Өзіндік жұмыс. Оқулықпен жұмыс. Он көлеміндегі сандар-

I
И і
3. Сан амалдың нәтижесі екенін көрсету
4. Санның жазылуы-цисЪрмен таныстыру.
Бүл тапсырмаларды орындау барысында болашақ оқытушы- 
лар 1-сынып математикасы оқулығы на, дәптерлеріне әдістеме- 
лік талдау ж асап, оқулы қты ң осы тақы ры птарға арналған өзін- 
дік жұмыс ж үргізіп, келесі суреттер бойынша қосымша сабақ 
көрінісін дайындауы керек. Сурет бойынша әңгіме қүрастырып, 
оқушылардың білімін тексеруге тапсырмалар орындалады.
эөж
1 
ТАПСЫРМАЛАР
10 көллм індегі сандарды салы сты ру
I тапсырма.
Себстте неіив алма ОарІ Салыстыр ж,те сана. не өзгерді? Ж ауапт ы пернелік таңта
арңы лы ця иіыкңа епгіз.
Б іріи ш і себетте 
Е кін ш ісеб етте 
Ү ш іт ііі себетте 
Тортінш і себетте
3
3 4 1 ~ 4
4 + 1 » 5
5 + 1 = 6
2 тапсырма:
Аеаіита неіие алма бар? Агашта неиіе алма қалды? Тцсіндір.
Математикалық диктант
1) Сандар қатарын жалғастыр: 3, 4, 5... .
2) 4-тен бұрын қандай сан аталады?
3) 5-тен кейін қандай сан аталады?
4) 6 санының көрш ілерін ж аз.
5) 3-тен 1-і кем санды ж аз.
6) 2-ден 1-і артық қандай сан?
7) 5 пен 3 сандарының арасында қандай сан бар?
8) Тиісті таңбаларды қой:
а) 4 [] 1 = 5, 6 □ 1 = 5.
ә) 3 = 2 + [], 2 = 3 - [] .
б) 8 > [].
84

Л 
тапсырма:
_____________
Д&птердің торларын 10 сапыпын
қцримьіна кіретін синОармсн
толтыр
.
I тапсырми:
'2 жшс. 2 атдарыпың
қцримын анықти.
2 таасырмо:
4 ~ 9 с о п д а р ы н ы ң ң ц р и м ы н а н ы қ т а
10 колетіндегі
сандардың қүрамын анықтау
ТАІІСЫРМАЛАР
эәж
Мына суретті пайдаланып, сандар құрамын пысықтауға әдіс- 
темелік тапсырма дайында. 1-сынып оқуш ы лары ны ң осы та- 
қырып бойынша білім, біліктерін тексеруге арналган тестілер 
ж инағы н ж алғасты р. Сапасын артты ру үш ін сабақтан үзінді 
дайында.
№
Сұрақ
1 ж
2 ж
3 ж
4 ж
1
2
3
4
5
6
1.
1« 4 
• 
н
1-ді қосу 
ұғымы 
қандай 
негізде 
беріледі?
кесте
негізінде
салыстыру
негізінде
нөмірлеу
негізінде
заттар
сандары-
ның
қиылы-
суы
негізінде
2.
5 санымен
танысуда
қандай
геометриялы
қ фигураны
қарастыра-
ды?
үшбұрыш
шаршы
дөңгелек
бес-
бұрыш
3.
Бірінші
сынып
оқушылары
қандай
саннан кейін
0 санымен
танысады?
бірдің
алдында
бірден кейін
екі санынан 
кейін
оннан
кейін
85

