Комсомольсо-профсоюзный кросс

Второй этаппрофсоюзного-комсомольского кросса проводила на днях неполная средняя школа при Джамбулском свеклосовхозе№1. Маршрут, который должны былипройти учащиеся, укрыт был глубоким снегом. 14 команд вышли на старт.

В кроссе участвовал 71 человек. Команды учеников старших классов (руководители т.т.Козырев, Акайчиков, Теплякова) прошли дистанции 25 киллометров в два раза быстрее установленного времени. Настроение у всех было бодрое.

Хорошие результаты показали также команды под руководством учеников Асекова и Джексембиева. Они сдали зачета на «отлично».

Большую помощь в организации и проведении кросса оказали учителя т.т.Бичурен, Ткачева и Кожеспаев, сами принявшие активное участие в кроссе.
Колхозные лыжные команды

КРАСНОГОРКА. Деятельную подготовку развернула молодежь района к комсомольскому-профсоюзному кроссу, посвященному ХХІV годовщины Красной Армии. Утром и вечером восемнадцать лыжных команд выходят на занятия. Они совершают походы, преодалевают препятствия горной местности. Каждая команда уже преодалела не менее 50 киллометровпробега на лыжах.

В кроссе принимают участие 180 человек. Среди них 65 школьников и 20 курсантов-трактористов МТС. В командах свыше 60 процентов девушек. У всех команд имеются лыжи.

Помимо лыжных, в колхозах создано 11 пеших команд, которые также участвуют в кроссе. В день Красной Армии все участники его совершат 15 киллометровый поход по пересеченной горами местности.

Большое внимание подготовке квалифицированных кадров из домашних хозяек уделяется на 11 дистанции пути. 87 женщин освоили профессии слесарей, стрелочниц и сдали государственный экзамен. Отличницы учебы т.т.Тастанова, Чаметова, Мусабаева, Белякова и другие, вполне подготовлены к замене своих мужей на производстве.

Тов.Красикова после ухода своего мужа в Красную Армию работает электросварщиком.

М.Климов.

... Коллектив работников управления, где начальник тов.Сазыкин, дополнительно сдал на пункт по приемке теплых вещей для Красной Армии 7 полушубков, 5 пар валенок, 15 шапок-ушанок. Не отстают от своих мужей и жены. Они связали 13 паршерстяных носков и варежек.

ШМЫРЕВ.
На Сталинскую вахту имени ХХІV годовщины РККА стали не только железнодорожники, но и их жены.

10 домохозяек станции Абаил во главе с А.Поповой и В.Сергеевой очистили станционные пути от снега. Большую помощь путейцам в борьбе со снежными заносами оказали женщины 108 разъезда.

В.КРЫМЧЕНКО.
Учителя и учащиеся джамбулской школы им. Карла Маркса отмечают ХХІV годовщинуКрасной Армии усилением сбора теплых вещей. В последние дни на городской пункт сданы: пара валенок, меховой жилет, ватные брюки, 4 шапки-ушанки, 11 пар теплых рукавиц и носков, пара теплого белья.

А.ДОСЫМБЕКОВ.

Весь советский народ поднялся на защиту своего отечества от фашистских банд. Тысячи женщин пришли на производство, стали к станкам. В первые же дни войны и решила освоить токарное дело. Два месяца обучалась на бандажном станке. От степендии я отказалась: все эти деньги пошли и Фонд Обороны.

В первые дни учебы мне было очень трудно. Я часто задумывалась о том, могу ли быть полевной в этом деле. Но жгучал ненависть к оккупантам побуждала меня к упорному труду. Я училась день и ночь. Свыклась с работой, полюбила станок. Два месяца упорной учебы не прошли даром – я теперь токарь и работаю самостоятельно на бандажном станке т. Багрова Георгия, ушедшего на днях в действующую армию. Георгий был хорошим производственником. Работал он в дни Отечественной войны за двоих – за троих. Я также не уступаю ему в работе. Свои сменные задания я выполняю на 200 и более процентов.

Недавно мне дали срочное задание – расточить бандажи вагонных скатов. На обточку двух бандажей требовалось 12 рабочих часов. Я заказ выполнила за 6 часов и работа моя аттестована отличной оценкой. Высокой выработки я добиваюсь ежедневно благодаря тому, что дорожу каждой миутой рабочего времени и заранее подготавливаю станок к работе.

С большой гордостью я прочитала в газетах о победах Красной Армии, особенно на Московском участке фронта. Эти сообщения воодушевили меня на еще большие производственные успехи. Сейчас мое стремлению – стать трехсотницей. И я буду трехсотницей.

Евдокия Ивановна Бугрова, Токарь депо Коскудук
Соберем сотни тонн цветных металлов для нужд фронта

Лютой ненавистью к подлым фашистским варварам переполнены сердца всех советских граждан, каждой советской женщины, каждой советской матери.

Наш вождь товарищ Сталин, под мудрым водительством которого наша доблестная Красная Армия наносит сокрушительные удары по немецким войскам, призывает нас напрячь все силы, усилить нашу помощь фронту для того, чтобы уничтожить подлых немецких захватчиков. Это наша священная задача, святой долг каждого гражданина советской страны.

Товарищ Сталин призвал увеличить строительство танков, самолетов, пулеметов, винтовок, боеприпасов и т.д. Для этого нужно много цветного металла – меди, цинка, олово. А у нас почти в каждом доме имеются предметы из подносы, самовары, кастрюли из алюминия, меди и т.д. почти в каждом доме можно найти медные или алюминивые вещи, вышедшие уже из домашнего обихода. Если все это собрать, то получим вагоны дорогих цветных металлов, так необходимых сейчас для оборонной промышленности.

Я обращаюсь ко всем домохозяйкам с призывом: собирайте и сдавайте для нужд фронта цветные металлы!

Домохозяйка Ольга Титовна Демченко, ст.Джамбул.

03.01.1942 г. Джамбулская областная газета «Коммунист» №2(654)
Курсы радиооператоров

Двухмесячные курсы по по подготовке радиооператоров-коротковолновиков организованы при радиоузле станции Чу. Большинство курсантов – женщины-домохозяйки. Руководит курсами опытная радиотелеграфистка кандидат в члены КП(б) К тов.Васильева.

