Шағын және орта бизнес, сауда бойынша

рұқсат беру рәсімдері мен одан әрі жеңілдету және әкімшілік кедергілерді қысқарту қажеттілігі;

сыртқы экономикалық жағдайға байланысты жалға алу ақысы мен жабдық құнының өсуі;

кәсіпкерлер мен жалдамалы қызметкерлердің төмен біліктілігі;

ауылдық елді мекендерде шағын және орта бизнесті дамытуға бағытталған мемлекеттік нысаналы бағдарламалар бойынша іске асырылып жатқан жобалардың төмен деңгейі;

ШОБ үшін нысаналы топ болып табылатын өңір халқының жергілікті өнімге деген сұранысының төмендігі;

қазіргі заманғы форматтағы базарлардың жоқтығы;

қосымша азық-түлік қорларын сатып алу үшін көкөніс қоймаларының жоқтығы;

өңірде сұйытылған газды бөлшек және көтерме бағамен сатуды реттеу проблемалары.

2.1.1.5. Өңіраралық ынтымақтастық

Маңғыстау облысында ел өңірлерімен арадағы республикаішілік кооперация тамақ, химия, жеңіл өнеркәсіптерінде, машина жасауда, резеңке және пластмасса бұйымдар өндірісінде, металлургияда, мұнай-газ кешенінде жолға қойылған (1-кесте).

Өңіраралық кооперацияның рыногтық әлеуеті өңірде монополист кәсіпорындардың (азотты тыңайтқыштар), не тауашалық өнімдер (диаметрі үлкен құбырлар) өндіретін кәсіпорындардың бар болуымен байланысты. Тиісінше, өңірге облыста шығаруға пайдасыз өнім әкелінеді (ұн, сары май, көкөністер, машина жасауға арналған құрағыш өнімдер).

Батыс макроөңірінің аясында мұнай-газ секторы кәсіпорындарының арасында сервистік қызметтер көрсету және мұнай-химия өнімін жеткізу бөлігінде өңіраралық ынтымақтастық әлеуеті бар.

Өңіраралық ынтымақтастықты дамыту мақсатында, өңірде ақпараттық-таныстырылымдық жұмыс (көрмелер, бизнес-конференциялар, семинарлар, кездесулер) тұрақты негізде жүргізіліп тұрады. Оған Павлодар облысының бизнес-делегациясының 2015 жылғы өңірге сапары болып табылады. Кездесу қорытындысында ауыл шаруашылығы өгімін, металл конструкцияларды, машина жасау өнімін қоса алғанда, 5 млрд. теңгеден астам сомаға Павлодар облысының кәсіпорындарының өнімін жеткізуге арналған ниетке қол жеткізілді.

ҮИИДМБ аясында іске қосылған кәсіпорындардың қызметін талдау негізінде, ТШО, ҚазМұнайГаз сияқты және басқа да компаниялардың даму бағдарламаларының аясында өндірістік қуаттылықтарын жүктеу үшін, әкімдік оларға көрші мұнай-газ өңірлерінен әріптестер іздестіруге жәрдем көрсетуде.

Маңғыстау облысы бойынша басқа өңірлерге жөнелтілген өндірілген өнім көлемі (жұмыскерлер саны 50 адамнан астам өнеркәсіптік кәсіпорындар бойынша) 2015 жылда 212,1 млрд. теңгені құрады (2014 жылы – 262 млрд. теңге). Төмендеу, жөнелтілетін өнімнің жалпы көлемінде негізгі үлесті алатын мұнайға арналған бағалардың арзандауымен байланысты болды. Басқа өңірлерге жөнелтілген өнім көлемі 2016 жылдың қаңтар-қазанында 431,2 млрд. теңгені құрайды, ал бағалау бойынша 2016 жылда 505,3 млрд. теңгені құрамақ. Арту теңгеге қатысты доллары бағамының өсуімен түсiндiріледi.

