991.- 384б.
    
20. 
    Ы.Алтынсариннің таңдамалы педагогикалық мұралары  [Мәтін] / Құраст.С.Қалиев және т.б.- Алматы: Рауан, 1991.- 200б.
    
21. 
    Ыбырай Алтынсарин, Шәкәрім Құдайбердіұлы  [Мәтін] / Бас ред. Б.Аяған.- Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2007.- 632б
    
22. 
    Алтынсарин, И.А.
    Собрание сочинений:В трех томах  [Текст]. Т.1 / И.А. Алтынсарин.- Алма-Ата: Наука, 1975.- 360с.
    
23. 
    Джумагулов, К.Т.
    Ибрай Алтынсарин и развитие культуры казахского народа  [Текст] / К.Т Джумагулов.- Алма-Ата: Казахстан, 1984.- 204с.
    
24. 
    Ситдыков, А.С.
    Педагогические идеи и просветительная деятельность И.Алтынсарина  [Текст] / А.С. Ситдыков; Под ред.Е.Бекмаханова.- Алма-Ата: Учпедгиз, 1949.- 198с.
    
25. 
    Алтынсарин, И.А.
    Собрание сочинений:В 3-х т.  [Текст]. Т.1 / И.А. Алтынсарин.- Алма-Ата: Наука, 1975.- 360с
    

1. 
   Ақыш, Н. 
   Ыбырайтанушы / Н. Ақыш // Ана тілі.- 2009.- №15.-19ақпан. 
   
2. 
   Әлдибеков, Ж. 
   Ыбырай да судья болған  [Мәтін]: Ы.Алтынсариннің туғанына - 170 жыл / Ж. Әлдибеков // Заң газеті.- 2011.- №149.-13 қазан.- Б.7.
   
3. 
   Әлім, Қ. 
   Ыбырайдың мазары / Қ Әлім // Егемен Қазақстан.- 2003.- 30 сәуір. 
   
4. 
   Балта, Ә. 
   Біз орыс болдық, ендігі ұрпағымыз ағылшын болып кетеме деген қауіп бар, Ыбырай ата! / Ә. Балта // Қазақстан-Заман.- 2007.- №35.-30тамыз.- Б.1. 
   
5. 
   Балтабаева, Ж.А. 
   Ыбырай салған сара жол  [Мәтін] / Ж.А. Балтабаева // Білім=Образование: Ғылыми-педагогикалық журнал.- 2010.- №6(54).- Б.66-69. 
   
6. 
   Бәкір, Ә. 
   Ыбырай жолы  [Мәтін]: ағартушы Ыбырай Алтынсарин / Ә. Бәкір // Түркістан: Халықаралық саяси апталық.- 2012.- №17.- 26 сәуір.- Б.4. 
   
7. 
   Бидашова, Ш.О. 
   Ыбырай Алтынсарин еңбектеріндегі ағарту және тәрбие мәселесі  [Мәтін] / Ш.О. Бидашова // Педагогика және өнер.- 2012.- №5.- Б.15-21. 
   
8. 
   Жақыбаева, М.М. 
   Ы.Алтынсарин - қазақ ағартушыларының көшбасшысыЖақыбаева, М.М.  [Мәтін] / М.М. Жақыбаева // Білім=Образование: Ғылыми-педагогикалық журнал.- 2010.- №6(54).- Б.69-72. 
   
9. 
   Жұмабекова, Р. 
   Ыбырай мұраты - бүгінгі күн талабы  [Мәтін] / Р. Жұмабекова // Жамбыл Тараз: Қоғамдық-саяси газет.- 2012.- №4.-25 қаңтар.- Б.7. 
   
10. 
    Капарова, Ә.М. 
    Ы. Алтынсарин және қазақ ағартушылары  [Мәтін] / Ә.М. Капарова // Білім=Образование: Ғылыми-педагогикалық журнал.- 2010.- №6.- Б.60-65. 
    
11. 
    Кенжеахметұлы, С. 
    Ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин / С. Кенжеахметұлы // Астана хабары.- 2006.- №176-178.-14 қазан. 
    
12. 
    Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 
    "Ы.Алтынсариннің ескерткіші" республикалық маңызы бар тарих және мәдени ескерткіштің орнын ауыстыру туралы  [Мәтін]: Қазақстан Республикасы Үкіметі, 2010 жылғы 3 шілде №690, Астана, Үкімет үйі // Егемен Қазақстан.- 2010.- №287-288.-13 шілде.- Б.8. 
    
13. 
    Қамзабекұлы, Д. 
    Ыбырай Атынсариннің кешегі һәм бүгінгі тағдыр талайы / Д. Қамзабекұлы // Астана хабары.- 2007.- №166-197.-6қазан. 
    
14. 
    Құдабай, Р. 
    Ыбырайым хас батыр еді / Р. Құдабай // Ақ жол.- 2005.- 25 қаңтар. 
    