Т.Турсимбаева

газета «Коммунист» 28 февраля 1942 года №50 (702)
Медицинские сестры

Джамбулская областная медицинская школа выпустила новый отряд медицинских сестер в количестве 38 человек.

Госэкзамены показали что, выпускники серьезно поработали над сабой, пробрели прочные знания.

На «отлично» сдали экзамены т.т. М.Брусова, В.Цын-Шен, А.Колмацкая, А.Афанасьева, Е.Донец, Е.Оноприенко, А.Сухинина, Г.Сагимбекова, С.Садыкова, А.Царелунго и другие.

Все выпускникиполучили назначение на работу в лечебные учреждениянашей области.

И.Алмазов, завуч школы.

газета «Коммунист» 1марта 1942 года №52 (704)

Передаю свой опыт

Призыв нашего любимого вождя товарища Сталина – усилить помощь фронту дошел до глубины сердца, поднял чувство ответсвенности за любимую родину. Я стала двухсотницей. Свой опыт я передаю всем сортировщицам. Теперь по военному, за двоих, работаю не только я одна, но и мои товарищи Досанова, Бондаренко, Тайтанкиева и другие. Ростут ряды стахановцев, двухсотников.

В 1942 году я обязуюсь давать не менее двух с половиной норм. Буду и впредь обучать работать по-стохановски новых сортировщиц, своим самоотверженным трудом помогать нашим героическим воинам до конца разгромить фашистских варваров.

Раискуль Копжасарова, Сортировщица Джамбулской шерстимойки

газета «Коммунист» 4 марта 1942 года №53 (705)
Танк «Общественница»

В ознаменование Международного Коммунистического Женского Дня домохозяйки Джамбулского железнодорожного узла решили начать сбор средств на постройку танка «Общественница». За несколько дней жены железнодорожников уже собрали свыше 3500 рублей. Сбор средств продолжается. В нем принимают участие и работницы узла.

В областном казахском драмтеатре собрались позавчера на свой праздник женщины Джамбула.

Торжественное собрание Джамбуклского городского Совета депутатов трудящихся совместно с партийными и общественными организациями, посященное Международному Женскому Дню – 8 марта, открывает заместитель председателя исполкома горсовета товарищ Юсупбаев.

В президиуме собрания – секретарь ЦК КП(б) Казахстана по транспорту тов. Кадырбеков, зам.предсовнаркома Каз.ССР тов. Тажибаев, члены бюро обкома и горкома КП(б)К, стахановки, домохозяйки.

Бурными, продолжительными аплодисментами отвечают присутсвующие на предложение избрать в почетный президиум Политбюро ЦК ВКП(б) во главе с вождем народа, мудрым полководцем, организатором побед на фронтах Отечественной войны – Иосифом Виссарионовичем Сталиным.

С содержательным докладом о Международном Женском Дне выступила зав.отделом пропаганды и агитации горкома КП(б)К т.Градовская.

Собравшиеся с большим подъемомо приняли письмо родному и любимому Сталину.

газета «Коммунист» 10 марта 1942 года №58 (710)

Городское собрание женского актива

26 марта состоялось общегородское собрание женского актива города Джамбула. В казахском областном театре собрались стахановки железнодорожного узла и предприятий города, врачи, сандружинницы, служащие учреждений. С докладом об обращении женщин города Алма-Ата выступила зам. Председателя облсовета депутатов трудящихся тов. Градовская.

- Мы, женщины города, - заявила она, - должны горячо откликнуться на призыв славных патриотов столицы солнечного Казахстана. Каждая изнас обязана отдать для защиты матери-Родины, для быстрейшего разгрома врага все свои силы. Каждая из нас должна бороться за то, чтобы завоевать почетное звание гвардейца тыла.

На трибуну вышла стахановка тов.Ферапонтова, вчерашняя домохозяйка... В дни Отечественой она окончила курсы электросварщиков и сейчас, работая в депо, выполняет норму на 225-250 процентов. Тов. Ферапонтова призвала женщин последовать ее примеру, пойти на производство и работать, не поклодая рук, по стахановски.

Собрание приняло решение: окозать активную действеннуюпомощь колхозам в проведении весеннего сева, принять непосредственное участие в сельскохозяйственных работах: призвало женщин-домохозяек итти на производство заменять мужчин,ушедших на фронт, в промышленности и на транспорте, в совершенстве овлапдеть новыми прфессиями, работать за двоих, за троих. Женщины обязалисьвзять шефство над детскими домами и интернатами, окружить материнской лаской и заботой детей, потерявших соих родителей.

газета «Коммунист» 28 марта 1942 года №74 (726)
Озат колхозшылар

МЕРКІ. «Қызыл Октябрь» колхозының қызылшашылары Октябрь мерекесі алдындағы социалистік жарыс бойынша алған міндеттемелерін орындау үшін еңбек өнімділігін еселеп артыруда. Исабаева, Шоушабаева, Бұзауова, Егембердиева сияқты колхозшылар күніне норма бойынша 5 центнер қызылша аршудың орнына 12-14 центнерден аршыйды. Колхозда стахановшы қызылшашылар қатары күн сайын көбеюде. Бұл колхозда қызылша өнімін жыйнау және тасу жұмыстары енді аз күнде толық аяқталады.

Қазақ ССР Жоғарғы Советі Президиумының 1944 жылғы 6-қарашадағы Жарлығымен Жамбыл облысы, Свердлов ауданы, «Қарасу» колхозының мүшесі, 8 баланың анасы Тойбекова мариям ІІдәрежелі «Ана даңқы» орденімен, Жамбыл облысы Талас ауданы, «Ақкөл» олхозының мүшесі Жұмағұлова Алтынқыз 7 бала туып, өсіргені үшін ІІІдәрежелі «Ана даңқы» орденімен, Жамбыл қаласындағы үй шаруасындағы Диқанбаева Әутай 5 бала тәрбиелеп өсіргені үшін ІІ дәрежелі «Ана меделімен» марапатталды.

Бопыш Мырзалиева! Бұл – «Билікөл» совхозының 3 фермасының гурт басқарушысы. Оның жасы 45 те. Бірақ оның бет ажарында ерекше бір қайраттың белгісі сезледі.