Басқа облыстың резиденттері мен резиденттер еместерінен сатып алынған тауарлардың жалпы қарағанда басқа өңірлерде сатып алынған тауарлардың үлес салмағы (жұмыскерлер саны 50 адамнан астам көтерме кәсіпорындар бойынша) 2015 жылда 72,6% құрады (2014 жыл – 52,48%). Бағалау бойынша көрсеткіш 2016 жылы 75% құрайды.
Өңіраралық ынтымақтастық бойынша SWOT-талдау:

МЫҚТЫ ЖАҚТАРЫ: тамақ, химия, жеңіл өнеркәсіптерінде, машина жасауда, резеңке және пластмасса бұйымдар өндірісінде, металлургияда, мұнай-газ кешенінде жолға қойылған өңіраралық байланыстардың болуы; өңіраралық ынтымақтастықты жолға қою үшін ақпараттық-таныстырылымдық жұмыстың жүргізілуі; әкімдіктің облыс кәсіпорындарына көрші мұнай-газ өңірлерінен әріптестер іздестіруге жәрдем көрсетуі	ӘЛСІЗ ЖАҚТАРЫ: өңіраралық ынтымақтастық аясында статистиканың жоқтығы; өңіраралық ынтымақтастықты дамыту саласындағы жеткіліксіз жүйелі жұмыс және пайымның жоқтығы
МҮМКІНДІКТЕР: өңірде ұлттық мұнай-газ кластерін, мұнай-сервистік кластерді және кәсіпшілік мұнай-химия кластерін құру аясында мұнай-газ секторының кәсіпорындарымен кооперация; басқа өңірлерден ауыл шаруашылығы өнімін жеткізуді ұйымдастыру; ҚР-ның басқа өңірлерінде және БЭК елдерінде сатуға арналған тауарларды өндіру үшін «Ақтау теңіз порты» АЭА аумағында процессингтік орталықтар құру	ҚАТЕРЛЕР: өңір өнімінің бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі; орталық деңгейде өңіраралық ынтымақтастықты дамыту перспективаларын мұқият пайымдаудың болмауы

Өңіраралық ынтымақтастықтың негізгі проблемалары:

ҚР Батыс макроөңірінің аясында, Өңірдің ел ішінде және БЭК елдерімен өңіраралық кооперацияны дамыту жөніндегі жол картасы әзірленбеген;

Қазақстанның басқа өңірлерінде өндірілуі мүмкін, салынып жатқан құрағыш өнімдер өндірісінің қажеттілігін талдау жүйелі негізгі қойылмаған;

өңірдегі тауарлар, құрағыш өнімдер және шикізат өндірісі туралы ақпараттық база әзірленбеген.

Негізгі капиталға инвестициялар көлемі 2012-2014 жылдарда 396 млрд. теңгеден 530 млрд. теңгеге дейін, НКИ 100,1%-дан 114%-ға дейін өсті. 2015 жылы негізгі капиталға инвестициялар көлемінің төмендеуі байқалады, НКИ 82,3% (459 млрд. теңге). Төмендеу, бірінші кезекте тау-кен өндіру өнеркәсібіне салынатын инвестициялардың, дәлірек айтқанда, машиналар мен жабдыққа, барлауға және өндіруге арналған шығындардың төмендеуімен байланысты болды. Мұнайға арналған әлемдік бағалардың төмендеуіне байланысты, мұнай-газ саласындағы бұрғылау бағдарламасы, геологиялық-техникалық іс-шаралар, жаңа ұңғымаларды игеру сияқты және тағы да басқа жобаларды қаржыландыру тоқтатылды.

1-сурет. Өңір бойынша инвестициялардың 2012-2014 жылдардағы кезеңдегі динамикасы

Батыс макроөңіріне кіретін облыстар арасында Маңғыстау облысы негізгі капиталға инвестициялар көлемі бойынша Атырау облысына кейін екінші орын алады (2015 жылда 458 млрд. теңге).

Шетелдік инвестициялардың көлемі 2012-2015 жылдарда 108,1 млрд. теңгеден (үлес - 27%) 137,6 млрд. теңгеге (үлес – 25,9%) дейін өсті.

Индустрияландыру картасының аясында 2015-2019 жылдардағы кезеңге (екінші бесжылдық) облыс бойынша инвестициялардың жалпы сомасы 163,1 млрд. теңгені құрайтын 28 жобаны іске асыру жоспарланған. Көрсетілген жобаларды іске асыру жаңадан 3074 жұмыс орнын құру көздейді.

Оның ішінде, 2015 жылы 44,1 млрд. теңге инвестициялар сомасына 10 жоба пайдалануға беріліп, жаңадан 670 жұмыс орны құрылды.

