МахмұТ ҚАШҒари «диуани лұҒат-ит-түРК»
МӘСДАР ҚАТАРЫНДА АЙТЫЛМАҒАН МӘСДАРЛАР ТУРАЛЫ
жүктеу/скачать 94,7 Kb.
|
М.Қашқари
- Бұл бет үшін навигация:
- КІТАПТА АЙТЫЛҒАН ЖӘНЕ АЙТЫЛМАҒАН НӘРСЕЛЕР ХАҚЫНДА
МӘСДАР ҚАТАРЫНДА АЙТЫЛМАҒАН МӘСДАРЛАР ТУРАЛЫМәсдарлар (яғни етістіктің тұйық райы — А. Е.) екі түрлі болады: Біріншісі: түп (негізгі) мәс дар. Бұл түрдегі мәсдарлар етістік бөліміндегі өткен шақ пен келер шақ етістіктерімен Sipre қоса көрсетілді. Екіншісі: әсілінде мәс дар болмай, сөз қосу, түрлендіру арқылы жасалған мәсдарлар. Мұндай мәсдарлардың сипат - мәнісі болады. Бұларды аса қажет жерлерінде ғана көрсетіп отырамын. Taz keliki borkuige (таз келікі бөрікшіге) — Таздың келері бөрікші («Таздың барар жері бөрікшінің дүкені» деген мағынаны айтпақшы)» мақалындағы «о^ keliki (келікі) — келікі» сөзі де сол секілді. Мына бір мәсдарлар қатаң сөздерге «J к» яки ғ» әріптері қосылып жасалады. Мысалы, Вагығ bardbi (барығ барды)» («қатты барды» демекші), қиып игик urdbi (ол құлын ұрұқ ұрды) — Ол құлын ұрып ұрды («ол құлын қатты, үсті-үстіне ұрды» демекші)» түрінде в — кездесетін жалғыз өзі қолданылмайды. Ол құлын қатты тепті» деген түрдегі «sokyk (сокүк)», «tepik (тәпік)» сөздері қосылып жасалған мәсдарлардың көрінісі. Мұндай түрдегі мәсдарлар жеке, көпше мәні аңғарылады, «(Тәңірі Мұсаға жекелеп айтты)» — деген секілді. Сөзді қысқартып, қағидаларды бір тәртіпте үйретіп беру үшін, қағидалар жөнінде қысқаша тоқтадық. Қалғандарын осыған салыстырып түсініп алуға болады. Бұл жерде мен көрсеткен қағидалар (ережелер) мен ишара жасаған жайлар күллі түрік тілдері үшін бірдей ортақ болып келеді. Құда қаласа, бұлар өз орнымен түсіндіріледі. КІТАПТА АЙТЫЛҒАН ЖӘНЕ АЙТЫЛМАҒАН НӘРСЕЛЕР ХАҚЫНДАКітапта мұсылман түріктері елдеріндегі таулардың, шөлдердің, ойпаттардың, дариялар мен көлдердің, аттарын жаздым. Олар қашан да қолданылып келеді, тілдерде әрдайым ұшырасып тұрады. Солардың кең танымал болғандарын жаздым, онша белгілі болмағандарын тастадым. Мұсылман болмаған түрік елдеріндегілердің бағзы біреулерін жаздым, бағзы біреулерін қалдырдым. Өйткені, оларды (белгісіздерін — А. Е.) жазғаннан пайда жоқ. Түрік тілдеріне кейін кірген сөздерді және жазбадым. Ер мен әйел есімдерінің де бәрін емес, тек ең көп ұшырасатын өрі баршаға таныс болғандарын тура мәндерін біліп алғысы келгендер үшін көрсетіп өттім. жүктеу/скачать 94,7 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|