Ол бір терең ойға шомғандай. Кім білсін, мүмкін ол майданға аттандырған ерін, көзінің ағы мен қарасындай екі ұлын ойлап отырған шығар. Онда әлде түпсіз, терең ойдың, үміттің жеңіске деген сенімнің, қуаныштың сезімдері бар сияқты.

Рас. Жұмысшы ананың көкірегін кернеген мақтаныш та жоқ емес, өйткені ол кеше ғана көсеміміздің тарихи баяндамасын, данышпандық сөздерін, қуатты жеңіс үнін естіді. Еліміз зор жеңіске ие болып, дұшпан күйреп, түпсіз тұңғиыққа құлдыйлап апатқа ұшырағалы тұрғанын білді.

Осымен қатар ол з ортасының, тарихи кезеңнің алдыңғы қатарлы адамы. Оның ері гурт басқарушы еді, екі баласы да совхозда жұмыс істеп, оқып, тәрбие алған еді.. ал қазір бұлар өздерінің сүйікті Отанын азат етіп, - енді фашист жыртқышты өз үңгірінде құрту күресінің алдыңғы сапында жүр.

Мырзалиева жолдасосы ферманың атақты гурт басқарушысы, тек бұл ферманың ғана емес, ол бүкіл совхоздың, облыстың ардақты адамдарының бірі. Ол біздің әскерлерімізге ет, май, сүт жеткізуде аянбай еңбек етіп жүрген батыр аналардың бірі. Ол өз Отанын, совет елін жанындай жақсы көреді. Сонымен қатар ол сонау қарасы өшкен, ажарсыз сұрғылт заманды да басынан кешірген адам. Ол совет тұсында рахат тұрмысты да көрді, ол қазіргі соғыстың қиыншылықтарын да басынан кешірді. Бірақ оған мойыған ол жоқ. Қайта оған ерекше бір қайрат біткен. Өйткені ол совет адамы – ана. Бізбен сөйлескенде ол көсіліп көп әңгіме айтқан жоқ..

• 
  Ерімді, балаларымды майданға аттандырып салғаннан кейін, олардың жұмысын өзім атқаруға тура келді. Майдандағы ерлеріміз бен балаларымызға мұнда еңбек етіп, көмектесуіміз керек қой дейді ол. Мұның өзі жай ғана сөз сияқты. Бірақ мұнда отаншыл, ел анасының терең ой-сезімі жатыр...
  

Бопыш Мырзалиева мен оның серіктерні мал шаруашылығын өркендетудің мемлекетті жоспарын асыра орындаған. Төлдерінде шығын да болмаған. Баққан малдары шетінен күйлі. Мал қыстауға дайындық жұмысы үлгілі аяқталған. Бұлар бұл табысқа әрине қажырлы еңбектің, Отанға шексіз берілгендіктің арқасында жеткен.

Мырзалиева жолдас Октябрь мерекесінің құрметіне арналған жыйылыста сыйлыққа бір қой алды, оның бірнеше сауыншылары да ақшадай сыйлық алды. Совхоз көлемінде бұлардың гурті алдыңғы қатарлы гурттердің бірі болғандығы атап көрсетілді.

Бопыш осы совхозбен бірге жасасып келе жатқан адам. Осыдан 11-12 жыл бұрын қазіргі Бопыш басқарған гурттың тұрған жері құлазып жатқан маң дала еді. Қазір бұл жерде қыстақ бар. әдемі үйлер бар, мектеп бар. қалың тоғай бар, ауыл маңын қаптап, жайылып жатқан қора-қора қой, табын-табын сыйыр бар.

Мұның бәрі де алыстан ерекше көзге тартып тұрады. жаңағы қайратты ананың көңілін өсірген, оған күш берген де осы 10-15 жылғы зор екбектің жемісі еді.

Бопыш тұрған ауылдың сырт көрінісі осындай. Бірақ бұл аз. Бұл ауылға үңіле қарасаң үлкен жаңалықтар көзге түсе береді. Онда хат танымайтын адам бірен-саран ғана. Оқу жасындағы балалардың бәрі де оқда. Қыруар малды бағып-өсіріп отырғандардың анағұрлым көпшілігі әйелдер. «Билікөл» совхозына абырой әперіп отырған да осы ержүрек әйелдер. Олардың ішінде ерекше кзге түсетін адамдардың бірі де де осы гурт басқарушысы Бопыш Мырзалиева деуге болар еді. Бопыш майданнан малын да, жанын да аяған жоқ. Бұлар бір үйде 5 жан екен. осының үшеуі майданда неміс басқыншыларға қарсы ерлік күрес жүргізуде. Ал қалған екеуі ет-сүт фабрикасы совхозда қаһармандық еңбек істеуде.

Қазақ халқының ержүрек қызы, қайратты ана, қажырлы қызметкер Бопышты жұртшылығымыз ерекше қадірлейді, құрметтейді. Кеменгер Сталиннен зор тарихи баға алып отырған совет әйелдерінің ерлік ісін жұртшылығымыз мақтаныш етеді.

Ж.Бейсенбин, «Сталиндік жол» Жамбыл қалалық газеті,

16-қараша, 1944 жыл. №226 (1589)