Инвестициялар тартылатын негізгі салалар өнеркәсіптік, мұнай сервистік, көлік-логистикалық, туристік және теңіз жобалары болды. Бұл салалар шетелдік, сонымен бірге отандық инвесторлар үшін де тартымды. Мұнда мына жобалар іске асырылды және іске асырылып жатыр:

1) «Боржақты-Ерсай» темір жол желісінің құрылысы», «Құрық портында паром кешенін салу және әмбебап жүк-жолаушылар паромдарын пайдалану» және «Халықаралық теңіз сауда портын солтүстік бағытта кеңейу». Паромдық өткелмен бірге темір жол тармағы порттар арқылы Каспий өңірінің елдеріне және Еуропаға Қазақстанның батыс бағыттағы транзиттік әлеуетін көтеруге ықпал етпек.

2) «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ итальяндық «Eni» компаниясымен бірлесіп іске асырып жатқан «Құрық ауылында кеме жасау/кеме жөндеу зауытын салу» жобасы. Ол Каспийдегі теңіз операцияларымен байланысты жобалардың логикалық жалғасы болып табылады.

3) өңіраралық ынтымақтастықтың маңызды буыны болатын «Жаңаөзен-Түрікменстан шекарасы», «Бейнеу-Өзбекстан шекарасы» автомобиль жолдарын реконструкциялау жөніндегі жобалар.

ИИДМБ аясында 2016 жылға 167,3 млрд. теңге сомасына, шамамен 1885 жұмыс орнын құрумен 9 жобаны пайдалануға беру жоспарланған. 1.12.2016 жылғы жағдай бойынша 5 жоба пайдалануға берілді:

1) Азық-түлік тауарларын сақтауға арналған қоймалық орынжайлар құру, «Азерсун өндіріс және логистика орталығы» ЖШС;

2) Премиум сыныпты газ-герметикалық бұрама қосылыстары бар құбыр кесетін зауыт құрылысы, «Қазақстан Пайп Трэдэрс» ЖШС (Тенарис);

3) Дайын өнімді шығару бойынша өндірістік қуаттылықты арттырумен минералды тыңайтқыштар өндіретін зауытты жаңғырту, «ҚазАзот» ЖШС;

4) Ақтау халықаралық теңіз сауда портын солтүстік бағытта кеңейту, «Ақтау Теңіз Солтүстік Терминалы» ЖШС;

5) Құрық портында паром кешенін салу және әмбебап жүк-жолаушылар паромдарын пайдалану, «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ.

Облыс әкімдігі 2012-2015 жылдарда Еуропадан, Қытайдан және БАӘ-нен келген инвесторлармен 25-тен аса келісімге қол қойды.

Инвестициялар тарту мәселесінде «Ақтау теңіз порты» арнайы экономикалық аймағы республика бойынша (Астана АЭА-нан кейінгі) екінші тиімді дамып келе жатқан АЭА ерекше рөл ойнайды. Құрылған сәттен бастап «Ақтау теңіз порты» АЭА аумағында шамамен 79,8 млрд. теңге тартылып, 234 млрд.теңгенің өнімі өндірілді, бюджетке 19 млрд. теңгеден асатын мөлшерде салықтар төленді. 1000-нан аса тұрақты жұмыс орындары құрылды.

Инновациялар

Өңірлік инновациялық саясатты дамыту мамандандандырылған технологиялық ресурстарға негізделген өңірлік бәсекеге қабілеттіліктің өсуін ынталандыруға бағытталған.

Өңірдің инновациялық қызметінің негізгі көрсеткіштері жан-жақты беталысқа ие (2-кесте). Инновациялық белсенділік деңгейі, 2015 жылы орташа республикалық көрсеткіш 8,1% болғанда 4,0% құрады (2012 жыл – 2,4%).
2-кесте. Маңғыстау облысы бойынша инновациялық қызметтің негізгі көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2012 жыл	2013 жыл	2014 жыл	2015 жыл	ҚР бойынша (2015 жыл)
Инновациялық белсенді кәсіпорындардың саны	бірлік	11	20	32	41	2585
Инновациялар саласындағы белсенділік деңгейі	%	1,6	2,4	3,4	4,0	8,1
Инновациялық өнім көлемі	млн. теңге	3609	1395,4	1546,8	1234,6	377196,7
Ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді орындаған қызметкерлер саны	адам	454	612	583	648	24735