М. З. Изотов философия ғылымдарының докторы, доцент
Қазақ халқының рухани әлемі қалыптасуының тарихи контексі
жүктеу/скачать 3,01 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін
| 2 Қазақ халқының рухани әлемі қалыптасуының тарихи контексі:
түркілік рухани дәстүр 65 ақ осындай тәрбиені жүзеге асыруға мүмкіндік туғызушы факторлар қазіргі кезең үшін қызығушылық тудыруда. Көшбасшылық мәселесі практикалық тұрғыдан үлкен маңызға ие, өйткені бастамашыл- дық, креативтілік, әлеуметтік белсенділік нарықтық жағдайда аса маңызды, олар біздің еліміздің қазіргі жастар саясатына тара- луда. Әл-Фарабидің осы мәселені түсінуіндегі қазіргі кезең үшін маңыздысы көшбасшылық, алдымен саяси көшбасшылық және са- яси көшбасшы бұл дәреженің сыртқы белгілеріне емес, ішкі жоғары рухани-адамгершілікті критерийлеріне жауап беруге тиіс. Оларға нағыз жақсылар ие, яғни мемлекетті анық жақсы адам басқарады және барлық азаматтарды бақытқа жетуге бастайды – мемлекеттің басты мақсаты осында дейді әл-Фараби. Сөзсіз, әл-Фарабидің саяси философиясының басты мақсаты мен маңызы адамзат қоғамдастығының бірлігі идеясы. Қазіргі жағдайда бірлесу идеясы өзекті болуы үшінші мыңжылдықтың әртүрлі сын- қатерлері адамзаттың алдына барлық әлемдік қоғамдастықтар- дың бірігуіне күш салу ғана болып отырған жоқ, қазақстандық демократиялық мемлекетті құрудағы ішкі мәселелерге байланысты өзектелінуде. Бұл мақсатқа ойдағыдай қол жеткізу, өз кезегінде тек қана мемлекеттік ұйымдар мен бірлестіктердің ғана емес, сонымен қатар қоғамның демократиялық көңіл-күйдегі топтарының бірігуіне күш салуды қажет етеді. Әл-Фараби «адам [тіршілік иесі ретінде] өз ісінде және жоғары жетілуге тек көптеген адамдардың бір жерде тұрақтанып бірігуі арқылы қол жеткізе алатын түріне жатады» деп пайымдайды [10, 108 б.]. Әл-Фараби өмірбаянында көрініс тапқан, хрестоматиялық бо- лып кеткен, оның идеяларының Әбу Әли Ибн Синаның дүниетаны- мына әсер етуінің куәсін [18, 48 б.] қазіргі танымда әдіснамалық ұстаным ретінде басшылыққа алу Орталық Азия халықтарының рухани мәдениетінің сабақтастығын дәлелдеуге мүмкіндік жасай- ды. Өз кезегінде Ибн Синаның терең пайымдаулары, атап айтқанда, «философтар, пайғамбарлар сияқты, адамдардың ұстазы бола ала- ды» дегені Бахманийара әл-Әзірбайжани философиясында көрініс тапты. Философия арқылы берілетін рухани дәстүр бұл адамзаттың ақиқатты жетуге бағытталған жолы, міне сондықтан Философ адамзаттың Ұстазы болып табылады. Түркі әлемі ойшылдарының рухани-мәдени тамырлары мен ғылыми идеяларының сабақтастығын Әбу Райхан әл-Бируни шы- ғармашылығынан да байқауға болады. Мысалы, әл-Фарабидің нәтижелі математикалық, жаратылыстану ғылымдарындағы және астрономиялық болжамдары әлемдердің көптігі туралы |