САҒЫНДЫРҒАН, САРҒАЙҒАН ХАТТАР

1943 жылдың алғашқы айында республикада қазақ халқының майдандағы қазақтарға хат жолдау науқаны қарқын алды. Барлық партия ұйымдарында, облыстық партия комитетінің бюро мәжілісінде хаттың мәтіні талқыланып,оны тұрғындар арасында түсіндіру үшін 47 адамнан тұратын арнайы топ құрылды. Мұндай топ аудандарда да жасақталды. Барлық жерлерде ашық партия, комсомол жиналыстары да өткізілді. Сонымен бірге бұл саяси науқанның еңбек өнімділігін арттыруға ықпал жасау жағы да қарастырылғанын айта кеткен жөн. Барлық жиналыстардың соңында еңбек ұжымдары мен жекелеген еңбеккерлер көтеріңкі социалисттік міндеттемелер қабылдады. Тек Меркі ауданында хат мәтіні 31 колхозда талқыланып, оған 7561 адам қол қойған. Хатты талқылау кезінде аудан жұртшылығы «Колхозник Казахстана» танк колоннасын жасақтауға тағы да 1500000 сом жинайтындарына сендірген. Сонымен бірге аудандағы «Большевик» колхозының төрағасы Жолдыбаев жаңа қуатты танк колоннасын жасақтауға тағы да 50000 сом беретіндігін айтты. «Сұрат» колхозының ферма меңгерушісі Есжанов мал басын 100 пайыз сақтайтындығына және әр 100 саулықтан 130 қозы алатындығына сендірді. Осы ауданның «Қостоған» колхозының ұстасы Қайпбаев көктемгі дала жұмыстарына қатысатын техниканы 5 ақпанға дейін жөндеп, бітетіндігін айтты. Осы хатқа қол қойған 33072 Жамбыл ауданының қазақтары да көтеріңкі міндеттеме алып, қорларға қаржы аударуға міндеттелді. Бұл бастамадан бірде-бір адам, ауыл, аудан сырт қалмағанына сарғайған құжаттарды ақтарған сайын көзіңіз жетеді. Сауапты іске студенттер де үлес қосты. Мысалы Жамбыл педучилищесінің студенттері жастарға «Жамбыл комсомолеці» танкін жасау жөнінде үндеу көтергеннен кейін өздері бас болып, қаржы жинауға кірісті. Аз уақытта 800 сом жинады. Студент Т. Оспанова степендиясынан 20 сом берсе, оқытушылар мен қызметкерлер танк қорына бір күндік жалақыларын аударуға келісті.

Елде танк колоннасына және басқа да жауынгерлік техникаларды жасақтауға қаржы жинау жұмысы барлық жерде жүргізілді. Бұл бастамадан немесе істен бірде бір азамат сырт қалған жоқ. Олардың сырт қалмауын жергілікті билік қатаң бақылап отырғанын да жоққа шығаруға болмайды. Елде «Жамбыл колхозшысы» танк колоннасын, «Советтік Қазақстан» авиақұрамын, «Турксибовец» бронды пойызын жасақтауға облыс бойынша 1943 жылдың басында 23053 мың сом аударылғаны айтылған. Сол жылдары жеке адамдардың осы қорға қаржы аударуы артқан. Мәселен Талас ауданының «Тамды» колхозының төрағасы Жұмағұловқа танк колоннасын жасақтауға 50 мың сом аударғаны үшін Сталиннен алғыс келген. Осы ауданның Карл Маркс ауылдық советінің төрағасы Абдрамбаев 10 мың сом, оның ауылдасы «Бостандық» колхозының бастығы Түгелов 20 ірі қара берген. Жеке адамдардың қаржы аударғаны және киім-кешек бергені жөнінде мысалдарды көптеп келтіре беруге болады.

1945 жылы 24 маусымда болған Жеңіс парадына қатысқан жуалылық майдангер Төрен Сейтайұлы майданнан келгеннен кейін аудандық ауыл шаруашылығы өнімдерін даярлау кеңсесінде еңбек еткен. Ол сарғайған құжаттар арасынан мынандай деректерді жазып алған. Соғыс жылдары Жуалы ауданы қорғаныс қорына 31 мың қой, 14 мың ірі қара, 50 мың қоян, 400 жылқы, 35 мың шошқа беріпті.

Қазақтардың майдандағы қазақтарға жолданатын хатына қол қою барлық жерде ерекше бір көтеріңкі көңілмен өткенін сол кезде жазылған құжаттардан анық байқауға болады. «Біз қазақ халқы ерлікті мәңгі ұран етіп, жауға тізесін бүкпеген, құл болып басын имеген елміз! Бүгінгі соғыс сол елдігімізді, ерлігімізді танытар сәт! Сондықтан да бауырларымыз жан аямай шайқасып, ұлы бабаларымыздың ерлік жолдарын майдан далаларында жалғастыратындарыңа сенеміз!» дегендей сөздер айтылғаны анық. Сол жиналыстарда эпостық жырлардағы батырлардың және совет өкіметін құруда ерлік көрсеткен ерлердің есімдері асқақтатылды. Сол бір жиналыстарда «Біз қазақ...» деген сөздер жиі естілуінің өзі елдің еңсесін көтеріп тастады. Мұндай хаттар сол кездегі СССР-дің құрамындағы барлық халықтардан майданға жолданғаны анық. Осыдан-ақ алып империяда ұлт намысын көтере отырып, ұлт саясатын жүргізуде жаңа жол тапқанын сол жылдары анық байқауға болады. Сол жылдары қазақ баспасөзінде бұрын «байдың баласы» деп аты аталмай жүрген эпос батырларының да есімдері асқақтады. Сол батырлардың ерлігін майдан даласында қазақ ұландарының жалғастыруына үндеді. Соғыс ардагерлерінің естеліктерінде комиссарлар қазақ сарбаздарын Қобыландыша, Алпамысша, Ер Тарғынша...Амангелдіше шайқасуға ұрандады.

Соғыс жылдары майданға, майданнан жолданған хаттар елге ерекше әсер еткенін аңғару қиын емес. Сондықтан да бұл мәселе жөнінде осы жылдан бастап, облыстық партия комитетінің бірінші хатшысының өзі орталық партия комитетіне ақпар беріп отырған. Мәселен 14 қаңтарда орталық партия комитетінің хатшысына жолдаған хатында майдан жауынгерлерімен хат алысып тұратын кісілердің тізімі жолданған. Мәселен Талас ауданының «Тамды» колхозының төрағасы Бейсенбай Жұмағұлов, осы ауылдың «Кеңес Төбе» совхозының Науат Егембериева, Свердлов ауданының «Көкөзек» колхозының звено жетекшісі Арзахан Кекілбаева, Жамбыл ауданының «Билікөл» совхозының сауыншысы Айжамал Қабылбаева, Луговой ауданының «Восток» колхозының звено жетекшісі Баршын Бетегеева сияқты азаматтар газеттерде жарияланған материалдар арқылы майдан ерлерімен танысып, хат алмасып тұрған.