15. 
    Мұсаев, Р. 
    Ыбырай Алтынсарин педагогикасының негізгі принциптері : педагогика тарихы / Р. Мұсаев // Білім.Образование.- 2009.- №1.- Б.37-39. 
    
16. 
    Нургазинов, Н.Т. 
    Ы. Алтынсарин және қазақ сахарасындағы тәлім-тәрбие үрдісінің сабақтастығы  [Мәтін] / Н.Т. Нургазинов // Білім=Образование: Ғылыми-педагогикалық журнал.- 2010.- №6(54).- Б.80-81. 
    
17. 
    Нұржанова, Р.С. 
    Ы. Алтынсарин - алып тұлға  [Мәтін] / Р.С. Нұржанова // Білім=Образование: Ғылыми-педагогикалық журнал.- 2010.- №6(54).- Б.78-80. 
    
18. 
    Нұртөре, Ж. 
    Ыбырай Алтынсариннің ажалы неден болды? : Алтынсариннің туғанына 160 жыл / Жүсіп Нұртөре // Жас Алаш.- 2001.- 1 қараша.- Б.1. 
    
19. 
    Оспанов, С. 
    Ыбырай мен Ахмет  [Мәтін] / С. Оспанов // Саясат.- 2003.- №2.- Б.13. 
    
20. 
    Самратова, Ұ.М. 
    Ыбырай мектебі - ұлт тәрбиесі мен дарындылар зердесін қалыптастырудың қайнар көзі  [Мәтін] / Ұ.М. Самратова // Білім=Образование: Ғылыми-педагогикалық журнал.- 2010.- №6(54).- Б.72-75. Ъ
    
21. 
    Сүйінкина, П. 
    Ы.Алтынсарин-кәсіптік білім беру ісінің негізін салушы  [Мәтін] / П. Сүйінкина // Қазақстан кәсіпкері//Профессионал Казахстана.- 2010.- №4.- Б.37-39. 
    
22. 
    Тауықбаева, Б. 
    Білім беруді ізгілендіруде Ыбырай мұрасының маңызы / Б. Тауықбаева // Қаз.тілі мен әдебиеті.- 2002.- №4.- Б.8. 
    
23. 
    Темирханова, Қ. 
    Ы.Алтынсарин көзқарасының уақыт талабымен үндесуі  [Мәтін] / Қ. Темирханова // Бастауыш мектеп.- 2009.- №10.- Б.65-69. 
    
24. 
    Ахат, Н. 
    Ұлы Ыбырай ұлағаты  [Мәтін] / Н. Ахат // 12 жылдық білім беру = 12-летнее образование: Республикалық ғылыми - әдістемелік және ақпараттық - сараптамалық журнал.- Астана, 2010.- №11.- Б.18-21. 
    
25. 
    Ахметова, П.Ә. 
    Ыбырай Алтынсариннің: тұлғасы, ісі, ізі  [Мәтін] / П.Ә. Ахметова // Ұлағат: республикалық ғылыми-психологиялық және педагогикалық басылым.- Алматы, 2011.- №6.- Б.94-111. 
    
26. 
    Әлдибеков, Ж. 
    Ұлтына қызмет өткен ұстаз  [Мәтін]: Қазақ халқының ұлы ағартушысы әрі ірі қоғам қайраткері Ы.Алтынсариннің 170 жылдығына орай / Ж. Әлдибеков // Айқын: республикалық газет.- Алматы, 2012.- №16.-26 қаңтар.- Б.18. 
    
27. 
    Жарықбаев, Қ. 
    Ы. Алтынсариннің психологиялық көзқарастары  [Мәтін] / Қ. Жарықбаев // Мектептегі психология: республикалық ғылыми-әдістемелік журнал.- Алматы, 2011.- №10.-қазан.- Б.3-7. 
    
28. 
    Исмагулова, Г. 
    Ы.Алтынсарин шығармалары - тәлім мен тәрбиенің алтын діңгегі  [Мәтін] / Г. Исмагулова // 12 жылдық білім беру = 12-летнее образовааааание: Республикалық ғылыми - әдістемелік және ақпараттық - талдамалық журнал.- Астана, 2010.- №11.- Б.68-71. 
    
29. 
    Кушегалина, А. 
    Абай Құнанбаев және Ыбырай Алтынсариннің ағарту педагогикалық мұраларын қазіргі кездегі білім саласында қолдану  [Мәтін] / А. Кушегалина // 12 жылдық білім беру = 12-летнее образовааааание: Республикалық ғылыми - әдістемелік және ақпараттық - талдамалық журнал.- Астана, 2010.- №11.- Б.45-49. 
    
30. 
    Мұқатов, Н.
    Ұлттың ұлы ұстазы  [Мәтін]: Ыбырай Алтынсарин / Н. Мұқатов // Қазақ әдебиеті: Қазақстан Республикасының әдебиет, мәдениет және өнер газеті.- 2012.- №33.-10-16 тамыз.- Б.11.
    