1
2
3
4
5
6
4.
1-сынып 
оқушылары 
10 көлеміндегі 
сандардыоқу 
кезеңінде 
5-тен 1-ді ала 
ала ма?
жоқ, қосу 
мен
азайтуды 
нөмірлеу- 
ден кейін 
оқиды.
ия, алдыңғы 
санды атайды.
ия, заттарды 
санайды.
жоқ, бір-
бірлеп
азайту
кестесін
оқыған
жоқ.
5.
10 көлеміндегі
сандарды
оқуда сан
құрамымен
танысу қандай
мақсатпен
оқытылады?
сандар
қатарын
реттеу
үшін
сандарды
салыстыру
үшін
қосу мен 
азайтуға 
дайындау 
үшін
логика-
лық
ойлауды
дамыту
үшін
6.
Алғашқы
ондық
сандарын
игеруде
оқушылар
қандай
үзындық
бірлігімен
алғаш рет
танысады?
сантиметр
метр
дециметр
милли-
метр
7.
Екі кесіндінің 
айырмасы мен 
қосындысы 
қай
концентрде
оқытылады?
«Ондық»
« Жүздік »
«Мыңдық»
«Көп 
таңбалы 
сандар »
8.
Мына сандар 
қай сыныпта 
оқытылады: 
10, 20, 30, 40, 
50, 60, 70, 80, 
90, 100?
1-сыныпта
2-сыныпта
3-сыныпа
4-сынып-
та
9.
«Сандарды
нумерация-
лау»
тақырыбына
жататын
жазуларды
таңда.
48 = 45 + 3
174 + 26 = 200
1235 = 1000 + 
+ 200 + 30 + 5
15 = 8 + 7
10.
Жүз
көлеміндегі
ауызша
нумерация-
лауда оқытуда
қандай
көрнекілік
қолданы-
лады?
абак
жүздіктер
шаршысы
ондықтар мен 
бірліктер 
салынған 
жолақтар
оқушы
сызғышы
НМІ
' • ■ ‘-•-•г- 
-1
■■■
Ш Ш
ввим
вні 
■ » н м І М » н
н
ш
86

4 .3 . 100 к өл ем ін дегі сандар
100 көлеміндегі сандар 1 -2 сыныпта оқылады. 1-сыныпта то- 
л ық ондықтар, ж үз, ал 2-сыныпта екі таңбалы сандарды оқуға, 
жазуға, салыстыруға үйренеді.
«Толық ондықтар. Ж үз» тақы ры бы ны ң мазмүны мынадай 
моселелерді қамтиды: бірлікпен санау, бірге арттыру және ке- 
міту, бір таңбалы натурал сандар қатары; сантиметр мен деци- 
метрдің ара қаты насы және дециметрдің көмегімен үзындық- 
ты өлшеу, ондықтармен санау және ондықтарды қосу және азай- 
'гу, толық ондықтардың қатары; он және ондық, геометриялық 
фигураларды қүрастыру және бөліктерге бөлу, көпбұрыштар- 
ды еркін өлшеммен сызу және олардың қабы рғаларыны ң үзын- 
дықтарын өлш еу, геометриялық фигуралардың қиылы суы; ма- 
тем атикалы қ тапсырмалардың мәнді белгілері туралы мағлұ- 
мат; есеппен байланысты әр алуан бағыттағы ш ы ғармаш ы лы қ 
іс-әрекеттер (түрлендіру, құру, өзгерту және т.б.)
1. Осы уақы тқа дейін бір таңбалы сандар қатары түзіліп, әр 
санның сан қатары ндағы орны ан ы қталы п , ең к іш і ж әне ең 
үлкен бір таңбалы сан тағайындалған болатын. Енді натурал сан- 
дар қатары туралы түсінік қалыптастырылады, яғни таяқш а- 
ларды санау барысында 1, 2 ..., 9 сандары нш ы ғары палы п, олар- 
дың бір таңбалы натурал сандар деп аталатыны баяндалады. Ал 
тағы бір таяқш а қоссаң, барлығы 10 таяқш а болады. Демек, на- 
турал сандардың заттарды санауда қолданылатындығын аңғар- 
туға көңіл бөлінеді. Әрі қарай осы түсінік басқа сандардың мы- 
салында біртіндеп тиянақтала түседі. Таяқш аларды пайдалану 
бірлікпен санаудың мән-мағынасын ашады, яғни бір таяқш а- 
дан біртіндеп қосу санды 1-ге арттыру, ал керісінш е бір таяқ- 
шадан біртіндеп азайту санды 1-те кеміту болып табылады. Әрі 
қарай бір таңбалы натурал сандар түсінігі ти ян ақтала түседі 
ж әне қалы птасады . Бір таңбалы натурал сандар қатары бір- 
бірімен және оның әрқайсысы нөлмен салыстырылады, сан сыз- 
ғыш ындағы нөлдің орны 1 санының сол жағында болу тиістілігі 
негізделіп беріледі.
2. 10 санын ш ығарып алудың әр түрлі жолдары бұрыннан 
белгілі. Ал 10 таяқш аны санап, олардан 1 бума ж асау, ондық 
жайында түсінік береді, яғни 10 таяқш адан тұратын бума бір
87