Майдан мен тылдың байланысы күшейе түсті. Облыстан жоғары жақтан жолданған жедел хаттардың көшірмелерінде Ленинградқа баратын қазақстандық делегациялардың құрамына жамбылдықтарды енгізу жөнінде ұсыныстар бар. Сол делегацияның құрамына Жамбыл ауданының «Красная Звезда» колхозының бригадирі Оразбай Құдайбергеновті, Луговой ауданының «Восток» колхозының товарлы сүт фермасының меңгерушісі Анна Моторинаны және Түрксіб темір жолының саяси бөлімі бастығының орынбасары Сүлеймен Бектебековті қосу жөнінде облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы ұсыныс жасаған. Осындай жедел хаттардың көшірмесінен майданға сыйлық апаруға делегация құрамында Жамбыл машина-трактор станциясының, трактор бригадасының бригадирі Сүйіндік Сүлейменовтің және облыстық милиция басқармасының саяси бөлімінің бастығы Шәкіжан Қуанышовтың болғанында көресіз.

Өмір мен өлім арпалысып жатқанда махаббат шоғы бір сәт те сөнген емес. Оны Жуалы ауданының тұрғындары Ұяткүл Сапарәлі келіні мен Тәліпбек Сапарәлі ұлының бір-біріне өлеңмен жазған хаттарынан анық байқауға болады. Шаршап-шалдыққанына, қажығанына қарамастан майдандағы еріне деген сағыныш оты бір сәт те сөнбеген Ұяткүл ананың хаты кімді де болса махаббат бесігінде тербететіні анық. Өмірден озған Ұяткүл апамыздың еріне жолдаған хатын оның ұрпақтары мен замандастары бүгінгі күнге дейін айтады.

Сәлеммен өзіңнің Тәліпбегің.

Тағы бір солдаттың госпиталдажарадар болып анасына жолдаған хатын оқып көрейік. Хатты жанында жатқан «Әбеке» деген кісіге жазғызған.

Әбеке,өзіңмен үш-төрт айдай болдым жолдас,

Қазаққа қастық қылған оңбас.

Обалы өңкей жастың Гитлерге,

Қырылдау қабыр жаумен мыңдаған жас.
Апажан, «мен өлді» деп, өле көрме,

Көңілді қайғы-дертке бөле көрме.

Артымда Гүлзағира бір қарындасым,

Мал үшін бір наданға бере көрме!...

Соғыс жылдары майданға, майданнан жолданған хаттарға ерекше мән берілген. Үш бұрышты хаттардың сыртында «Просмотен военнойЦензурой» деген мөртабанның тұрғанын айтпағанда хатты қалай жазу керектігі де еске алынған. Қажет десеңіз хат жазуға саяси мән беріп, оны ұйымдастырған. Сондай хаттардың екеуін оқып көрейікші.

Облыстық «Коммунист» газеті, 1942 жыл, 27-тамыз, №203

Жамбыл облысының мемлекеттік мұрағатының 282-қорының 1-тізімдемесінің 43-бумасындағы 655-ісінің тарихи құжаттарын парақтаған сайын 1944 жылы әйелдер арасындағы жұмыс ерекше қарқын алғанын байқайсыз. Оған Бас Қолбасшы Сталиннің Ұлы Октябрь социалистік ревалюциясының 27 жылдығына арналған салтанатта жасаған тарихи баяндамасында; «Тарихқа совет әйелдері мен жастарының Ұлы Отан соғысы жылдарындағы өшепес ерлігі мәңгі енеді» деген сөзі ерекше ықпал жасаған. «Бәрі Жеңіс үшін...Бәрі майданға!» деген ұранмен еңбек еткен совет халқымен бірге әйелдер де ауырлықты қайыспай көтеріп, айналасына ерліктің мұқалмас өнегесін көрсетті. Осы жылы колхозда еңбек ететіндердің 59,1 пайызы әйелдер болды. Олардың белсенділігін арттыруға өндіріс орындарында, колхоздарда, совхоздарда және МТС-терде құрылған 487 әйелдер кеңесі ерекше ықпал жасады. Ең бастысы, әйелдердің саяси белсенділігін арттыруға осы жылы қол жеткізді. Барлық елді мекендерде жаңадан шыққан Сталиннің «Совет Одағының Ұлы Отан соғысы туралы» кітабы оқылып, талқыланып, соған байланысты көтеріңкі еңбек міндеттемелері алынды. 1944 жылдың 8-шілдеде СССР Жоғарғы Советінің Президиумы әйелдердің рөлін көтеру туралы қабылдаған арнай жарлығы олардың белсенділігін бұрынғыдан да арттырды. Бұл істің басы-қасында насихатшылар жүрді.Оның ішінде ауыл шаруашылығындағы 1992 әйел насихатшыға ерекше тапсырма жүктелді. Сол сияқты әйелдер басқаратын 72 үгіт тобы бұл істе жетекші рөл атқарды. Барлық жерлерде күнтәртібінде тұрған мәселелер бойынша әйелдердің баяндама немесе хабарлама жасауына мән берілді. Бір ғана мысал:Көктерек ауданының «Амангелді» колхозында Баяубаева жетекшілік ететін үгіт тобы 6 айда тұрғындар арасында 72 рет әр түрлі тақырыптарда әңгіме өткізді.

Әйелдер сауатсыздықты жоюға да белсене араласты. 1944 жылы Көктерек аудананың «Кеңес» колхозында сауатсыздықты жою мектептеріне 314 адам тартылды. Бір ғана Свердлов ауданының 55 сауатсыздықты жою мектептерінде 1115 адам оқыды. Сол жылдардың басты міндетіне айналған қорғаныс қорына қаржы, киім-кешек жинауына да әйелдер белсене араласты. Мойынқұм ауданының «Кеңес» колхозының әйелдер кеңесінің бастамасымен Совет Одағының Батыры Мәншүк Мәметова атындағы танк жасау қорына 25 мың сом жиналды. Свердлов ауданының «Кеңес» колхозының ферма меңгерушісі Кенже Сейсенбекованың бір өзі осы қорға 25 мың сом аударды. Ал Жамбыл станциясының тұрғаны Татьяна Бочкарева Қызыл Армия солдаттарына 20 мың жұп іш киім тігіп жіберді. Жамбыл қант зауытының тұрғын үй басқарушысы Варвара Кобзева үй шаруасындағы және майдангер 114 әйелді ұйымдастырып тігін шеберханасын ашып, Қызыл Армияға 1000 жұп іш киім жіберді. Сонымен бірге Жамбыл станциясының әйелдері госпитальда емделіп жатқан 3000 жаралыны қамқорлықтарына алды.