31. 
    Әрінова, Б.А.
    Ыбырай шығармашылығындағы ұлттық ұлағат  [Мәтін]: Педагогика.Әдістеме.Психология / Б.А. Әрінова, Д.Ә. Нұрғалиева // Қазақстан жоғары мектебі: Халықаралық ғылыми-педагогикалық басылым.- 2012.- №1.
    
32. 
    Бидашова, Ш.О.
    Ыбырай Алтынсарин еңбектеріндегі ағарту және тәрбие мәселесі  [Мәтін] / Ш.О. Бидашова // Педагогика және өнер.- 2012.- №5.- Б.15-21.
    
33. 
    Мұқатов, Н.
    Дала қоңырауы  [Мәтін]: Ұлы ұстаз мұражайы ұрпаққа ұлағат ұсынады / Н. Мұқатов // Егемен Қазақстан: Жалпыұлттық республикалық газет.- 2013.- №72(28011).- 21 ақпан.- Б.6.
    
34. 
    Қайырбеков, Ғ.
    Ыбырай Алтынсарин  [Мәтін]: Ой-толғау / Ғ. Қайырбеков // Мәдени мұра=Культурное наследие.- 2015.- №5.- Б.46-50.
    
35. 
    Қамзабекұлы, Д.
    Ағартушылық: ұлт элитасына көзқарас  [Мәтін] / Д. Қамзабекұлы // Қазақ білім академиясының баяндамалары.- 2009.- №4.- Б.82-89.
    
36. 
    Албытов, Н.П.
    Қазақ ағартушылары еңбектерін конфессионалдық тәрбиеде пайдалану  [Мәтін]: Жалпы педагогика, педагогика және білім тарихы, этнопедагогика / Н.П. Албытов // Қазақ білім академиясының баяндамалары.- 2009.- №3.- Б.40-44.
    
37. 
    Іргебаева, Н.
    Ыбырайдың ұрпақтары байдың тұқымы ретінде қуғындалған  [Мәтін] / Н. Іргебаева // Аңыз адам: Қазақ мектебінің тарихы.- Алматы, 2013.- №17.- Б.7-9.
    
38. 
    Қаражігітова, К.
    Қазақтың алғашқы оқулықтары мазмұндылығымен әлі де құнды  [Мәтін] / К. Қаражігітова // Аңыз адам: Қазақ мектебінің тарихы.- Алматы, 2013.- №17.- Б.2528.
    
39. 
    Смайлова, Ф.М.
    Ыбырай Алтынсариннің"Әке мен бала" әңгімесі  [Мәтін] / Ф.М. Смайлова // Ашық сабақ.Факультативті сабақтар=Открытый урок.Факультативные работы.: Республикалық педагогикалық-әдістемелік журнал=Республиканский педагогико-методический журнал.- Алматы, 2012.- №2.- Б.4.
    
40. 
    Сәтбекова, А.
    Қазақ мектебінің тағдырын ұлт тағдырынан бөле-жара қарауға болмайды  [Мәтін] / А. Сәтбекова // Аңыз адам: Қазақ мектебінің тарихы.- Алматы, 2013.- №17.- Б.36-37.
    
41. 
    Тұрғынбаева, Б.
    Ыбырай қазақ балаларына арнап қазақ тіліндегі тұңғыш оқу құралы-қазақ хрестоматиясын жазды  [Мәтін] / Б. Тұрғынбаева // Аңыз адам.- Алматы, 2013.- №17.- Б.10-12.
    
42. 
    Оспанұлы, С.
    Мұхтар Әуезов  [Мәтін]: Ғалым мінбері / С. Оспанұлы, К. Мырзағалиева // Ақиқат: Ұлттық қоғамдық-саяси журнал.- 2015.- №3.- Б.102-104.
    
43. 
    Оспанұлы, С.
    Ыбырай Алтынсарин хаттарын қайта оқығанда  [Мәтін] / С. Оспанұлы // Егемен Қазақстан.- 2016.- №46.-11 наурыз.- Б.11.
    
44. 
    Нұрбап, А.
    Еңбегі мұра, есімі ұран  [Мәтін] / А. Нұрбап // Жамбыл Тараз: Облыстық газет.- Тараз, 2016.- №40.-5 қазан.- Б.13.
    

1. 
   Қоңыратбаев, Ә.
   Қазақ әдебиетінің тарихы  [Электронный ресурс]: оқу құралы / Ә. Қоңыратбаев; құраст., алғы сөзін жазған Т.Қоңыратбаев.- 177 МБ.- Алматы: Санат, 1994.- 312 б.
   
2. 
   Қирабаев, С.
   Әдебиетіміздің ақтаңдық беттері  [Электрондық ресурс]: Оқу құралы / С. Қирабаев.- 5, 27 МБ.- Алматы: Білім, 1995.- 288 б.
   
3. 
   Ыбырай Алтынсарин тағылымы:Әдеби сын мақалалар мен зерттеулер  [Электрондық ресурс] / Құраст.М.Жармұхамедов.- 3, 53 МБ.- Алматы: Жазушы, 1991.- 384 б.