ондықтың баламасы болып табылады. Осындай 2 бума алсақ, ол 
2 ондықты білдіреді және т.с.с. Демек, бумаларды пайдалану 
арқылы толық ондықтардың атауы енгізіледі, яғни 2 ондық -
ж иырма және т. с. с.
Он санын жазып көрсету үшін екі цифр қажет. Осыған ұқсас 
кез келген толық ондықты жазу сәйкес екі цифрды таңдап алумен 
байланысты, оның сол жақтан бастап санағандағы біріншісі неше 
ондықтың алынғандығын білдірсе, екіншісі - 0 цифры - толық 
ондық құрамында жекелеген бірліктің болмайтынын аңғартады, 
яғни ондықты білдіретін бірліктерінің үстінде басқадай жекеле- 
ген бірліктің болмайтынын көрсетеді. Мысалы: 2 онд.- жиырма 
санындағы 2 цифры осы санда неше ондықтың бар екенін, яғни 
санның барлығы неше бірліктен құралғаны н білдіреді, ал 2 он- 
дықта барлығы жиырма бірлік бар, демек, оның үстінде ешқан- 
дай жекеленген бірліктің жоқ екенін 0 цифры көрсетеді, олай бол- 
са, жиырма саны 20 түрінде жазылады және т.с.с.
Он көлеміндегі сандарды ш ығарып алуда жекелеген бірлік- 
терді пайдаландық. Ал осындай 10 бірлік бір ондықты құрай- 
ды. Енді «санауды ң бірлігі» ретінде онды қты қолдан уды ң
толық м үм кіндігі бар. Өйткені, толық ондықтарды санаудың 
ұқсастығына сүйене отырып, толық ондықтардың атаулары н 
және ж азы луы н енгізуге болады.
Сонда бүрыннан белгілі білім пы сы қталады , қайталанады , 
тиянақтала түседі және қорытындыланады. Мәселен, «2 (екі) 
және 1 (бір) десек, онда 3 (үш) ш ығады», ал осыған үқсас «2 
ондық (жиырма) және 1 ондық (он) десек, онда 3 ондық (отыз) 
ш ығады».
Демек, үйренш ікті білім біршама өзгерген ж аңа ж ағдайда 
қолданылып отыр.
Ондықтарды қосу және азайтуды орындау ондықтармен санауға 
келтірілетіндіктен, осы жағдайларда есептеулер жүргізу 10 көле- 
міндегі кестелік қосу мен азайтуға үқсас орындалады, бүрынғы 
білім жаңа жағдайда қолданылып, біршама қорытындыланады. 
Мысалы: 30 + 40 болғанда 3 онд. + 4 онд. деп қабылдаймыз.
Ондықтардың атауларын игеру және оларды ж азуға маш ық- 
тандыру, сандардың аталуын және ж азы луы н қарастыру бары- 
сында оннан асыра санау, әрбір ондықты құру кезінде оның 
неше бірліктен құралаты ны н (мәселен 2 ондық, яғни 20 (жиыр-
8 8