1944 жылдың соңғы айында облыста әскери қызметкерлердің отбасыларына көмек көрсетудің айлығы жарияланды. Бұл іске де қыз-келіншектер белсене араласты. Алдымен майдандағы жауынгерлердің отбасылары анықталып, майданнан оралған жаралы жауынгерлер отбасы есепке алынды. Сонымен бірге, олардың әрқайсысымен жеке әңгіме жүргізіп, қамқорлыққа зәру отбасыларын анықтады. Бір айда әскери қызметкерлердің және майданнан оралған жаралы жауынгерлердің отбасына көмек ретінде жиналған азық-түлік молшылығы көптеген қиындықтарды жеңуге жол ашты. Тек қана Жамбыл ауданы бойынша айлықта 1136 киллограмм нан, 3365 литр сүт, 152 тауық, 534 киллограмм жүн, 605 былғары, 18 ірі қара, 53021 сом ақша, 29 киллограмм май, 11 киллограм ет, 949 көкөніс, 79 әр түрлі киім-кешек, 70 жұп аяқ киім, 11 центнер балық жиналды. Аудандағы 712 әскери қызметкерлер отбасы мен 456 соғыс мүгедектерінің тиісінше 357-сі мен 137-сіне материалдық және ақшалай көмек көрсетілді. Олардың көпшілігі тегін тамақ беретін асханаларға тіркелді. Оларға көмек көрсету үшін облыста 34 аңшылар, 6 балықшылар бригадалары ұйымдастырылды. Сонымен бірге, жергілікті жерлерде 117 аяқ киім жөндеу шеберханалары ашылып, 5685 аяқ киім жөнделді. Бұл жұмыстарға әйелдер ерекше ынтамен араласты. Мәселен, «Қостөбе» колхозының әйелдер кеңесінің төрайымы Кәдірова тұрғындар арасында насихат және түсіндіру жұмысымен бірге әскери қызметкерлердің отбасына 2 пальто, іш киім, қолғап, шұлық, 5 киллограмм астық берді. Қордай аудандық партия комитетінің әйелдер арасындағы жұмыс бөлімі майдангерлердің 5 отбасын қамқорлыққа алып, 4 мың сом ақша жинады, 40 киллограмм жүгері жинап, 100 киім-кешек тапсырды. Осы ауданның «Шоқпар» совхозының әйелдер кеңесі майдангер семья отбасыларына 3 мың сом ақша, 5 пұт астық, 10 пұт көкөніс беріп, 4 отбасын қамқорлықтарына алды. Сол кезеңнің тарихи құжаттарын ақтара отырып, осындай мысалдарды зерделеген сайын әйел-аналардың, әйел-тыл еңбеккерлерінің қажыр-қайратына таң қалмасқа болмайды. Шынын айтқанда олардың көпшілігінің басында қайғылары мен мұңдары бар еді. Бірінің жары, бірінің бауыры немесе әкесі майданда Отан қорғау жолында опат болды. Соған қарамастан олар ізгіліктің, ерек ерліктің, ерен еңбектің сарқылмас көзіне айналды. Мәселен, 3 баланың анасы, майдангердің жесірі Кенжебаева өзінің төмен тұмсысына қарамастан майдангер Козловскийдің аналары өліп қалған 3 баласын бауырына басты. Майдангердің әкесі Омаров соғыстың аяқталғанына дейін үш адамнан тұратын Қандыбаеваның отбасын қамқорлыққа алды. Айлық кезінде адамның бойына нұр құятын, көңілін көтеріп, бойын жылытатын талай-талай игі бастамалар туындады. Мұның бәрі аналардың адамға деген шексіз ықыласын танытса керек. Ана өзінің ғана балаларына емес, өзгелердің де ұрпақтарына әрқашанда қамқоршы ана екенін осы кезде тағы да танытты.

Әйелдердің саяси белсенділігінің артуы олардың партия қатарындағы үлес салмағын көтеруіне де ықпал жасады. 1944 жылы облыс бойынша 439 әйел КПСС мүшелігіне қабылданды. Бұл көрсеткіш 1942 жылы 129 болатын. Свердлов ауданындағы 180 коммунист әйелдің 62-сі 1944 жылы партияға қабылданды. Барлық аудандарда, барлық шаруашылықтарда осындай үрдіс жалғасты Тағы бір ерекше айтатын мәселе, осы жылы облыс әйелдерін жаңадан салынып жатқан Қаратау химия кәсіпорындарының құрылысына жіберу қарқын алды. Жаңа ортаға тез бейімделген әйелдер құрылысқа жаңа екпін, леп әкелді. Оларды ынталандыру үнемі назарда болды. Мәселен ауылдан барып химия кәсіпорының құрылысында жұмыс істеген Рабиға Әбішева мемлекет наградасына ие болды. Олардың Отанға деген шексіз махаббаты жанкешті еңбекке бастады. Тұрмыстарының төмендігіне, жағдайларывның ауырлығына қарамай Отан үшін, Жеңіс үшін еңбек етті, жиған тергенін берді. Мәселен, Свердлов ауданының 32 әйелі әскери займға жазылды. «Қарақұм» колхозы әйелдер кеңесінің төрағасы Танаева 20 мың сомға жазылып, қолма-қол қаржы берді. Осы ауданның «Фрунзе» колхозының төрағасы Көбеева 13 мың сом займ берді. Сол жылдары мыңдаған сомға займ бергендерді «көпмыңдықтықтар» деп атады.

Ауыл шаруашылығындағы әйелдердің алаңсыз жұмыс істеуіне бағытталған іс-шаралар осы жылы да ерекше қарқын алды. Шаруашылықтарда, ауылдарда маусымдық балалар бақшасы мен балалар алаңдарын жасақтау жұмысы жүргізілді. Сол жылы 376 балалар мекемелерінде 11 мыңнан аса бала тәрбиеленді. Алаңсыз жұмыс істеудің нәтижесінде әйел-аналардың еңбеккөрсеткіштері көтерілді. Мәселен, әйелдер басқаратын 371 звеноның 335-і жоғары көрсеткішке ие болды. Үздік звенолардың 285-ін қазақ қыз-келіншектері басқарды. Луговой ауданындағы «Көкарық» колхозының Мұсабекова басқаратын қызылшашылар звеносы әр гектардан 600 центнерден өнім алуға міндеттелгенімен, 750 центнерден тәтті түбір жинап, аудан чемпионы болды. Осы звеномен социалистиік жарысқа түскен Оразбекованың қызылшашылары 600 центнерден тәтті түбір жинаса, Жамбыл ауданының «Октябрь» колхозындағы Надежда Лем басқарған звено әр гектардан 930 центнерден өнім алды. Талас ауданынан «Ерназар»колхозының звено жетекшісі Югасенова, осы ауданының комсомол жетекшісі Әділбекова, Көктерек ауданының «Қызыл Октябрь» колхозының звено жетекшісі Бөпішева, Луговой ауданының «Еңбекші» колхозының диханы Р.Керейқұлова әр гектар астық алқабынан 13 центнерге дейін өнім алды.

Малшы әйелдер де табыстың тайқазанын қыздырды. Жамбыл ауданының «Октябрь-Жеміс» колхозының сауыншылары әр сиырдан алынған төлді аман сақтап, жоғары көрсеткішке қол жеткізді. Осы ауданның «Жасөркен» колхозының шопаны Қойшыбаева 200 саулықтан 250 қозы алып, оны толық сақтады. Мұндай көрсеткішке осы колхоздың шопаны Әзімбаева да қол жеткізді. Мұндай жақсы лебізді Меркі ауданының «Новый путь» колхозының сауыншысы Тұрғанбаеваны да айтуға болады. Көктерек ауданының «Жаңа тірлік» колхозының ферма меңгерушісі А.Баубекова 100 саулықтан 145-тен қозы алды.Жоспарды асыра орындағаны үшін ферма шопандарына жеке меншіктеріне 116 қой берілді. Ал Ақбөпе Баубекова 10 қой алды. Мұндай көрсеткіштер сол жылдары облыстың барлық аудандарында орын алғаны анық. Үкімет жоғары табыстарға жеткен ауыл шаруашылығы еңбеккерлерін материалдық ынталандыруға да тап осы жылы ерекше назар аудара бастады.

Өнеркәсіп саласында және Жамбыл қаласында еңбек ететін саяси және еңбек белсенділігі өте жоғары болды. Мәселен, Жамбыл қаласында 4122 әйел стахановшы болса, 1192 әйел еңбек екпіндісі атанды. Бір ғана нан комбинатында еңбек ететін 132 әйелдің 85-і стахановшы, 47-і өндіріс екпіндісі болды. Жамбыл темір жолы бойынша 764 әйел еңбек ететін болса, олардың 490-ы ең жауапты жерлерде машинист, слесарь, токарь болып еңбек етті. Олардың 309-ы стахановшы, 248-і өндіріс екпіндісі атанды. Ал қант зауытында еңбек еткен 447 әйелдің 125-і стахановшысы, 56-ы өндіріс еңбегінің екпіндісі атанып, құрметке бөленді. 82 әйел бір жылда өздерінің біліктіліктерін арттырды. Жамбыл қаласындағы «Швейник» ательесінің стахановшы --78, 20 еңбек екпіндісі әйел күндік нормаларын 200 пайыз орындады.

Бұрынғысынша бұл жолы да еңбек озаттары мен білімдерін көтерген әйелдерді мемлекеттік қызметке тарту үрдісі жалғасты. 1944 жылы 125 селолық советтің төрағаларының 34-і әйел болса, оның 31-ін қазақ қыз-келіншектері басқарды. 349 колхоз төрағасының 24-і әйел болды. 925 егіс бригадаларының 150-іне әйел жетекшілік етті. 1068 мал фермаларының 416-на әйелдер жетекшілік етсе, оның 360-ы қазақ әйелі еді. Облыстағы 1387 тракторшының 684-і, 345 комбайыншының 4-ы, 240 трактор бригадасының 25-бригадирі әйел болды. 1944 жылы 567 тракторшы әйел, 28 комбайыншы әйел, 4 трактор бригадасының бригадирі даярланды. Облыста Меркі МТС-нің тракторшылары дала жұмыстарында Танатаева, Зоя Кириенко ең жоғарғы көрсеткіштерге қол жеткізді.

Жеңіс жақындаған сайын әйелдер арасындағы жұмыс та түрлене түсті. Ең алдымен жарқын болашаққа іргетас қалау жұмыстары қызу жүргізілді. Осы орайда социалистік жарысты өрістету мәселесіне ерекше назар аударды. Бұл жарысқа қатысатын бригадаларды ендігі жерде таңдап, екшеп барып жасақтау дәстүрге енді. Сонымен бірге әйелдер арасында сауатсыздар мен шала сауаттыларды жою жаңа қарқынмен жүргізілді. 1945 жылдың алғашқы айларында көктемгі дала жұмыстарына қатысатын әйелдерден құрылған 335 звеноға қосымша 128 звено жасақталды. Қазақстан Республикасының 25 жылдығын көтеріңкі көңілмен, жоғары табыспен қарсы алу бағытында барлық жерде түсіндіру, насихат жұмысын жүргізді. Свердлов ауданындағы «Көкөөзек» колхозында еңбек ететін ҚазақССР Жоғарғы Советінің депутаты Наужан Дидарбекова өзіне тапсырылып берілген егіс алқабын 5 күнде өңдеп, күндік жоспарын күнсайын 200 пайызға орындады. Жамбыл ауданының «Ынтымақ» колхозының гектарда қызылша өсірушісі Зейнегүл Шаймерденова көктемгі дала жұмыстарын 5 күнде аяқтап, өзіне бекітіліп берілген 1 гектар қызылша алқабынан 1000 центнер өнім алуға міндеттелді. Ал Шу ауданының «Бірлік-Үстем» колхозының звено жетекшісі Жамал Райымқұлова күндік жоспарларын 200 пайыз орындауды дәстүріне айналдырды. Мұндай мысалдарды сол жылдары әрбір шаруашылықтан кездестіруге болады. Мәселен, Талас ауданының Ленин атындағы колхоздың соқашылары Таңымай Садықова, Рабиға Әділбекова, Райхан Асылова күндік жоспарларын 3 есе асыра орындады. Көктемгі дала жұмыстарында тракторшы әйелдердің белсенділігі ерекше болды. Красногор ауданының Киров атындағы колхозының тракторшысы Әбдіманова, Ахмадиева, Жесекбаева, Жиембет МТС-нің тракторшысы Күлжан Мақатаева, Красногор МТС-нің тракторшысы Едігенова, Қарақұндық МТС-нің тракторшысы Абыкова күндік жоспарларын асыра орындаумен бірге жанар-жағармай үнемдеуде де өзгелерге үлгі-өнеге болды.

Әйел-еңбеккерлердің балаларының тағдырына алаңдамай еңбек етуі бағытындағы жұмыс бұл жылы да үйлесім тауып жатты. 1945 жылы көктемгі дала жұмыстары кезінде ауылдарда 202 маусымдық балалар мекемелерінде 7299 бала тәрбиеленді. Балаларының күтімде болып, қарны тоқ жүруі аналардың көңілін жайландырып, бар ынта жігерімен жұмыс істеуіне жол ашты. Осының нәтижесінде әйелдердің белсенділігі артты. Әсіресе өнеркәсіп саласында еңбек ететін әйелдер жаңаша еңбек етудің дәстүрлерін қалыптастырды. 1940 жылы облыс өнеркәсіпорындарында еңбек ететін 6150 адамның 1029 әйел болса, бұл көрсеткіш 1944 жылы тиісінше 9103 және 5224 болды. Барлық әйелдер социалистік жарысқа тартылды. №1 қалалық өнеркәсіп комбинатының бригадирі екі рет СССР Жоғарғы Советінің Грамотасымен марапатталған Ж.Ахметова күндік жоспарын 200-300 пайызға дейін орындауды дәстүрге айналдырды. Оның қатарына осы өндірісте жұмыс істейтін Зоя Мәткәрімова мен Наташа Бугидилованы да қосуға болады. Сол жылдардың еңбек озаттарын атағанда таластық шопан Алиман Өскеленованы, қордайлық сауыншы Вера Шумилеваның, ферма меңгерушісі сарысулық Мейраш Сәрсенбаеваның есімдерін деатауғаболады.

1944 жылы Жамбыл қант зауытының жұмысшылары қарқынды еңбек етті. Осында еңбек ететін 447 әйелдің басым көпшілігі стахановшы болды. Соның нәтижесінде олар 3100 сом сыйақы алды. Сыйақы алған жұмысшылар П.Роунис, В.Курицкая, Ф.Шмурпут сыйақыларын Қорғаныс қорына аударды. Жамбыл темір жол бөлімшесінің жұмысшы әйелдері негізгі мамандықты игеруде өзгелерге үлгі болды.

Әйелдер екпінді еңбек етумен бірге білімдерін көтеруге де белсене қатысты. ҚазақССР-ның 25 жылдығы қарсаңында ауыл әйелдерінің басым көпшілігі хат тануға міндеттенді. Бұл міндеттеме олардың қабылдаған социалистік міндеттемелерінің бір тармағы болып енді. 1945 жылдың 20-мамыр күнгі мәлімет бойынша сауатсыздықты жою мектептерінде он бір мыңнан аса әйел оқыған. Әйелдердің сауатсыздығын жоюға шаруашылықтардағы әйелдер кеңесі белсене араласты. Соның нәтижесінде сауатсыздар мен шала сауцаттылар саны азайды. Мәселен Шу ауданының 32 колхозында еңбек ететін 692 сауатсыз және шала сауатты әйелдердің бәрі хат танитын, жаза алатын дәрежеге жетті. Барлық колхоздардағы әйелдер кеңесінің төрайымдары сауатсыздықты жою мектептеріне жетекшілік етті.

Бұл жылдың әйелдер үшін ең басты құжат СССР Жоғарғы Советі Призидиумының әйелдер арасындағы жұмысты жетілдіру жөніндегі Жарлығы болды. Барлық шаруашылықтарда, мекемелер мен ұйымдарда түсіндіру жұмыстары жүргізіліп, дәрістер оқылып, баяндамалар жасалды. Тап осы Жарлықтан кейін батыр аналарға құрмет көрсету деңгейі көтерілді. Барлық жерлерде көп балалы аналардың тізімін алу, оларға қамқорлық жасау жұмысы жаңа сатыға көтерілді.

Жамбыл спирт зауытында көп балалы аналарға маталар менкостюмдер, тәтті тағамдар берілді. Жамбыл қалалық партия комитетінің бастамасымен көп балалы аналарға нақты көмек көрсету жұмысы қарқын алды. Осы жылы 705 көпбалалы аналарға үкімет наградасын тапсыру жөнінде ұсыныс жасалынды. Бюджеттен қаржыландырылатын балалар бақшасын көбейтуге ерекше назар аударылды. Осы жылы облыста 848 бүлдіршінді қамтитын, бюджеттен қаржыландырылатын 33 балалар бақшасы жұмыс істеді. Қаратау тау-химия комбинатында 40 баланы тәрбиелейтін балабақша құрылысы басталды. Жамбыл қаласында көпбалалы аналарды арзан азық-түлікпен қамтамасыз ететін екі арнаулы дүкен ашылды. Мұндай жұмыстар ірі елді-мекендерде де қолға алынды. Жарлық жарияланғаннан кейін 6626 метр мата көпбалалы аналарға берілді. Тек қана Меркі ауданында 68 көпбалалы анаға 440 метр мата берілді. Сол жылдардың мұрағат құжаттарындааса ауыр, күрделі кезеңге қарамастан мата таратуда ұрлық-қарлық, сыбайлас жемқорлық болғанын да аңғарасыз. Жазаланғандардың аты-жөндері де жазылған.

1944 жылы облыста халықтық құрылыс атанған «Аса-Талас» каналы пайдалануға берілді. Каналды салуға облыстан екі мың адам тартылса, олардың 1812-сі әйел болды. Ең үздік 156 әйелге ҚазақССР Жоғарғы Советінің Грамотасы тапсырылды. Олардың арасында 84-і қазақ қыз-келіншегі аса белсенділігімен, іскерлігімен көзге түсті.