Мұқанова Айнұр Оразалықызы гму-111 Экономикалық ілімдер тарихы 14 апта срс 14-тақырып: «Ресей және Кеңестік экономика ғылымының дамуы»

2.С.Ю.Витте экономикалық реформасы.

3.Столыпиннің экономикалық реформасы.

4.В.И. Лениннің экономиканы зерттеуі.

5.А.В.Чаянова теориясы.

6.Реформаның монетаристік жолы және “шоковая терапия”

(1870-1944 жж.)

Аса танымал орыс саясаткері, экономисі, тарихшысы әрі социологы Петр Бернгардович Струвенің тұлғасы біртұтас берік, сонымен қатар қарама-қайшылықты. Оның идеялық жолының жүйелілігі мен айқындығы Струвенің өз өміріне өзі қолданған: «Бостандық және Ресей», оның саяси, экономикалық және мәдени күш-қуатын арттыру жолындағы саяси және экономикалық азаттық, елдің өзі ішіндегі күшті өкімет билігі және сырттағы экономикалық империализм нығайта түсетін «Адам және шаруашылықты жүргізу бостандығы» деген формулаға толық сай келеді. Струве өзі жоғары бағалаған өз тарихнамасы мен оны беріле, мадақтап қорғаған көзқарасы туындатқан либерал-консерватизмнің (ұлттық либерализмнің) қағидаттарын мақұлдап, қабылдауды өз өмірінің қорытындысы деп білді және ілгері қарай қадам басқан сайын, бір кітабынан соң екінші кітабы, бір мақаласынан соң екінші мақаласы шыққан сайын өзінің әлеуметтік, экономикалық, сондай-ақ діни сенім көзқарастарын осы идеяға бағындырып отырды. Струвенің көсемсөздерінен бастап әдебиеттану саласындағы толық пісіп жетілген шығармаларының бойынан айқын сезіліп тұратын бұл авторлық жүйені түсіне қою тіпті де оңай емес.

Ойшыл үшін ең басты табыс деп оның алған дауыс пайызы емес, өзгелерге тигізетін ықпалы деп білу керек. Струвені өз замандастарына және орыстың қоғамдық ой-пікірі өкілдерінің 1900-1920 жылдары қалыптасқан ұрпағына тигізген ықпалы жағынан В. Соловьевпен салыстыруға болады. Мұнда бір ғана айырмашылық бар: Соловьев көп адамдар үшін тарихтың қолға ұстап жүрер туы, ал Струве — жасы үлкен одақтас әрі ұстаз болды. Оның марксизмнен бастап либерализмге (көбінесе солшылдықтан гөрі оңшылдыққа бой ұруы) дейінгі басынан кешірген эволюциясы орыс зиялы қауымының едәуір бөлігі үшін сайрап жатқан даңғыл жолға айналды, ал оның ой-пікірінің тигізген әсері (тіпті де статистикалық «жүйе» бойынша емес) «идеализм», «вехашылдық», ұлтшыл большевизм, еуразиялық сияқты белгілі болған идеялық қозғалыстарға дем беруші аса маңызды қайнар көздердің біріне айналды. Струве өзін қызықтырып, тарта түскен қай салада болса да бірінші тұлға, идеялық көсем ретінде танылды. Ол өз өмірінің әрбір кезеңінде бұған дейін өзін қызықтырған нәрселердің сыртқы қабығын сыпырып тастап отырды, болашақ ұрпақтар тәрбиеленетін идеялық үлгі-өнеге өзгерістер енгізумен болды. Шамасы, 1890 жылдары Ресейде Струве-марксистің «Ресейдің экономикалық дамуы туралы мәселеге сын-ескертпелер» деген алғашқы кітабы сияқты соншалықты мазмұнды әрі күшті пікір сайыстарын тудырған, ең жаңа батыстық әлеуметтік-экономикалық және философиялық ғылымдар саласында адамдардың өздігінен білім алуы жолында жан-жақты басшылыққа алынған әмбебап туынды бола қойған да жоқ шығар.

Струве өзінің негізгі ғылыми идеяларын саяси эмиграцияға кеткен және таза саяси практикалық қызметке ұзақ уақыт бойы айналысуға толық кіріскен 1901 жылға дейінгі қысқа мерзімнің өзінде-ақ айтып, айқын белгілеп қойған болатын.

Струве қашан болса да тарихи кең ауқымда ойлана білді. Орыстық ой-пікірді батыстық ой-пікірдің мазмұнына, сонау славянофильдіктен бастап өзара алмасып, астасып жатқан жүйеге батыл әрі сын тұрғысынан енгізіп отырды. Мұның өзі, әрине, ...оның көптеген ғылым саласындағы — зоология мен математикадан бастап, жалпы тарих пен тіл біліміне дейінгі терең де кең көлемді білімдарлығының және осыншама адал әрі ақ ниетті мол білімді талап етуі арқасында ғана мүмкін болды.

2. 1892-1903 жылдардағы Витте реформалары Ресейде өнеркәсіп пен Батыс елдері арасындағы алшақтықты жою мақсатында жүргізілді. Көбінесе ғалымдар бұл реформаларды патшалық Ресейдің индустриализациясы деп атайды. Олардың ерекшелігі - реформалар мемлекет өмірінің барлық негізгі салаларын қамтыды, бұл экономикаға үлкен секіріс жасауға мүмкіндік берді. Сондықтан бүгінде Ресей индустриясының «алтын онжылдығы» деген термин қолданылады.

Витте реформалары келесі қызмет түрлерімен сипатталады:

• 
  Салық түсімдерінің артуы. Салық түсімдері шамамен 50% -ға өсті, бірақ біз тікелей жанама салықтар туралы айтпаймыз. Жанама салықтар - бұл сатушы көтеретін және мемлекетке төленетін қосымша салықтармен тауарлар мен қызметтерді сатуға салық салу.
  
• 
  1895 жылы шарап монополиясының енгізілуі. Алкогольді ішімдіктерді сату мемлекеттік монополия деп жарияланды және тек осы кіріс бөлігі Ресей империясының бюджетінің 28% құрады. Ақшада бұл шамамен жылына 500 миллион рубльді құрайды.
  
• 
  Ресей рублінің алтын қауіпсіздігі. 1897 жылы С.Ю. Витте рубльді алтынмен қамтамасыз етіп, ақша реформасын жүргізді. Банкноталар алтын құймаларына еркін айырбасталды, нәтижесінде Ресей экономикасы мен оның валютасы инвестиция үшін қызықты болды.
  
• 
  Теміржол құрылысын жеделдету. Олар жылына шамамен 2,7 мың км теміржол салады. Бұл реформаның ұсақ-түйек жақтары сияқты көрінуі мүмкін, бірақ ол кезде бұл мемлекет үшін өте маңызды болды. Жапониямен болған соғыста Ресейдің жеңілуінің негізгі факторларының бірі теміржолдың жеткіліксіз жабдықталуы болды, бұл әскерді жылжыту мен жылжытуды қиындатты.
  
• 
  1899 жылдан бастап шетел капиталын әкелуге және Ресейден капиталды әкетуге шектеулер алынып тасталды
  
• 
  1891 жылы өнімдер импортына кедендік тарифтер көтерілді. Бұл жергілікті өндірушілерді қолдауға ықпал еткен қажетті қадам болды. Соның арқасында ел ішінде әлеует құрылды.
  

19 ғасырдың аяғындағы экономикалық реформалардың басты мақсаты Ресейдің батыс елдерін 10 жыл ішінде басып озуы, сонымен қатар Таяу, Таяу және Қиыр Шығыс нарықтарындағы орнын нығайту.