ма), барлығы 20 ж иырма жеке бірліктен) ескеру, толың ондық- 
тардың арасындағы сандарды атап шығу немесе мәселен 30-ды 
шығарып алу үш ін 2 ондыңңа 1 ондықты, яғни 10 ж еке бірлікті 
ңосу керектігіне назар аудару және т. б. бағыттарда ұйымдас-
тырылатын жұмыстар ондық санау жүиесінің ерекш елігін си- 
паттайтын білімнің ңұрамды бөліктерімен алдын ала танысты- 
рып, күнілгері дайындықты жүзеге асырады. Сондай-аң ондың- 
тарды ж азу ілгеріде екі таңбалы сандарды ж азуға үйретуге дай- 
ындың болып табылады. Мүнда ылғи да сол жаңтан бастап бірін- 
ітіі орынға нөлден өзгеше цифр ж азы латы ны , толық ондықтар- 
дың әрңайсысында бірінші - ондықтар цифры бойынша аның- 
талатын бірліктерден басқадай жекелеген бірліктің болмайты- 
ны және т. б. ж айы нда қорытынды жасалады. М үның бәрі он- 
дыңтармен санауды, толық ондықтардың атаулары мен жазы- 
луын, оларды ңосу мен азайтуды еркін меңгеруге себепші бо-
лады және қолайлы жағдай туғызады.
Толық ондықтардың қатары бір таңбалы натурал сандар қата-
рына ұқсас, осы екі қатардың үқсастығы және аиырмаш ылығы 
аж ы раты лады , ең кіш і және ең үлкен толық ондықтар анықта- 
лады, ондықтар өсу және кему ретімен орналастырылады, әр 
ондық көршілес ондықтармен салыстырылады, кез келген он- 
ды ққа 10-ды қосу және азайту арқы лы келесі ж әне алдыңғы 
ондықтар ш ы ғарылып алынады. Мүның бәрі толық ондықтар- 
дың қатары ж айы нда түсінік қалы птасты руға себепші болады.
3. 
Ондықтармен санауға мазмұндық тұрғыдан алғанда өте 
ж ақы н мәселе - үзынды қты дециметрдің көмегімен өлшеу бо- 
лып табылады. Себебі, дециметрдің енгізілуі ш аманы өлшеу 
бірліктері мен ондық санау ж үйесінің арасындағы байланысты 
нақты көрсетіп береді. Ш ынында да, сантиметрді ж екелеген 
бірліктердің, ал дециметрді ондықтардың баламасы ретінде алу 
орынды сияқты . Сонда сандарды салыстыруды және үзындық- 
тарды салыстыруды оқытып-үйретуде бірізді әдістемені жүзе- 
ге асыруға толық мүмкіндік туады.
Сантиметрдің көмегімен ж алпы алғанда үзы нды қты , соның
о •
іш ін де к е с ін д ін ің үзы н ды ғы н өлш еуге осы у а қ ы т қ а деиін 
белгілі бір деңгейде м аш ы қтанды ру ж үзеге асыры лған бола- 
ты н. Е ндігі ж ау ап ты кезең сантим етр ү л гісін ің көм егім ен, 
яғни 1 см ж олақш аны бір-біріне ж алғасты ра 10 рет кесіндіні
8 9

салып, 10 см = 1 дм теңдігін ңұру. Бұл теңдік сантиметр және деци- 
метр бірліктерінің араңатынасын анықтайды. Әрі қарай деци- 
метрдің көмегімен әр түрлі ұзындықты өлшеуге машықтандыру 
жүзеге асырылады және оны өлшеу бірлігінің тұрмыстық қажетті- 
гінен және мұқтаждықтан туындап отырғандығы аңғартылады.
Сантиметр ж әне дециметр сияқты бірліктермен өлш енген 
ұзы нды қтарды қосу және азайту сәйкес сандарды қосу ж әне 
азайту амалдарын орындаумен қатар қарастырылады, яғни олар- 
дың үқсастығы басш ы лы ққа алынады, сонда ірі бірліктен ұсақ 
бірлікке ж әне керісінш е ұсақ бірліктен ірі бірлікке ауысумен 
байланысты тұрлендірудің де орындалуы мүмкін.
4. 
Осы тақы ры пта геометриялық түсініктермен байланысты 
практикалы қ біліктер мен дағдыларды қалыптасты руға ерек- 
ше көңіл бөлінеді. Сондықтан геометриялық фигураларды бір- 
бірінен аж ы рату, әр фигураның элементтерін (төбесін, бұры- 
ш ы н, қабы рғасы н) ан ы қ гау , геом етри ялы қ ф игураны салу 
(сызу), ж еке кесіндінің, геометриялық фигуралардың қиылы- 
су қалпы н аны қтау, сондай-ақ көпбұрыш тың қабырғасы болып 
келген ж ағд ай д а да, ұзы н ды ғы н өлш еу, ұзы н ды ғы белгілі 
кесінді сызу, кесіндінің ұзынды ғы н өзгерту (арттыру немесе 
кем іту), кесінділердің ұзы н ды қтары н ы ң қосы нды сы н ж әне 
айырмасын табу, кесінділердің қосындысы және айырмасына 
тең кесінділер сызу және т. б. п ракти калы қ ж ұмы стар жүр- 
гізіледі. Мұның бәрі келеш екте қандай да бір фигураның өзіне 
тән мәнді белгілерін аж ыратуды ж әне сол арқы лы фигураны 
анықтауды, геометриялық материалды оңытумен байланысты 
п р ак ти к ал ы қ ж үм ы старды (салу, өлш еу, сы зу, түрлендіру, 
құрастыру, бөліктерге бөлу және т.с.с.) біртіндеп енгізуге ал- 
дын ала арнайы дайындық болып табылады.

жүктеу/скачать 62,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: