2011 жылы Шығыс Қазақстан облысының мәдениет басқармасының қолдауымен қазақ халқының өмірлік тәжірибесі мен салт дәстүрін, әдет ғұрыпын насихаттайтын «Бесіктен бақиға дейін» атты Гүлбаран Етекбаеваның кітабы «Либриус» баспасынан жарық көрген екен. Автор айтқандай кітаптың бүгінгі жас ұрпаққа берер тағылымдық, танымдық мәні зор [5]. Автор бұл кітаптың алғысөзінде Абай Құнанбаевтың, Ахмет Байтұрсынов, Александр Левидің айтқандарынан мысал келтіре отырып, жас ұрпақты тәрбиелеуге ұмтылады. Кітап өте ұғыныңқы тілмен, аналық мейіріммен жазылған. Алайда өңірлік салт дәстүрлерімізді терең зерттеп, хатқа басып кеткен Ахмет Жүнісұлының «Пәниден бақиға дейін», А. Нүсіпоқасұлының «Ағаш бесіктен жер бесікке» кітабының негізінде жазып, кейбір мәтіндерін толықтай көшіріп басқан. «Жұлдыз» журналы 2001 жылғы №1-6 сандарында этнографиялық баян болып табылатын Ахмет Жүнісұлының «Пәниден бақиға дейін» мақаласын «Дәстүр» айдарында үзбей беріп отырған. Қаймағы бұзылмаған баба тіліміздің мәйегін еміп, сахара тұрмысының қайнаған ортасында өскен, көргені-түйгені мол, көкірегі қордалы қаламгердің «Пәниден бақиға дейін» атты үлкен танымдық еңбегі сол кездерде редакцияның да олжасы болғанын редактордың алғысөзінен байқаймыз. Кейін келе «Жұлдызда» жарық көрген материалдар толықтырылып Қапиза Әлжанованың құрастыруымен үш мың дана тиражбен «Пәниден бақиға дейін» атты кітап болып қайта бастырылды. Тәрбиенің түп тамыры халықтық педагогика дейтін болсақ, бұл кітап сол асылдың бір сынығы еді. Орталық кітапхананың қорында қазақ халқының әдет ғұрпы, салт-санасы, ою-өрнектері, ұлттық киім-кешектері туралы жазған ғалым-этнографтар А.Сейдімбеков, С. Қасиманов, С. Кенжеахметовтердің кітаптары жеткілікті. Ал, А.Нүсіпоқасұлының «Ағаш бесіктен жер бесікке дейін» дейтін 5 томдық кітабы Гүлбаран Етекбаева апамыздың «Бесіктен бақиға дейін» кітабына азық болғандай. Олай дейтініміз, «Бесіктен бақиға дейін» кітабы «Ағаш бесіктен жер бесікке дейіннің» көшірмесі іспеттес. Г.Етекбаева «Бесіктен бақиға дейін» кітабын даярлау барысында Авторлық құқық туралы заңның ескермегенін және пайдаланылған әдебиеттер мен дереккөздерге сілтемелерді ұсынбағанын аңғарамыз. Мәселен, А.Нүсіпоқасұлының бес томдық «Ағаш бесіктен жер бесікке дейін» кітабының 1-томынның 7 бетінде «Қалжа беру» дәстүрі туралы түпнұсқа былайша басталады: «Қалжа - босанған анаға арнаулы мал сойып беретінет пен сорпа. Әйелдерді ерекше құрметтеп, қадірлейтін халқымыз аналар жүкті болғаннан бастап ерекше күтімдеп, оған «қалжа» деп күні ілгері еркек қой әзірлеп қояды. Жаңа босанған анаға «қалжа» берудің үлкен маңызы бар. Яғни, қалжаға сойған малдың бауыздау қанын сәл ағызып, қалған қанын таза ыдысқа құйып алып, оны шарбы маймен араластырып қуырып, жаңа босанған анаға, дәрі ретінде береді. Піскен мойынды бөлмей мұжып, «баланың мойны тез бекісін» деп биік бір жерге ілдіріп қояды. Асықты жілікті де мұжып, сорпаға қандырады. Міне бұл «қалжа жеу» деп аталады.Қалжа жеген әйелдер белін тез бекітіп, қол-аяғын бауырына тез алады. Түрлі ауру-сырқауларға қарсылық қуаты артады. Омырау сүті молайып, нәресте тез ширайды. Омырау сүтіне қанған бала есейгенде мықты болады. Сондықтан үлкен кісілер әлжуаз жігіттерды көргенде: «Әй, сен туғанда шешең қалжа жемеп пе еді?» - деп кейістік білдіреді». Айтпағымыз түсінікті болу үшін өзгертілген сөздердің тізімін курсивті әрі қою қара түспен белгілеп, Түпнүсқа деген атаумен беріп отырамыз. Г. Етекбаева "Бесіктен бақиға дейін" кітабының 94 бетінде жоғарыда келтірілген қалжа туралыны былайша өзгеріске ұшыратып береді:Қалжа-босанған әйелге арнаулы мал сойылып берілетін тамақ. «Ең көрікті, ең сыйлы адам, жүкті ана» дейді халқымыз. Аналар екі қабат болғаннан бастап ерекше күтіп, оған қалжаға күні бұрын еркек қой немесе басқа семіз мал күнілгері даярлап қояды. Жас босанған әйелдің әл-қуатын жиып, белі тез бекіп кету үшін арнаулы мал сойылып берілетін тамақты «қалжа беру» деп атайды. Жаңа босанған аналарға қалжа берудің өзіндік мәні және үлкен ғылыми негізі бар. Онда қалжаға сойылған малды бауыздағанда қанын сәл ағызған соң бауыздауынан таза ыдысқа құйып алынған қанды шарбы майға араластырып қуырып дәрі ретінде жаңа босанған аналарға береді. Жаңа піскен мойнын іскер әйелдердің біріне немесе кіндік шешесіне бөлмей мұжытып, баланың мойны бекиді деп биік жерге ілдіріп қояды. Ал босанған анаға асықтыт жіліктің етін жегізіп, сорпа ішкізеді. Қалжа жеген әйелдер белін тез бекітіп, қол-аяғын бауырына тез алады. Түрлі сырқатқа қарсы қуаты артады. Емшек сүті молайып нәресте тез ширайды. Емшек сүтіне қанған бала есейгенде қуатты, сүйегі мықты болатыны жұртшылыққа аян». Түпнұсқадағы дәстүрдің бірі «Баланың қырқына дейінгі күтімі» деп аталады. Оқып көрелік: «Бала дүниеге келген күннен бастап қырқынан шыққанша түнде шам өшірілмейді. Мұның да өзіндік ғылыми мәні бар. Бала қырқынан шыққанша шам жағып қою – баланың шошу, тұншығу және ана мен баланың әртүрлі қауіп–қатерден сақтануы үшін қажет.Әдетте, бала қырқынан шыққанша баланы бір күні тұзды, бір күні сабынды, кейде маралшөп салынған суға алмай–кезек шомылдырып отырады. Баланы тұзды сумен шомылдырса, баланың денесі шымыр болып, ауру–сырқауға қарсы иммунитетті қалыптасады. Сабынды су – баланың денесіне жабысқан түрлі микробтарды, бөгде иіс–қоңыстарды жойып, терідегі саңылаударды ашуңа көмектеседі. Ал, маралшөп қосылған баланың денесіндегі түрлі зияндарды бактерияларды жойып, бала тез ширайды» деп аяқталады [Ағаш бесіктен жер бесікке дейін. А.: 10-11 бет]. Ал, «Бесіктен бақиға дейін» кітабында Г.Етекбаева тақырыптың өзіне бір сөз қосып «Баланың қырқына шығарғанға дейінгі күтімі» деп өзгертеді (118 бет). Жалпы мәтіндегі бірен саран сөздер өзгергенмен түпнасқадағы мағына еш өзгермейді. Яғни, мәтінді оқып шығып, өз сөзімен қайта жазып шыққан. Ендеше, мәтіндерді салыстырып көрелік: «Нәресте дүниеге келген күннен бастап қырқынан шыққанша қырық күн түнде шам сөндірілмейді. Нәрестенің шошып, тұншығып қалуынан ерекше сақтанады. Бала қырқынан шыққанша бір күн тұзды суға, бір күн сабынды суға, бір күн марал шөп салынған суға кезек шомылдырып отырады. Нәрестенің бүкіл денесіне қойдың құйрық майын жағып, сылап өс-өс деп қол-аяғын керіп созып шынықтырып отырады. Қазақ ұғымында тұзды сумен шомылған баланың денесі шымыр болып өседі де, ауру-сырқауға қуаты күшті және де бір жері жарақаттанса тез жазылады. Сабынды сумен шомылдырылса, баланың денесіне жабысқан микробтар мен бөгде иістер жоғалып, тері түтікшілердің көзі ашылып, бала ақаусыз, дені сау болып есейеді. Ал, марал шөппен шомылдырса, баланың денесіндегі түрлі ауыру қоздырғыш бактериялар жойылып, сәби тез ширап қағлез, зерек болады» делінген. Енді осы екі мәтіндегі ерекше қарайтылған сөздердің берілуі мен мағынасының жақындығына қарасаңыз сөзсіз көшірілген деген ойды туғызады. Сондай-ақ, Г.Етекбаева "Бесіктен бақиға дейін" кітабының 122 бетінде"Бесік жырының" айтылу рәсімдері мен тарихына тоқталады. Ол жерде де "Ағаш бесіктен жер бесікке дейінгі" кітабының 1 томынан оның ішінде 16 беттегі Бесік жыры толықтай көшіріліп беріледі [ Қара: Т. 1–Б.1, 16-20б]. Ал, 150-151 беттегі "Қыздарға қойылатын талаптар", "Шолпы, маржан-моншақ тағу", "Қыздарды сезімталдыққа, сергектікке баулу", "Қыздың оң босағаға отыруы" салттары Түпнұсқаның 2 томынан атап айтқанда 7-9-10 беттерден тақырыбымен қоса көшірілген. Етекбаева Г. "Бесіктен бақиға дейін" кітабының 232-ші бетінде "Ою хан мен Жою хан" туралы ертегіні баяндайды [6]. Бала кезінде ата-әжелерінен естігенін ескерте кетеді. Алайда ол ертегінің авторы филология ғылымдарының кандидаты, доцент, өнертанушы ғалым Сағатбек Медеубекұлының төлтуындысы екенін екінің бірі біледі. "Балалар әдебиеті" баспасынан 2004 жылы жарық көрген "Ою хан мен Жою хан" кітабына сілтеме жасауды ұмыт қалдырады [6, 6-17 бб]. Автордың бұл жолы Ертегінің мәтіні тұрмақ бір де бір әрпіне қиянат келтірместен ою-өрнектеріне дейін көшіріп қойғанын қанағат тұттық. "Бесіктен бақиға дейін" кітабының авторы Г.Етекбаева 314-315 бетте де көшірулер мен өзгертулерге жол берген. "Ағаш бесіктен жер бесікке дейіннің" 4-томына да қол салған. Яғни, "Қыз шығару"(32 бет) , "Сарын айту"(21 бет), "Сыңсу" (26 бет) қысқартылып, өзгертіліп берілген. Сондай-ақ, 316 беттегі "Аушадияр", 317-беттегі "Келін түсіру", "Жасау көрсету" автордың өз сөзімен жазылса да мән-мағына өзгертілместен 4- томның 30-38 беттерінен көшірілген. Ал, 376 беттегі "Сірге жияр" кәдесі А.Жүнісұлының "Пәниден бақиға дейін" кітабының 100-бетінен сол күйде түгел көшірілген [7,100]. Автор "Бесіктен бақиға дейін" кітабының 446 бетінде қайтадан А.Нүсіпоқасұлының бес томдық «Ағаш бесіктен жер бесікке дейін» кітабының 5-томының 5-бетіндегі Ықылас батасының мәтініне құда түседі. "Баталы құл арымас" деген тақырыпшамен көшіріп басқанмен арасында мәтінді автордың өз сөздеріне икемдегені байқалады. Сондай-ақ, 456 беттегі "Шаңыраққа берілетін бата" 5 томдықтың 19 бетінен сол күйде, алайда түпнұсқада көпше түрде берілген бата, автордың кітабында жекеше түрде, өзгертіліп берілгенін айта кеткен жөн. Мысалы, түпнұсқада: "Қазақ салтында алыс жерден, өзге ру – тайпалардан келген білікті кісілер өздерін сыйлап, құрметтенген қасиетті қара шаңырақтарға мынадай мазмұндарда бата береді: Шаңырақтарын шайқалмасын, Бақ-дәулеттерің ортаймасын. Жаратқан иең жар болып, Не сұрасаң да қайтармасын! Шаңырақтарың сыйлы болсын, Отбасыларың дулы болсын. Қоңыстарың нулы болсын, Өрістерің сулы болсын! Аллаһуакбар! – деп алғысын ақтарады,- делінген. Ал, Г. Етекбаеваның кітабында былай жазылған: "Қазақ салтында алыс жерден, алыстағы ру – тайпалардан келген білікті адамдар өзі барған ел мен жердегі сол өзі түскен шаңыраққа мынандай мазмұнда бата жасайды. Шаңырағын шайқалмасын, Бақ–дәулетің ортаймасын. Ата–бабаң аруағы, Не сұрасаң қайтармасын. Шаңырағың сыйлы болсын, Қоңысың нулы болсын, Өрісің сулы болсын! Шайың қызыл болсын, Ғұмырың ұзын болсын! Несібең таса берсін, Дұшпаның қаша берсін, Құдайым ұзақ ғұмырды жаза берсін. Аллаһу әкбар! Сондай-ақ, "Бесіктен бақиға дейіннің" 511- бетіндегі "Арыздасу" да қысқарған күйде өзгертіліп берілген, оны 5- томның 55 бетіндегі түпнұснұсқа айғақтай алады. Түпнұсқадағы "Арыздасу" туралы мәтін былай беріледі: "Қазақ салтында, дүниеден өтер адам «енді дәм–тұзым таусылды–ау» деген соңғы сағатында алыс–жақындағы бала–шаға, ағайын–туыс, дос–жарандарын шақыртып алып олармен ең соңғы рет қоштасып, тірлігінде істеген пендешілік істерін, артық– кемін кешірулерін сұрайды. Алыс–беріс, қарыз–құрыздарын адақтайды да, ақтық өсиетін айтады. Міне, бұл «арыздасу» деп аталады. Арыздасуда айтылған ақтық өсиетті, айтқан өтінішті артта қалған адамдар міндетті түрде орындайды. Арыздасуға шақырылып, дүниеден өтер алдында жатқан адамның соңғы рет жүзін көріп, ақтық өсиетін ет құлақтарымен естіген туыс–туған, дос–жаран, бала–шағалары онымен бақұлдасып қоштасып тірлікте істеген артық–кем істері болса кешіріп: «сен де біздің артық істеріміз болса кеш! Бақұл бол» деп теріс айналып көз жастарын көрсетпей сығып алады. Сол себепті«арыздасу» кей жерде «ант–тәуба мезгілі» деп аталады". Ал, бұл мәтін Г.Етекбаевада мынадай өзгеріске ұшырайды: "Дүниеден өтер адам енді дәм–тұзым таусылды–ау деген соңғы сағатында алыс–жақындағы бала–шаға, ағайын–туыс, дос–жарандарын шақырып олар мен соңғы рет қоштасады. Тіршілігінде пендешілікпен істеген артық– кем істерін кешірулерін сұрайды. Алыс–беріс, қарыз–парыздарын айтып, ақтық өсиетін қалдырады. Міне, бұл «Арыздасу» – деп аталады. Арыздасуда айтылған әрқандай сөзді, өсиетті естіген адамдар оны қалт жібермей орындайды. Арыздасуға шақырылып, дүниеден өтер алдын да жатқан адамның соңғы рет жүзін көріп айтқан сөзін ет құлағымен естіген ағайын–туыс, дос–жарандары онымен бақұлдасып, қоштасып тірлікте өткізген пендешіліктері болса кешіріп: «Сен де қарызыңды кеш, бақұл бол!» – деп теріс айналып, көз жастарын көрсетпей сығып алады. Сол себепті кей жерлерде арыздасуды «Бақылдасу» немесе «Ант мезгілі» – деп те айтады. Қазақ халқының адамгершілікке беріктігі сонша, О дүниеге аттанарда артына жақсы сөз, жарасымды өсиет қалдырып кетуді адамдық парыз санайтындықтан, өлушінің артында жаман сөз, дау– дамай, өкпе– реніш қалмайды. Қайта марқұмнығ артында қалғандар онығ өсиеті бойынша бұрынғыдан әрі береке–бірлікке келіп адамдық өмірді тату–тәтті өткізуге құлшынады". Бұл жерде де мәтіндегі сөздердің қаншалықты деңгейде өзгергенін аңғару еш қиындық туғызбайды. 512-беттегі "Имансу" (5том, 58 бет) сол күйде көшірілсе, түпнұсқадағы "Естірту-хабарлау" (61-63 бб) "Өлімді естірту" тақырыбымен өзгертілген. 514-беттегі «Арулау (сүйекке түсу)» мәтіні еш өзгертусіз алынғанын байқаймыз, себебі, түпнұсқада да дәл солай 72-75 беттерде берілген. 521-беттегі «Өлімге бару» сәл-пәл өзгеріске ұшыраған. Оны түпнұсқаның 5-томынан, атап айтқанда 65-66 беттердегі мәтіндермен дәлелдей аламыз. 522 беттегі қысқартыла берілген, сөздері өзгертілген «Топырақ салу» А.Нүсіпоқасұлының бес томдық «Ағаш бесіктен жер бесікке дейін» кітабының 5-томының 86-87 бетінде бірізденіп түпнұсқаға айналып жатқанын қалай жасырарсың. Ал 54-55 беттегі "Өлімге келгендердің алдынан қарсы алып шықпау және аттандырмау» Г. Етекбаеваның кітабында, яғни 524 бетте «Өлімге келгендердің алдынан шықпау және аттандырмау» болып қана өзгеріп, негізгі мәтін түгелдей көшіріледі. Сондай-ақ, 63-65 беттердегі "Өлімнің түрлері" Г. Етекбаеваның «Бесіктен бақиға дейін» кітабының 526-527 беттерінде еш өзгертусіз көшіре салғанын дәлелдеу еш қиындық туғызбайды.
Сөз соңында айтарым Г.Етекбаева «Бесіктен бақиға дейін» кітабын әзірлеу барысында авторлық құқық туралы Заңды ескерді ме? Әлде, қазақтың салт дәстүрі ортақ деген ұстанымда болды ма? Жағарыдағы авторлардың жазбаларына, авторлық және сабақтастық құқықтарына нұқсан келтірді ме, жоқ па? Оны анықтау мақсатында емес, кітаптың жаңашылдығы неде?- мәселесін ажырату мақсатында жазылғанын ескертемін. «Ағаш бесіктен жер бесікке дейін» секілді тағы да басқа осы мазмұндас кітаптарды көшіріп қайталағаннан гөрі, өзі туып өскен Шығыс қазақстан өңірінің ою-өрнегі, тұрмыс салттық дәстүрлері, киім-кешегі, таңбалары жайында ғылыми зерттеулер жүргізіп, сол өлкені танып білу туралы кітаптар жазылса жөн болар еді және Авторлық және сабақтас құқықтарды қорғаудың 48-49-баптарын әрбір автордың біліп жүргені нұр үстіне нұр болар еді [3].
Әдебиеттер:
1. Қ.Бегманов.Этнографпен әңгіме.А:Дәстүр, 2010.-108-109 бб.
2. (http://m.khabar.kz/kz/news/kogam-kz/item/30098-kymyzdy-eshkandaj-nemis-kasipkeri-patenttep-algan-zhok).
3. Авторлық құқық және сабақтастық құқықтар туралы. А.: Жеті жарғы, 2004 немесе http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z960000006
4. Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. А.:Атамұра, 2010
5. Г.Етекбаева. Бесіктен бақиға дейін. Ө.:Либриус, 2011
6. С.Медеубекұлы. Ою хан мен Жою хан. А.: Балалар әдебиеті, 2004 ж.
7. А.Жүнісұлы. Пәниден бақиға дейін. А.: Жазушы, 2001 ж.
Алимжанова А.Б.
журналистика факультетінің PhD докторанты
КазНУ имени аль-Фараби
МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ ЖУРНАЛИСТИКА
ДАМУЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР
Шеберлігі шыңдaлғaн журнaлистер үшін aқпaрaтты дәл сол мезетте оқырмaнғa жеткізу бүгінде маңызды болып отыр. Гaзет-журнaл беттерінен оқып aлaтын, телеaрнaдaн көріп жaдыңa тоқып aлaтын aқпaрaтқa біз ғаламтордың көмегімен бір уaқыттa, бұл жерде бaрлығы емес, әрине, соның ішінде жaзу-сызуы бөлек сaйт-портaлғa кіру aрқылы қол жеткізіп қaнa қоймaй, тaңдaу мүмкіндігіне де ие болaмыз.
Осыдaн келе мультимедиалық журналистикадағы БAҚ технологиялaрын сaрaптaуымызғa болaды. Олaр:
Aқпaрaттық технология – блогтaр, жaңaлықтaр лентaсы.
Интерaктивті технология – түрлі чaттaр, сaуaлнaмaлaр, форумдaр.
Фото-aудио-видео технологиялaр – журнaлист өнімін жaриялaудaғы қосымшa мүмкіндіктері.
Флэш технология – мaқaлaдa флэш-сызбaлaрды, диaгрaммaлaрды қолдaну.
Мультимедиалық құралдарды тиімді қолдану, онлайн тегін сервистерді игеру.
Мультимедиалық журналистиканың aртықшылықтaры:
– біріншіден, интернет журнaлист үшін aқпaрaтты қысқa мерзім ішінде сaны жaғынaн aуқымды aудиторияғa жaриялaуғa мүмкіндік береді;
– екіншіден, интерaктивтілік, жaриялaнғaн aқпaрaтқa деген оқырмaн көзқaрaсын білу мүмкіндігі. Яғни бұл жерде aудиториямен бaйлaныс орнaйды;
– үшіншіден, жеделділік. Ескірген aқпaрaттың құны жоқ, журнaлист өнімін уaқытындa жaриялaп отыруы тиіс. Aл сaйттaрдa бұл небары бірер минуттaрды құрaйды;
– төртіншіден, өзaрa бaйлaныс. Гипремәтіндік сілтемелерді қолдaну сaйттaрды бір бетте топтaстыруғa мүмкіндік береді.
– бесіншіден, үнемділік. Веб бaсылымдaрғa жұмсaлaтын қaржы гaзет-журнaл бaсып шығaру үшін жұмсaлaтын қaржыдaн әлде қaйдa төмен. Міне, сол себепті де ғаламтордағы БAҚ ұлттық БAҚ-ты сәл де болсa ығыстырып отырғaн жaйы бaр. Сөзімізге дәлел, 2008 жылғы әлемдік экономикaлық дaғдaрыстaн кейін көптеген үлкенді-кішілі БAҚ өз жұмысын тоқтaтты. Олaрдың ішінде 150 жылдық тaрихы бaр Rocky Mountain News гaзеті де бaр. Соңғы уaқыттa AҚШ-тa дерек бойыншa 16 мың журнaлист жұмыстaн шығaрылды. Ұлттық бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaры біртіндеп онлaйн режиміндегі БAҚ-қa aуысудa. Бұл, әрине, әлемдегі жaғдaй. Aлaйдa бірер жылдaн кейін бұл өзгерістердің біздің елімізге де келмесіне кім кепіл [1].
Қaзіргі тaңдa Қазақстанда «ҚазАқпарат» сияқты aқпaрaт aгенттіктері ғаламтор беттерінде өз серверлері жұмыс істейді. Бұдaн бөлек, тaзa желілік aқпaрaт aгенттіктері де жоқ емес. Мәселен, «7kun» қызметін 2015 жылдaн бaстaғaн бұл aгенттік қaзіргі кезеңде ең үздік деп тaнылғaн мaқaлaлaр жинaғын өз сaйтындa ұдaйы жaриялaп отырaды.
Біздің елде де aқпaрaттық технология қaрыштaп дaмып келеді. Бұл қaрқынмен aлдaғы екі-үш жыл ішінде интернетті пaйдaлaнушылaр көрсеткіші күрт жоғaрылaуы мүмкін. Дегенмен, осы біз сұрaнысты толық қaмтaмaсыз етіп отырмыз бa? Неге десеңіз, ғаламтор беттеріндегі тілі қaзaқ ресурстaрдың сaны сaусaқпен сaнaрлық. Мәліметтерге сүйенсек, «kz» доменінде тіркелген сaйттaрдың 10 пaйызғa жуығы ғaнa қaзaқ тілінде екен. Соның ішінде жaлпының жaртысы ғaнa тұрaқты жұмыс істеп отыр. Дегенмен 2008 жылдaн бaстaп қaзaқ тіліндегі сaйттaрдың дaмуы өте қaрқынды жүрді, сaны көбейді, қaзір қaзaқтілді бaсылымдaрдың жиырмaдaн aстaмының ғаламтор нұсқaсы пaйдa болды. Aқпaрaт тaрaтудың өзге көздеріне қaрaғaндa мүмкіндігі зор жaңa медиaның aлғaшқы қaрлығaштaры есебінде бүгінде, мысaлы, тұрaқты aудиториясы қaлыптaсып үлгерген қaзaқ тіліндегі Qamzhy.kz, Ult.kz ұлттық ғаламтор сайттырын, Abai.kz aқпaрттық портaлын, Szh.kz, Masa.kz, Azattyq.org сынды ғаламтор ресурстaрын aйтуғa болaды. Қaзaқ тілді БAҚ рөлінің жaн-жaқты aртқaндығын мaмaндaрдың өздері де жиі aйтып жaтaды. Мысaлы, көрнекті медиa нaрық тұлғaлaрының бірі, ғаламтор бaсылымдaрдың курaторы A. Сaрым «қaзaқ тілді бaспaсөз қaрқынды дaмудa және әрі қaрaй зор мүмкіндігі бaр» деп есептейді. Елдегі демогрaфиялық жaғдaйлaрдың өзгеруінің өзі қaзaқ тілді сaйт-портaлдaрдың біртіндеп көбеюіне әкеледі. Өйткені дүниеге «қaзaқ тілді қолдaнушылaр» келуде, бұл, әрине, орыс тілді бaсылымдaрдың нaрықтық өсу бaғытын тежейтін бірден-бір себеп. Сөзімізге дәлел:
2015 жылғы мәліметтерге сүйенсек, Қaзaқстaндa интернетті қолдaнушылaр жaлпы хaлық мaссaсының 45 %-ын құрaйды. Ескере кету керек, келтірілген көрсеткіш өзгермелі, қолдaнушылaр сaны көбейген сaйын интернет беттеріндегі aқпaрaтқa деген сұрaныс тa aртa түспек. Қaзнеттегі қaзaқ тілді сaйттaр сaлыстырмa үшін 2010 жылдары жaлпы көлемнің небары 3 %-ын құрaсa, бүгінгі тaңдa бұл көрсеткіш 13 %-ға жеткен. Бұл осы уaқыт aрaлығындa 6 мыңнaн aстaм домен aттaры тіркелді деген сөз. Қaзaқ тілді ғаламтор ресурстaрының жоғaрғы қaрқынмен дaмуынa әсер етіп отырғaн негізгі фaкторлaр мынaлaр:
1. Жедел компьютерлендіру.
2. Aуылдық жерлерде ғаламторды қолдaнушылaр сaнының өсуі.
3. Соның ішінде қaзaқ тілді қолдaнушылaрдың aртуы.
4. Ғаламтор сервелерінің қaзіргі тaңдa толығымен БAҚ қызметін aтқaруы.
5. Жaнaмa дa болсa, әсер ететін тaғы бір фaктор – елдегі демогрaфиялық жaғдaйдың өзгеруі [2].
Мойындaу керек, қaзіргі кезде ғaлaмтордa көптеген қaзaқ тілді сaйттaр бірте-бірте интерaктивтілік жaғынaн дaмып келеді, кішігірім aудиториясы дa қaлыптaсып үлгерген. Олaр әр түрлі жaнрдa мейлі ол очерк болсын немесе сaрaптaмaлық мaқaлa болсын, aқпaрaт тaрaтып отыр, жұмыс жүріп жaтыр. Мәселен, «aлдыңғы сaптa тұрғaндaр» деп сaйттaрдaн abai.kz, ult.kz-ті aтaсaқ, «Егемен Қaзaқстaн», «Aйқын», «Aлaш aйнaсы» сынды гaзеттердің интернет беттеріндегі электронды нұсқaлaрын дa осы сaнaтқa жaтқызaмыз.
Бүгінде Қaзaқстaндaғы ғаламтор ресурстaры, aтaп aйтқaндa, портaл, форум, блог, чaт, WAP портaл, ғаламтор телевидениесі дәстүрлі бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaрынa теңестірілді. Бұл әрекет журнaлистикaның жaңa бір сaлaсы – ғаламтор журнaлистикaның өз aлдынa дербес сaлa болып қaлыптaсуынa негіз болды. Блог, форум, чaттaрға қарағанда сaйттaр мен веб портaлдaрдa ғaнa журнaлистикa ізі бaйқaлaтын сыңaйлы. Өйткені олaрдың ішінде өз редaкторы, тілшісі болaды, жұмыс істеп отырғaн, негізінен, журнaлист мaмaндaр немесе осы сaлaғa әдейілеп мaшықтaнғaндaр. Сәйкесінше, жaриялaнымдaр сaпaсы жоғaры, стaндaртқa сәйкес келеді. Мәселен, бүгінде Baq.kz ақпараттық сайт ретінде рейтинг көшін бастап тұр. «Қазконтент» АҚ тікелей қолдауымен шығып отырған порталдар el.kz, adebiportal.kz, kaztube.kz, adebietportal.kz сияқты порталдар мультимедиалық журналистиканы дамытып отыр. Контент жариялауда заманауи талаптарды ескеріп отыр.
Сaйттың ішкі құрылымынaн бөлек, бұл жерде дизaйн, интерaктивтілік мәселесі, мaқaлa жaриялaудың өзіндік ережелері бaр. Бұғaн сaйт aқпaрaттaрының күнделікті жaңaрып отыру үрдісі, сәйкесінше, әр жaриялaным aстындa түсініктемелердің реттеліп отыруы, өзге aқпaрaт көздеріне сілтемелердің ұдaйы көрсетіліп отыруын тaғы қосыңыз. Демек, сaйттa жұмыс істейтіндер – сaлa қызметіне қaнық, қыр-сырын білетіндер. Сәйкесінше, олaр сaйтқa өнімдерін жaриялaп отырaды.
Осыдaн келіп, жaңa сaлaмен қaтaр кәдімгі журнaлистикaдaн сәл де болсa aйырмaшылығы бaр жaңa веб журнaлист мaмaндығы дүниеге келеді. Қaлaмы мен қaғaзынaн бaсқa, оның ғаламтор деген тaғы бір көмекшісі бaр. Ғaлaмтормен жұмыс істей білудің өзі бөлек әңгіме.
Гермaниялық RTL-дің бaс редaкторы Петер Клэппельдің: «Ғаламтор жaқсы журнaлисті ұшпaққa шығaрaды, жaмaн журнaлисті шыңырaуғa түсіреді» деуінің өзі осының aйғaғы.
Aл aтaп өткен чaт форумдaрдa ғаламтор журнaлистикaға қарағанда aзaмaттық журнaлистикa жaқсы дaмығaн сияқты. Өйткені сaйт портaлдaғыдaй қызметті 2-3 aдaм емес, яғни журнaлист қaуымнaн бөлек, әр адам өз aлдыңa чaт, блог, форум aшып, пікір aлмaсуғa болaды. Бұл жерлерде де тұшымды ойлaр aйтылaры сөзсіз, өйткені бaр нәрсені сол қaлпындa жеткізу, қaрaпaйымдылық бaр. Ойыңдaғыны орaғытпaй-aқ жaзa сaлaсың, бітті. Aлaйдa жылдaр бойы қaлыптaсқaн журнaлистикa жaнрлaры, aқпaрaт тaрaту ережелері сондa қaйдa қaлaды?
Сол себепті де сaйт-портaлдaр ғaнa әзірге ғаламтор журнaлистикa ұясынa aйнaлa aлaды-aу деген ойдaмыз. Aз дa болсa, мұндa жүйелілік бaр. Қaзaқстaндaғы интернет журнaлисткaның дaму тенденциялaры дегенде сол себепті де сaйт портaлдaрдың жaй-күйін сaрaлaуды жөн көрдік.
Aлдымен, сaйтқa тән кейбір ерекшеліктерді aнықтaп aлсaқ.
Біріншіден, сaйт өзіндік көзқaрaсы мен бaғыт-бaғдaры бaр, сaуaтты жaстaрғa aрнaлғaн. Қaзaқ тілді ғаламтор бaсылымдaр тәуелсіздік жылдaры білім aлғaн жaстaрғa бaғыттaлғaн, демек, қолдaнушылaр қaтaры дa осы aрaлықтa. Зaмaнынa сaй aдaмы демекші, олaр жұмыстaрымен жaңa aғым, өзіндік стильдік ерекшелік әкелді.
Екіншіден, қaзaқтілді сaйттaр қaзір тaнымaл тұлғaлaрдың, шығaрмaшылық зиялылaрының, ұлт пaтриоттaрының бaс қосaр aлaңынa aйнaлды.
Үшіншіден, қaзaқ тілді сaйттaр ел дaмуындaғы өзекті сaуaлдaрғa көпшілікпен пікір aлмaсу aрқылы жaуaп іздеуге мүмкіндік беріп отыр.
Бір қызығы, 2009 жылы ғаламторда қоғaмдық-сaяси бaғыттaғы неары 6-aқ сaйт жұмыс істеген. Олaр: abai.kz, egemen.kz, qazaquni.kz, turkystan.kz, zamandas.kz. Бұл тізімдегі сaйттaрдың екеуі сол уaқыттa интернет жобa пішімінде болсa, қaлғaн төртеуі бaспa бaсылымдaрының электронды нұсқaсы.
Сaйттaрды жaриялaнғaн aқпaрaттaр легіне қaрaй 3 топқa бөліп қaрaстыруғa болaды:
1. Лойaлды.
2. Оппозициялық.
3. Бейтaрaп [3].
Мемлекеттегі сaяси жүйеге жылы қaбaқ тaнытып отырғaндaр жaлпы республикaлық бaсылымдaр, олaр: egemen.kz, aikyn. kz. Сонымен қaтaр олaр мемлекеттік ресми үгіт-нaсихaт жүргізу шaрaлaрынa дa дендеп кіріскен. Бұл екі сайт та соңғы жылдары сайттарын жаңартып, мультимедиалық бағытта жұмыс жасай бастады. Aл оппозициялық сaйттaр қaтaрынa janaozen.net және zhasalash.kz-ті жaтқызуғa болaды. Ұмытпaу керек, сaйт ұстaнымы тікелей сaйт бaсшылығынa бaйлaнысты.
Сaйттaрымыздaғы тaғы бір кемшілік – жaриялaнымдaрдaғы aйқындықтың жоқтығы. Қоғaмдық сaяси бaғыттaғы қaзaқ сaйттaрының осы бaғыттaғы орыс тілді бaсылымдaрғa қaрaғaндa рейтингісінің төмен болуы, міне, сондықтaн. Ғаламтор стaтистикa ортaлығы zero.kz мәліметтері бойыншa бүгінгі тaңдa сaлыстырмaлы түрде «тaнымaл» қaзaқ тіліндегі қоғaмдық-сaяси тaқырыпқa мaмaндaнғaн ғаламтор бaсылым – ult.kz, оның тәулігіне 3500 пaйдaлaнушысы бaр, жaлпы рейтинг бойыншa 100-інші орынғa тaбaн тіреген. Aл, мысaлы, aтaқты орыс тілді қоғaмдық сaяси сaйт zona.kz-тің 4 есе aртық қолдaнушысы бaр, тәулігіне 1400 қолдaнушысы бaр және 39-ыншы орындa тұр.
Неліктен?
Біріншіден, интернетті қолдaнушылaрдың көпшілігі орыс тілді, қaлa тұрғындaры.
Екіншіден, қaзaқ тілді қолдaнушылaрдың дені, негізінен, қоғaмдық сaяси тaқырыптaрғa aз қызығушылық тaнытaтын жaстaрды құрaйды.
Үшіншіден, қоғaмдық сaяси мәліметтерді қaжет ететін елдің қоғaмдық және сaяси жоғaрғы топ өкілдері өздеріне қaжетті мaғлұмaттaрды орыс тілінде aлуды жөн көреді. Сол себепті орыс тілді БAҚ неғұрлым бәсекеге қaбілетті.
Қaлaй десек те қaзaқ тілді интернет ресурстaр сaны жaғынaн aртып келеді, бұғaн қолдa дәлел жетерлік. Aлaйдa ең негізгі мәселе бұл емес. Ең негізгі мәселе – қолдaнушылaрды қызықтыру, ғаламтор бaсылымдaрды сaяси мaғлұмaттaрды aлудың негізгі көзіне aйнaлдыру мәселесі шешімін тaппaй отыр. Бірaқ кейбір сaйттaр өз рейтингілерін сaқтaп қaлу мaқсaтындa әр түрлі қитұрқы әрекеттерге бaрып жaтaды: жaлғaн оқырмaндaр жaсaйды, есептеуіштерді бұрaйды немесе өздері мәтіндерге пікір жaзaды.
«Стрaтегия» әлеуметтік-сaяси зерттеу ортaлығының мәліметтері бойыншa, сaйттaрдың мaзмұндық сипaттaмaлaрынa бaғa беру төмендегі пaрaметрлер бойыншa жүзеге aсaды:
Жaриялaнымның түрі (мәтіндік немесе бейнелік).
Жaриялaнымды қостaу (суреттер мен бейне мaтериaлдaрың бaр болуы).
Авторлық құқық (жеке немесе aртық жөнелтім).
Жaриялaным түрі (хaбaрлaмa, репортaж, сұхбaт, мaқaлa т.б.).
Тaлдaу нәтижесімен тaнысa отырып, бaйқaғaнымыз, зерттеу объектісі болып отырғaн ғаламтор бaсылымдaр бейне-видео формaттaғы жaриялaнымдaрды өте сирек қолдaнaды. 2892 мaтериaлдың 31-і ғaнa (1 %) бейне жaриялaным және олaрдың бaрлығы интернет бaсылым беттерінде орнaлaсқaн.
Интернет беттерінде жaриялaнғaн мaтериaлдың көп бөлігі (83 %-ы) фотосуреттермен, кaрикaтурaлaрмен қосa жaриялaнғaн. Aл бейнемaтериaлдaрмен әрленгендері 0,5 %-ды құрaйды.
Ескере кететін жaйт, бaспa бaсылымдaрының сайттарына қарағанда қaрaғaндa интернет бaсылымдaр бейне, фото мaтериaлдaрды жиі қолдaнaды екен (aрaқaтынaсы 87 % және 77 %-ға тең).
Электронды БАҚ-тың типологиялық жіктелім мәселесін де қолға алу да маңызды болмақ. Интернеттің қандай да бір ресурсының БАҚ болып табылатындығын қандай критерийлер бойынша нықтаймыз деген орынды сұрақ туындайды. Кейбір ғалымдар желілік БАҚ ретінде кез келген сайт немесе сайттар топтарын түсіндіруді ұсынып отыр. Бұл пікір бір мағыналы болып табылады, бірақ ол бізге неғұрлым объективті көрінеді. Қазақ тілді контентті бүкіл әлем оқи алатындай мүмкіндіктер жасау керек. Мысалы kaztrk.kz телеарна сайтының 99 % көлемін тек отандық көрермен тамашалайды екен. Ал tengrinews.kz ақпараттық сайтының 89%-ын отандық оқырмандар қарайды.
Зерттеу объектісін осылай түсінудің негізінде интернет-басылымдардың келесідей түрлері қалыптасты:
1. Желіде бар басылымдардың көшірмелері. Бұл түр неғұрлым кең таралған, оның бірнеше себептері бар, олардың ішіндегі ең негізгісі олардың экономикалық пайдалылығы көрінеді. Басылым тек Интернетте ғана болады, анықтамасы бойынша шығынды болып табылады. Мысалы, АҚШ-та бизнестегі таза онлайндық басылымдар дәстүрлі БАҚ-қа тиесілі порталдардан артта қалып келеді. national Аssociation of America деректері бойынша, баспа басылымдарының электронды нұсқалары онлайндық БАҚ-қа қарағанда екі есе пайдаланушыларға ие. Қазақстанда шамамен барлық басылымдар, телеарналар мен радиостанциялардың жарияланған нұсқалардағы материалдар орналастырылатын жеке сайттары бар.
2. Аралас басылымдар. Олар қарапайым БАҚ-тан да, түпнұсқа жарияланымдардан да материалдардың болуымен сипатталынады. Қазақстанда осындай жобалар онша көп емес. Соның ішінде, баспасөз мониторингін жүргізетін, бар жарияланымдардың дайджестін жасайтын, бірақ осы ресурс үшін арнайы жазылған материалдарды жариялайтын baq.kz порталын айтуға болады. Ал жоғарыдағы инфографикада жалпы Қазақстандық оқырмандар сайтқа қандай месенжерлер арқылы кіріп қарайтыны айқындалған. Көбінесе жаңалық порталдарына іздеу жүйесі арқылы кіріп оқитындар басымдық танытып тұр.
3. Интернетте ғана бар басылымдар, - бұл құбылыс әзірше сирек кездеседі, алайда осы типті анықтауға типологиялық тұрғыдан келетін жаңа жобалар жиі-жиі пайда болып келеді. Ақпараттық кеңістікте жарияланымдар тұрақты түрде орналастырылатын мұндай сайттардың күн сайын саны артып келеді.
Cоңғы 10 жылдa мультимeдиа турaлы нaқты aйтыла бacтaды. Бұл xaбaр жүргізу әдіcі рeтіндeгі компьютeрлік тexникa мeн компьютeрлік жeлілeрдің дaмуы мeн өрлeуінe бaйлaныcты болды. Оcы тexнологиялaр бір caқтaушы компaкт-диcк ішінe әр түрлі коммуникaция құрaлдaрын – визуaлды, мәтіндік, дыбыcтық жәнecөйлeу – біріктірудe мүмкіндік бeрді. «Түбіндe журнaлиcтeрдің дeні мобильді тeлeфон компaниялaрынa қызмeт eтeді» дeпті 1996 жылы Луиc Робeртcон дeгeн шeтeлдік журнaлиcт. Әрбір aдaм – шaғын мeдиa-cтудияның қожaйыны. Мәселен, sutori.com онлайн сервисі арқылы қызықты мультимедиалық материал дайындауға болады. Онда сторителлинг әдісі арқылы оқиғаларды өрбітіп, фото, видео, аудио, инфографиканы бір материал аясында беруге болады.
Қорыта айтқанда бүгінгі медиа саласындағы мамандар үнемі IT сaуaттылығын aрттырып, ғаламтор бaсылымдaрды сaлaлaндыруға ұмтылуы қажет. Сондай-ақ, aрнaйы тaқырыптық сaйттaр сaнын көбейтіп қана қоймай сапалы контент жасауға, мультимедиалық құралдарда пайдалануға дағдылануы және мамандауы керек.
Қолданылған әдебиеттер:
Сұлтaнбaевa Г.С., Әлімжaновa A.Б. Мультимедиaлық журнaлистикa.– Aлмaты: Қaзaқ университеті, 2015
Медиаконвергенция, которая изменила мир? [Электронный ресурс] / Сборник статей к открытой сессии по медиаконвергенции. Под ред. М.С. Корнева. – М., 2014. – 137 c. URL: http://www.slideshare.net/mkornev/ss-33893336 (қаралған күні 10.12.2016)
Мирошниченко А. Форматы подачи и упаковки контента в условиях медиаконвергенции [Электронный ресурс] // Медиаконвергенция, которая изменила мир? – Сборник статей к открытой сессии по медиаконвергенции. Под ред. М.С. Корнева. – М., 2014.– С. 63-74 (қаралған күні 15.12.2016)
Буенбаева З.Қ.
журналистика факультетінің 1-курс докторанты
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Бұқаралық ақпарат құралдарындағы
конвергенция үдерісінің эволюциясы
Бүгінде көз алдымызда әлемдік тәжірибеге негізделген, оперативті, техникалық мүмкіндіктерді жан-жақты пайдалана білетін және нарықтық экономиканың принциптерін ескерген әмбебап қазақ журналистикасы жан-жақты әрі қарқынды дамып келеді. Соның ішінде технологиялық дамудың негізінде пайда болған журналистикадағы бірегей үдеріс – конвергенция. Яғни, сандық технология, бұқаралық ақпарат құралдары мен байланыс нарығының қайта жаңғырып, халық талғамының өзгеруі – медиа кеңістіктегі конвергенция үдерісінің пайда болуына, дамуына әкеліп отыр. Өзіміз көріп отырғандай, сандық хабар тарату жүйесі бұқаралық ақпарат құралардарында контент ұсыну, оны сақтау және таратуға жаңа леп әкелді. (Rayport & Яворский, 2001). Контентті интернет порталда орналастырып, әлеуметтік желіде бөлісу арқылы оны қанша адам көргенін немес оқығанан анықтау мүмкіндіктері пайда болды. Бұл өз кезегінде жаңалықтың қаншалықты маңызды болғанының көрсеткіші. Шынтуайтына келгенде, журналистика саласы және ақпараттық мекемелер бүгінде сын сағатта тұр. Жаңа заман ұсынып отырған мүмкіндіктерді журналистика әлі толыққанды пайдалана алмауда. Әлеуметтік желі мен мобильді телефонияның мүмкіндіктері ақпарттық нарықты кеңейткені соншалық, журналистика сол нарықтың бір кішігірім бөлігі болып қалғандай. Дегенмен де, журналистиканың бітім-болмысы едәуір өзгермеді. Тек нарықтық экономикаға бейімделу жолында масштабтау, жылдамдық және табыс табу көздерін іздеп, дамытуда.
Сандық хабар таратуға келсек, ол бұқаралық ақпарат құралдарында бір контентті бірнеше салада (телевизия, мерзімді баспасөз немесе радио) бірдей пайдалануға мүмкіндік берді. Ал біздегі отандық хабар тарату нарығы әлі толыққанды сандық ақпарат таратуға көшіп үлгермеді. Мемлекеттің қолдауымен жартылай ғана ауысты. «Қазтелерадио» АҚ жоспарына сәйкес тұрғындарды эфирлік сандық телеарналармен қамту көлемі 2018-жылға қарай 95 пайызды құрауы тиіс. Мәселен, «OTAU TV» тікелей жерсеріктік хабар тарату жүйесіне жазылушылардың санын 2018 жылға қарай 800 000 абонентке жеткізуді көздеп отыр.
Халықаралық медиа саласының даму тарихына назар аударсақ, 1990 жылдары Америка мен Еуропа телебайланыс секторын ырықтандыра бастайды да, оған толықтай еркіндік береді. Нәтижесінде, бәсекеге қабілетті БАҚ нарығы пайда болды. (Dal Зотто & Dowling, 2003; Dal Zotto & ван Краненбург, 2008). Осылайша, медиада қызмет көрсету деңгейі жоғарылап, әмбебап, сан салалы медиа кеңістік пайда болды. Халық өз қызығушылығы мен қажеттілігіне орай ақпараттық және көңіл-күй көтеруге бағытталған медиа өнімдердің алуан түрін қалауынша таңдай бастады. (Aitamurto, Sirkkunen, и Лехтонен, 2011; Rayport & Яворский, 2001). Қазірдің өзінде әрбір индивидтің жеке қажеттіліктері ескерілуде, ал аудиториямен кері байланыс күннен күнге артуда.
Медиа конвергенцияның эволюциялық даму жолын талқыламас бұрын, технологиялық платформалардың пайда болу және медиа контенттің өзгеруіне әсер ету тұстарын анықтап алған абзал. Мәселен, технологиялық платформалар редакцияның қызметін атқаруда. Оның салдарынан жаңалықтар редакциясы және ақпараттандырушы басқа да редакциялардың қызметі басқаша сипат алып, тіпті мұндай баламалы қызметтердің түсініксіздігінен жаңылыс пайда болды. Аталмыш конвергенция үдерісі осылайша қарқынды дами берсе, көптеген жаңалық тарататын мекемелер жарияланымдар мен таратылымдарды тоқтатып, хостинг және монетизация сынды көрсететін қызметтерінің жоғалу ықтималдығы бар.
Медиа-конвергенция тұтынушыларға, былайша айтқанда пайдаланушыларға өзінің жеке контентін жасап, оны таратуға да мүмкіндік туғызды. Сондай-ақ, пирингтік технологияның (теңқұқықты алмасу, яғни п2п (p2p) немесе (peer-to-peer), яғни, басқа біреуге пайдалы болатын ақпаратпен бөлісу, сізге қызық болған ақпаратты алу) дамуы ақпарат таратуды орталықтандырды. Мұның барлығы БАҚ-ты жаңа бәсекелестік белестерге жетелеп, қарқынды дамуына алып келді. Әрине мұндай технологиялық прогресстің басқа жақтары да бар. Айталық, контентті тұтынушылар бұрындары сапа мен сауаттылыққа жете мән берсе, қазіргі ол контенттің заманауилығына (дигитализация) назар аударады. Осылайша, біз масс медиа кеңістігінде орын алып жатқан конвергенция үдерісінің эволюциялық жолын және оның типтерін анықтауға көштік.
Журналистикадағы конвергенция үдерісі технологиялық конвергенцияның нәтижесінде туып отыр. Технологиялық конвергенция, яғни әртүрлі технологиялық жүйелердің балама міндетін біріздендіріп, түрлі функционалды мүмкіндіктерді жақындастыру арқылы, нарықты агрегациялауға алып келді (Yoffie, 1997). Қазіргі таңда, нарықта кабельдік желінің қызметі мен телекоммуникациялық қызмет көрсететін компаниялардың, мобильді байланыс пен спутниктік провайдерлердің арасында қызу бәсекелестік жүріп жатыр. Кейде олардың ұсынып отырған қызметтеріндегі айырмашылықты байқау қиын. Мәселен, контентті әзірлеу кезінде интеграциялық стратегияны жиі қолданатын болды. Айталық, телекоммуникация саласы қызметтер түрін көбейту үшін интернет немесе дыбыстық аудио месседждер секілді сан түрлі қосымшалар ұсынып жатыр. Бұл өз кезегінде медиа компаниялардың жұмысына қауіп төндіреді (Вирц, 2011). Нәтижесінде мұндай өнімдер бәсекелес немесе қосымша конвергенциялық үдеріске алып келеді. Өнім конвергенциясы бизнес конвергенциясына алмасады. Бұл ретте компания өз ішінде немесе сыртқы әріптестікті жетілдіру арқылы конвергенцияға бейім салаларды сәтті интеграциялаған жағдайда ғана бұрынғысынан да жоғары көрсеткішке қол жеткізуге болады (Вирц, 2011).
Ал медиа және телекоммуникация саласындағы конвергенция үдерісі вертикалды бизнес – телефон, телевизор, компьютерді және горизонтальды бизнес – контент, қызметтер пакеті, желілік хабар тарату, инфрақұрылыс манипуляциясы және терминалдық қызметтерді мүмкіндігінше түрлендіре түсті. Мұның барлығы ауыз толытрып айтатын өзгерістерге алып келді. Мәселен, медиа компаниялар өз уақытында ұзақ уақыт бойы шығармашылық бастамадан бастап өндіріске дейін, маркетинг, тіпті таратуға дейін бір жүйеде, қатаң бақылауда ұстап тұрды. Бірақ біртіндеп техникалық прогресстің арқасында бұл бақылау бәсеңдеп, өнім интернет арқылы нарыққа шығып, өз тұтынушысына кедергісіз жетіп жүр. Осылайша, медиа контент интернеттің арқасында дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарының көмегін қажет етпейтін болды. Егер бұл ретте стратегиялық конвергенция жүзеге асса, ол өндірістік құрылым дивергенциясына (алшақтау, айырылысу) алып келуі мүмкін. Сонымен қатар, көптеген медиа контент, жалпы интернет контент ұсынатын кез келген ұйымдар, мекемелер немесе БАҚ сайттары компьютердің мүмкіндіктеріне негізделген сайт жасап қана қоймай, оның ұялы телефон параметрлеріне бейімделген қалыпты нұсқасын да сапалы әрі тартымды жасауы тиіс. Google consumer barometer-дің 2016 жылғы зерттеу жұмысына сәйкес, 2016 жылы 2012 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда смартфон пайдаланушылардың саны 40 мемлекетте 30%-дан 70%-ға өскен. Бұл өз кезегінде мобильді интернетті қолданушылардың санының артуына алып келді.
Яғни осы эволюцияның нәтижесінде жаппай нарыққа бағытталған технология, БАҚ және телекоммуникация арасында консолидация үдерісі жүріп жатқаны байқала бастады. Айталық, нақты бір салаға бейімделген байланыс операторлары мен ірі медиа-плеерлер соңғы құрылымдық өзгерістерді айқындайды. Қазақстандағы операторларды мысалға алатын болсақ Active, Kcell, Tele 2 сынды ірі байланыс операторлары мен Altel секілді интернет операторы барынша өз аудиториясын кеңейтуге тырысуда. 2015 жылы бір Kcell операторында 10,4 миллион тіркелген абонент болса, Tele2 байланыс операторында 016 жылдың наурыз айында Tele2 өз бизнесін «Қазақтелеком» АҚ-ның мобильді бөлімшесі болып табылатын Altel операторымен біріктіре отырып, абоненттер базасын 6,4 миллионға жетіп отыр.
Жалпы алғанда 2016 жылы Қазақстандағы абоненттер саны 31,2 млн нөмерді құрап отыр. Әлбетте, бұл ретте бір адамның бірнеше байланыс операторларын қатар пайдалана алатынын ұмытпау керек.
Мұндай эволюцияның нәтижесінде технологиялар, бұқаралық ақпарат құралдары мен телекоммуникациялық компаниялардың өзара консолидациясын байқап отырмыз. Мысалы Alma TV, бұл – жаңа дәуірдің интернет-телевизиясы. Alma TV арқылы тек теледидардан ғана емес, қалта телефоны мен планшеттен 70-тен астам телеарнаны тамашалауға болады. Біз атап өткен пакеттік қызметтердің де айқын дәлелі ретінде Almt TV-ді алсақ болады. «Три в одном» атты пакетінде интернет + ТВ + IP-телефония секілді қызметтер ұсынылады. Яғни мұндағы медиа конвергенция үдерісі құрылымның поляризациясына, яғни ірі конгломератқа немесе қосымша кішігірім еркін қожалықтарға алып келеді. Тіпті, ірі конгломераттардың ішінде майдалараның жұтылып кету тенденциясы бар.
Қорыта айтқанда, қазіргі таңда журналистиканың және журналистикадағы көптеген жаңа заманға сай қалыптасып келе жатқан үдерістердің барлығы IT саласының дамуымен тікелей байланысты. Бұл ретте жасанды интеллект, «ақылды» заттар, виртуалды өмірдің дамуы, блокчейн (blockchain) және көптеген бизнесті дамытуға бағытталған платформалар да осы информациялық технологиялардың бет-алысына белгілі бір деңгейде бағынышты.
Заман талабына сай туындап отырған журналистикадағы жаңа медиатехнологиялардың дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарына әсерін мойындау қажет. Себебі, жаңа технологиялық мүмкіндіктер ойлаудың дәстүрлі жүйесін белгілі бір деңгейде өзгеріске ұшыратып, БАҚ стратегиясына өзіндік ықпалын жүргізіп отыр. Десек те, кешегі журналистика мен бүгінгі жаңа журналистиканың арасындағы байланыс сақталып келеді.
Әдебиеттер тізімі:
Качкаева. А.Г. Журналистика и конвергенция: почему и как традиционные СМИ превращаются в мультимедийные.- М., 2010. – С.200.
C.Lenoir. Television et Convergence des medias: vers un nouvel espace public? // https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-01082212/document
От традиционных к сетевым СМИ: Передовая практика и перспективы. 9-ая южнокавказская конференция СМИ. // Тбилиси.11-12 октябрь. – 2012.
D.Kim. New regulatory institution for the convergence of broadcasting and telecommunications: A Korean case. Government Information Quarterly 28, – 2011, p. 155–163.
www.kazpravda.kz
www.almatv.kz
http://inform.kz/rus/article/2698302
www.active.kz
www.tele2.kz
www.altel.kz
www.thinkwithgoogle.com
www.cjr.org
Маханбетжанова А.С.
КазНУ имени аль-Фараби,
магистрантка 2 курса факультета журналистики
РЕКЛАМА В ЭЛЕКТРОННЫХ ИЗДАНИЯХ
Текстовые рекламные блоки в интернете широко известны под другим названием - контекстная реклама. «Контекстная реклама — вид рекламы, содержимое которой зависит от окружения, в котором она показывается». Более конкретное определение содержит Википедиа: «контекстная реклама - вид динамического размещения интернет-рекламы, при котором рекламное объявление близко к контексту веб-сайта, где оно размещается» [1].
Фактически в любой рекламе используется принцип контекстности при выборе площадки для размещения, что позволяет добиваться интереса со стороны потенциальных пользователей. Например, в деловых журналах привычнее встречать рекламу новинок на рынке бизнес-литературы, рекламу профессионального образования, семинаров, выставок и финансовых, страховых услуг. По своей сути, контекстпость рекламы - это не только учёт окружения рекламы, но и попытка угадать интерес её пользователя. Вместо того, чтобы отвлекать, такая реклама вовлекает человека в коммуникацию. Сет Годин в книге «Доверительный маркетинг. Как из незнакомца сделать друга и превратить его в покупателя» пишет об этом подходе как основе доверительного маркетинга, отмечая, что приобретение доверия потребителя происходит за счет предоставления нужной и полезной ему информации.
Структура интернет-среды такова, что чем больше в ней материала по интересующей тематике, тем сложнее отыскать подходящий. Помощь в этом процессе призваны оказывать поисковые системы. Они же являются самыми посещаемыми ресурсами интернета. В российском сегменте всемирной паутины первые три места по убыванию популярности занимают поисковые системы: Яндекс (www.yandex.ru), Google (www.google.m), Рамблер (www.rambler.ru). Каждая из этих систем, наряду с результатами поиска, производит показ контекстной рекламы, или поисковой рекламы (как принято её называть в этих системах).
Первая поисковая реклама появилась в 1994 году на поисковой системе Infoseek. Появление же контекстной рекламы связывают с компанией
GoTo.com, основанной в 1997 году. Идея показывать рекламу посетителям в зависимости от введенного ими запроса обычно приписывается Биллу Гроссу. В 1998 году этот принцип показа опробовал у себя на площадке Яндекс (однако система Яндекс.Директ была запущена в 2001 году). А в 2000 году основатели Google, ещё только выходившей на рынок, разработали программу для привлечения клиентов малого бизнеса - AdWords. Благодаря простоте доступа и последующей модернизации системы размещения в 2002 году, компании удалось охватить считающихся самыми сложными клиентами — малые предприятия с небольшими рекламными бюджетами. Все необходимые действия по организации и отслеживанию рекламной кампании предлагалось совершать самим рекламодателям, таким образом, устранялись посредники, увеличивающие затраты. Компания Google до сих пор придерживается этой политики, а за ней подтянулись и остальные площадки, предлагающие размещение контекста.
На рынке поисковой рекламы изначально сложилась ситуация, исключающая прямую конкуренцию за рекламодателей. Каждая поисковая система предлагала услуги на своей площадке, а непосредственная борьба разворачивалась за пользующихся поиском [2]. Google разворачивал деятельность в мировом масштабе, Яндекс и Рамблер были нацелены на русскоязычный сегмент. Контекстная реклама в какой-то мере стала для каждой поисковой системы ответом на естественный спрос рынка. Всегда были и есть чисто коммерческие сайты, с невыдающимся контентом (содержанием), призванные представлять компанию в интернете или даже продавать её продукцию. Сам по себе сайт может и должен выполнять эту функцию, однако первоначально необходимо привлечь к нему внимание. Пользователь вводит запрос в поисковую форму и получает результат — ссылки на сайты, где предположительно находится интересующая его информация. Результаты в списке расположены в порядке убывания релевантности — соответствия запроса и найденного. В современном мире люди спешат и не могут себе позволить просматривать все страницы результатов поиска, поэтому естественно желание обладателей сайтов оказаться в начале этого списка. Продавать в нём места - означает потерять доверие пользователей. Альтернативой стали рекламные блоки, постепенно занявшие место справа от результатов поисковой выдачи.
В настоящее время принято разделять контекстную рекламу на:
Поисковую - рекламу, которая показывается в зависимости от того, какой вопрос пользователь задал в строке запроса поисковой системы (блок располагается справа от поисковой выдачи и на некоторых системах дополнительно под поисковой строкой).
Тематическую - рекламу, которая показывается на площадках-партнерах системы (чаще всего на контент-сайтах). -
На любой площадке текстовые объявления заключены в блоки. Количество объявлений в блоке может меняться в зависимости от предпочтений владельца площадки. Места в рекламных блоках каждой из систем распределяются по аукционному принципу. Рекламодатель выставляет цену за объявление в зависимости от ставок других рекламодателей. Кроме того, позиция объявления зависит от его эффективности, поскольку, оплата берется за переход по нему. Показатели эффективности объявления и позиции в блоке взаимосвязаны по двум причинам. Контекстная реклама не должна быть дорогой, чтобы быть доступной небольшим рекламодателям — а эффективное объявление позволяет снизить цену. Организаторы систем контекстной рекламы зарабатывают на объемах — поэтому могут себе позволить снижать цену, если объявление эффективно, только в этом случае, они получат доход.
Рассмотрим контекстные блоки с точки зрения восприятия их рекламодателем. Основная цель текстового объявления — повышение продаж, удовлетворение существующего спроса. При таком подходе главное, что нужно рекламодателю — чтоб у потребителя возникло желание совершить переход с объявления на сайт (кликнуть по объявлению). Это будет невозможно, если потребитель не увидит объявления. Крупные рекламодатели могут ставить перед текстовым объявлением другую цель - формирование спроса, повышение узнаваемости бренда. Тогда основной задачей становится показ объявления, а вторичной - создание желания у потребителя на него кликнуть. То есть для достижения любой из этих целей необходимо решить две аналогичные задачи.
Задача показа объявления решается разными способами. Перед созданием новой рекламной кампании необходимо подобрать ключевые слова, по которым будет демонстрироваться объявление. Первичный подбор слов рекомендуется проводить вручную. Для этого необходимо задаться вопросом: какое слово, словосочетание или фразу введет потенциальный потребитель, чтобы отыскать предлагаемый рекламодателем продукт (товар или услугу) в интернете.
Остановимся подробнее на методике работы с контекстной рекламой. Все многообразие запросов к поисковым системам можно разделить на три типа:
1. Информационные запросы. Самый частый тип запросов. Пользователь ищет определенную информацию о чём-либо или о ком-либо. На каком ресурсе он обнаружит то, что искал, для него второстепенно. В формулировке подобного запроса часто употребляется характеристика искомого предмета и иного рода уточнения. Первый вариант запроса может быть в простой форме, а последующие - усложнены. Происходит это в случае, если просмотр одной или двух страниц с результатами поиска не приносит пользователю положительных результатов. Либо, после знакомства с нужной информацией требуется дополнительная. Таким образом, информационные запросы могут полностью видоизменяться. Например, пользователь хочет узнать больше о регулировании рекламной деятельности. Начальный запрос пользователя может быть таким: «закон о рекламе». Ознакомившись с первыми ссылками и увидев, что в части из них есть даты и слово «изменения», новый запрос, скорее всего, будет включать в себя текущий год, либо слова — «новый», «поправки» и т.д. Следующим шагом пользователя станет уточнение информации в отношении регулирования разных видов рекламы: «закон о наружной рекламе», «закон о рекламе на телевидении», «закон о рекламе на автомобиле», «закон о рекламе проведение лотерей и розыгрышей» и др. И рекламы отдельных видов товаров и услуг: «закон о рекламе табачных изделий», «закон о рекламе игровой», «закон о рекламе лекарственных средств», «закон о рекламе и спиртные напитки», «закон о рекламе пиво» и др.
Навигационные запросы. Эти запросы задаются с целью найти определенное место в интернете, конкретный сайт, на котором предположительно находится нужная информация. Происходит это в большинстве случаев из-за неуверенности пользователя в правильности воспроизведения адреса веб-сайта. В поисковой системе воспроизводится название сайта или запомнившаяся часть заголовка (title). По данным исследования, проведенного порталом Daily Domainer в 2006 году, пользователи часто ищут одну поисковую систему в другой (Yahoo в Google), ищут крупные порталы и сервисы (eBay, Amazon, MySpace, Facebook). Русскоязычные пользователи задают запрос о сайте на русском языке (url-адрес вводится на английском), например, вместо «Rambler» — «рамблер», вместо «Yandex» — «яндекс», вместо «Google» — «гугл», вместо «Mail.ru» — «майл ру» и т.д. К навигационным запросам относятся и такие: «сайт о рекламе», «авто сайт», «бизнес сайт», «сайт газеты ...», «сайт компании ...» и т.п. В этих запросах может встречаться замена слова «сайт» на слова «портал», «всё», «форум», «новости» и другие, не всегда эквивалентные замены. Могут быть добавлены к запросу слова: «официальный», «каталог», «лучший» и т.п.
Транзакционные запросы. В формулировке запроса этого типа пользователь демонстрирует свою готовность совершить какое-либо действие: купить (приобрести), продать (предложить), загрузить (скачать, выложить), посетить (схема проезда, маршрут) и т.д. Перед покупкой пользователь может задать информационный запрос, в котором будет присутствовать название продукта. Его будут интересовать основные характеристики, обзоры, мнения пользователей. Определившись с продуктом, необходимо выбрать место его приобретения; и решающим фактором может стать цена (стоимость). Исходя из информации о типах запросов посетителей поисковых систем, транзакционные запросы наиболее привлекательны для рекламодателей, поэтому состав ключевых слов должен имитировать этот тип запросов.
Практикующими специалистами в области контекстной рекламы и поискового продвижения сайтов разработаны рекомендации по составлению списков ключевых слов. На первом этапе предлагается использовать ассоциативные методики и не ограничивать свое мышление. А после составления обширного списка начать его фильтрацию по нескольким критериям. Предлагаемые этапы характерны для схемы проведения мозгового штурма. Однако, в подборе ключевых слов для контекстного объявления, как правило, участвует один человек, поэтому важно скорректировать направление его мышления.
Предлагается вводить в первичный список разные варианты названия продукта. Такие как: имена собственные, синонимы, переводы, транслитерации, сленговые, профессиональные, сокращенные варианты, названия «составных частей» товара. Поскольку, товары могут объединяться в категории, следует внести в список и эти категории. В результате получится список из ключевых существительных. Дальнейшее расширение списка происходит за счет включения в него задач и проблем покупателя, которые решает продукт рекламодателя (и по которым, соответственно, его могут искать). Результатом мышления на эту тему обычно становится список глаголов и связок глагол-существительное, характерных для транзакционных запросов. Следующим шагом является включение понятий качества и привлекательности товара или услуги. К любым товарам применимы связки прилагательное-существительное, которые говорят о ценных потребительских свойствах продукта, например, быстрый процессор, надежный хостинг, профессиональная консультация, высокое разрешение.
Полученные списки существительных, глаголов и прилагательных удобно использовать для составления словосочетаний. Для этого нужно распределить слова в столбцы морфологического ящика и выбирать подходящие сочетания. Таким образом, удастся ещё расширить общий список.
Теперь можно переходить к сервисам подбора слов систем контекстной рекламы. Эти сервисы демонстрируют: сколько за месяц было запросов по каждому слову и в каких сочетаниях искали предполагаемые ключевые слова. Знание количества запросов в месяц позволит составить прогноз относительно показов рекламного объявления. А различные сочетания слов подскажут так называемые стоп-слова (минус-слова), которые будут блокировать демонстрацию объявления, чтобы показы не были впустую.
Подбор слов позволит сразу дополнить список упущенными словосочетаниями и словами, написанными с ошибками: с пропущенными буквами («тел- фон» вместо «телефон»), неграмотным написанием («андулин» вместо «онду- лин») и опечатками («интренет» вместо «интернет»). Также есть рекомендация использовать в качестве ключевых слов ошибочный набор символов («]гу^> вместо «окна»), воспроизведенный на клавиатуре в другой раскладке языка. Пользователи часто забывают переключиться с английской раскладки на русскую и поднимают взгляд на монитор компьютера, когда текст уже набран и поиск запущен машинальным нажатием на клавишу ввода.
Сервисы подбора слов могут использоваться не только для расширения списка ключевых слов, но и для фильтрации. Рекламодатель при подаче объявления всегда будет руководствоваться двумя основными параметрами: показателем охвата и бюджетом. И как правило, один параметр ограничивает другой. Если найденное ключевое слово является широко распространенным, с большим количеством показов в месяц, то на демонстрацию объявления по этому слову обычно претендуют несколько участников. А поскольку рекламный блок включает в себя определенное число объявлений, на первой странице пользователь увидит те из них, чьи рекламодатели оплатили так называемые гарантированные показы. Следовательно, за потребителя, который придет на сайт по этим ключевым словам, придется заплатить больше, чем за потребителя, который придет по менее частому запросу. Хотя ситуация не всегда столь однозначна и прямая зависимость наблюдается лишь между количеством конкурентов и размером ставок. Что касается слишком редких запросов, на первое время их можно оставить. В ходе дальнейшего мониторинга кампании выявятся неработающие ключевые слова.
По заявлению Бориса Омельницкого, исполнительного директора компании «Бегун», активность рекламодателей в некоторых сегментах рынка намного выше остальных, и это объясняется тем, что для них контекстные переходы более эффективны. Причина, во-первых, в том, что товар или услуга таких рекламодателей имеет значительную стоимость, а значит, единичная продажа даст ощутимый эффект (прибыль). Действительно, часть средств рекламодателя идет на привлечение покупателя, и если цена привлечения будет перекрывать его доход от продажи, то рекламодатель получит прямые убытки. Поэтому важно разрабатывать стратегии работы с системами контекстной рекламы - вывода объявления на выгодные места за меньшие деньги и с оптимальным количеством переходов по объявлению. Достижение профессионализма в этой сфере приходит только с опытом. Вторая причина активности рекламодателей из сегментов различных услуг и технически сложных товаров в том, что у их потребителей существует этап исследования до покупки. Такие товары и услуги потребляются с частотой не чаще 1 раза в 3-12 месяцев — это ограничение накладывается их ценой и сроком службы. Также эти товары и услуги имеют объемные описания потребительских свойств, на основе которых делается выбор между ними.
Однако, если товар или услуга не подпадает ни под один из вышеназванных критериев, это не означает, что использовать контекстную рекламу для него бессмысленно. Именно сервис подбора слов поможет принять решение рекламодателю. Количество запросов по слову прямо пропорционально количеству заинтересованных людей.
Кроме фильтрации по популярности запроса, подбор слов поможет вычеркнуть или уточнить явно несоответствующие. Некоторые специалисты в области контекстной рекламы вводят понятие целевого запроса. То есть запроса более однозначно воспринимающегося. В статье Александра Садовского «Контекстная реклама: как добиться эффективности» приведена методика выявления целевых запросов.
Согласно этой методике исследуемый запрос является целевым, если у него велика доля целевых вторичных формулировок. Целевой запрос выявляется через сервис подбора слов Яндекса или сервис статистики по поисковым запросам Рамблера. Например, в качестве ключевого для рекламы печатной книги Д. Карнеги «Язык убеждения» выбрано слово «карнеги». Оно позволяет получить 7057 показов в месяц. Однако по результатам статистики Яндекса третий по популярности запрос «карнеги скачать» (590 показов), а пятый по популярности «центр карнеги» (267 показов) - оба не удовлетворяющие цели рекламодателя. Среди других менее частотных запросов встречаются: «карнеги ау-диокниги», «эндрю карнеги», «фонд карнеги», «карнеги холл», «биография карнеги», «анти карнеги». Таким образом, есть большая вероятность того, что показы объявления по ключевому слову «карнеги» будут нецелевыми. Обратим внимание, что люди, производившие поиск по слову «карнеги» до этого, ошибались в написании: «корнеги», это вынуждало их переформулировать запрос. Кроме того, некоторая часть людей, искавших «карнеги», вводила высокочастотные запросы: «курсы», «обучения», «тренинги» - это свидетельство того, что их интересовала не книга (эти слова следует включить в список стоп-слов).
Известно, что книжные интернет-магазины (Ozon.ru URL: http://www.ozon.ru, Лабиринт URL: http://www.Iabirint-shop.ru и др.) загружают в сервисы контекстных объявлений в качестве ключевых слов массу наименований представленной у них продукции; и ссылка с объявления, которое будет показано по слову «карнеги», приведет на страницу всего ассортимента книг Д. Карнеги. Для таких интернет-магазинов не так принципиально, какое произведение в конечном итоге ищет пользователь поисковой системы, однако по нашим расчетам довольно много показов также будут нецелевыми.
Многозначные запросы часто требуют уточнения, поэтому пользователи уже привыкли конкретизировать запросы, если первоначальные результаты поиска их не устраивают. Так, для вышеуказанного запроса именно книги Д. Карнеги «Язык убеждения»: запрос может быть уточнен следующим образом:, «карнеги язык убеждения». В свою очередь, рекламодатель может конкретизировать ключевое слово, по которому будет демонстрироваться контекстное объявление, двумя способами: взять за основу расширенный запрос или использовать стоп-слова.
Например, рекламодатель оказывает полиграфические услуги, в частности верстку, печать, брошюровку книг. В качестве ключевого он выбирает слово «издание». Это слово имеет два значения: выпуск печатного произведение и само печатное произведение (книга, журнал). Кроме того, по слову «издание» ищут «периодическое издание», «подарочное издание», «что такое издание», издание какой-либо тематики: «юридическое издание». Несмотря на то, что по слову «издание» можно получить примерно 56155 показов в месяц, использование его в качестве ключевого в рекламной кампании приведет к снижению кли- кабельности объявления. Целесообразнее указать «издание книг» и получить примерно 1283 показа в месяц, но эти показы уже с большей вероятностью будут целевыми. Можно сделать и наоборот: перечислить все стоп-слова: «периодическое», «деловое», «юридическое», «понятие» и т.д. Правда, в данном случае эта работа будет неоправданна по затратам.
Часто предлагается стратегия создания разных объявлений под разные группы ключевых слов. С точки зрения восприятия, такой подход правилен.
Объявление контекстной рекламы должно давать ответ на задаваемый в поиске или поставленный в тексте электронного издания вопрос. Пользователь спрашивает: где? Рекламодатель отвечает: у нас! Ведь, контекстное объявление по своей сути является гиперссылкой.
Рассмотрим объявления с позиции пользователя поисковой системы или пользователя электронного издания. Это позволит решить другую задачу рекламодателя - создание желания у потребителя кликнуть по объявлению. На любой странице блок с рекламными объявлениями воспринимается с предубеждением, также как любая оплаченная информация. Тем не менее, к контекстной рекламе относятся положительно 79,7 % еженедельной интернет-аудитории, проживающей в Москве. 21% респондентов целенаправленно используют её для поиска нужных сведений. Такие данные были получены в ходе исследования компании «Комкон», проводимого для сервиса Бегун в конце 2007 года. В процессе исследования также выяснилось, что 44% респондентов работают в компаниях, размещающих рекламу в интернете. Из чего был сделан вывод, что интернет становится все более популярным рекламным носителем [3]. Однако результаты этого исследования позволяют нам сделать и другое предположение: на мнение людей о контекстной рекламе повлияли такие факторы, как собственный опыт ее использования и использование ее в организации, в которой работали опрашиваемые. Технология реализации контекстной рекламы оказалась для них достаточно понятной, и это сделало их более лояльными к ней.
Естественно, на страницах поиска приоритет внимания отдается результатам под поисковой формой, поэтому выигрышную позицию занимают объявления, попавшие в так называемое спецразмещение - блок из двух объявлений над основными результатами поиска. Иногда этот блок принимается за первые позиции выдачи, но главное, что объявления в нем часто отвечают запросу пользователя. В спецразмещение можно попасть, если объявление имеет высокое соотношение числа кликов к числу показов (СТЯ). Попадают в него с настройками кампании по узким целевым запросам. Что касается внимания к объявлениям в рекламном блоке справа, то оно меньше, но насколько меньше сказать сложно. По некоторым оценкам в самом блоке наиболее выигрышная позиция у второго объявления, поскольку оно располагается по линии центра экрана. Но главным фактором, от которого будет зависеть внимание пользователя, является мотивация. Пользователи, желающие найти самое выгодное предложение, будут знакомиться с множеством вариантов, пока не выберут четкие критерии отбора. После этого показатель эффективности самих объявлений контекста немного упадет, потому что они составлены шаблонными методами и, как правило, выдают общую информацию (каждый сервис накладывает ограничения на количество символов в объявлении).
Список испльзованной литературы:
Яндекс. Вебмастер: Советы вебмастеру // Яндекс. Вебмастер.
URL: http://help.yandex.ru/webmaster/?id=995298 (дата обращения: 17.03.2007).
Качество выполнения этих обязанностей будет зависеть от наличия у оптимизатора профессиональных знаний и навыков в области редактирования. В силу непрофессионализма некоторых оптимизаторов, наличия у большинства из них технического образования целесообразна совместная работа над текстами оптимизатора и редактора.
Прайс Дж„ Прайс Л. Указ. соч. С. 97-217. КругС. Указ соч. С. 18-58.
Гуров Ф.Н. Продвижение бизнеса в Интернет: все о PR и рекламе в сети М.: Вершина, 2008. С 63.
Завалишин Д., Завалишина Е., Колмановская Е. Указ соч. С. 17.
Ашманов И., Иванов А Указ. соч. С. 128-129.
Талгат Ш.,
магистратрура, факультет журналистики
КазНУ имени аль-Фараби
Динамика развития СМИ и международного терроризма: аспекты взаимодействия
В последние десятилетия особенно остро стоит вопрос эскалации мирового терроризма. Приобретая глобальный характер данное явление порождает массовые миграции и информационные войны. На протяжении трех лет автор исследовал аспекты взаимовлияния и взаимодействия медиа-сферы и международного терроризма. Рядом авторитетных исследований подтверждается прямая связь журналистики с событиями, происходящими вокруг [1,6]. Рассматривая медиадискурс терроризма во взаимосвязи и историей человечества можно увидеть динамику развития международного терроризма, как глобального фактора современной политики.
Бурное развитие средств массовой информации относят к концу XX века. Именно в это время отмечается большой рост телевещания, радио и появляются предпосылки к развитию глобальной сети Интернет.
Примечательно, что международный терроризм начал прогрессировать в 1960-х годах. Заметьте, что это время совпадает с развитием СМИ. Отсюда следует логическая цепочка, что международный терроризм преследует цель распространять свои идеи и установки, а также внушать большой страх в население через средства массовой информации.
В 1986 году специальная правительственная группа по борьбе с терроризмом во главе с вице-президентом США Джорджем Бушем обнародовала доклад. В разделе "Терроризм и СМИ", в частности, сказано следующее: "Терроризм - форма пропаганды, нуждающаяся в паблисити, чтобы быть эффективной. Среди факторов, способствующих как росту, так и сенсационности инцидентов, следует отметить успехи террористов в получении широкой рекламы и оказании влияния на возможно более многочисленную аудиторию. Террористы видят роль средств массовой информации в распространении их заявлений по всему миру, как одну из главных для достижения своих целей" [2].
Огромный рост террористической активности наблюдается в последующие годы.
На собственном примере хотелось бы рассказать о силе СМИ. В связи с последними событиями, произошедшими в результате избрания Дональда Трампа 45-м президентом США, в этой стране случились массовые волнения. Автор этой статьи находился в этой стране в январе. Как известно, инаугурация нового президента состоялась 20 января текущего года (2017). Автор стала непосредственным свидетелем демонстраций в городе Нью-Йорк. За две недели пребывания в этой стране автор заметила три акта недовольств. Судя по наблюдениям, это были группы людей с плакатами и табличками, показывающих их основную цель выступления. Некоторые изречения на табличках напрямую были адресованы новоизбранному президенту. Выступающих людей полицейские оцепляли, к ним никого не подпускали. Далее они просто следили, что бы никто друг друга не покалечил и не ранил. Демонстранты просто выкрикивали свои намерения в оцепленном участке. Остальные люди, проходившие мимо, могли просто понаблюдать или же направиться по своим делам. Никакой опасности автор не почувствовал. Тем более данное явление, как говорилось ранее, было замечено три раза.
Эти события были опубликованы в СМИ и транслировались на телевидении. Международные агентства активно начали распространять эту новость. Родные и близкие автора и других участников командировки очень сильно обеспокоились тем, что их детей ждет большая опасность в связи с волнениями. Они искренне желали, чтобы мы не оказались рядом с этими демонстрантами. Однако, мы мирно проходили мимо этих людей без всяких происшествий.
Таким образом, хочется отметить, что средства массовой информации мощно влияют на внутреннее восприятие людей, вселяют страх в мирный народ и держат в напряжении. Еще сильнее на людей воздействует терроризм. Чем больше жертв, чем больше взрыва – тем больше страх. Страх – один из основных инстинктов самосохранения человека. По вполне обоснованным причинам жесткие новости наиболее интересны людям. СМИ это понимают. Жесткие новости наберут больше всего зрителей. Также это понимают и террористы. Они тоже наберут желаемое количество просмотров видеороликов и новостей. Колоссальное развитие социальных сетей играет даже им на руку. Быстрое распространение информации, доступность девайсов – все орудия наготове.
В наши дни о предназначении СМИ и роли информации говорится очень много. В силу последних случившихся политических событий, все обретает негативный оттенок. И в основном это говорится с высоких трибун.
Миром правят политики, а без участия средств массовой информации у них ничего не получилось бы. Ведь действительно, первым, кто передает все мысли политического лидера на всеобщий обзор - это журналист. И он же иной раз берет на себя мужество крикнуть: "А король-то голый!" [3].
Средства массовой информации оказывают сильное информационно-психологическое воздействие на общественное мнение. В результате этого, население становится носителем определенной идеологии. А это, в свою очередь, дает прекрасную возможность использовать производство, рабочую силу, инфраструктуру в целях идеологического вдохновителя. Для этого необходимо достичь максимального эффекта, который организуется благодаря наибольшему охвату аудитории.
Несколько лет назад, в 2011 году, в соседней России в представительстве Европейского Союза прошла конференция "СМИ - четвертая власть, миф и реальность". Павел Гусев, владелец и главный редактор газеты "Московский Комсомолец" высказал свое мнение относительно свободы слова и свободы средств массовой информации. Он утверждает, что СМИ на сегодняшний день никакая не четвертая власть. В 1991 году, в отсутствие политических партий, государственных электоратов, единого руководства страны, упомянутое выше высказывание имело место. Именно в 1990-х годах средства массовой информации могли представлять собой некую систему власти. Они могли дополнять любые политические решения, управлять и манипулировать электоратом. Таково мнение Гусева [4].
Бывало такое, что в социальных сетях добавляются подозрительные люди и группы. Судя по их содержанию, можно было понять, что намерения их нечистые. Развитие интернета во многом облегчило террористам вербовку новых людей. Их сайты постоянно меняются и бывают даже неуловимы. У них есть свои хакеры, свои специалисты. Террористы идут в ногу со временем.
В качестве своего независимого исследования в данной статье я хочу показать динамику развития крупнейших мировых новостных агентств и террористических группировок.
Picture 1
Как показано на рисунке 1, самые крупные компании, задействованные в сфере масс медиа, начинают работать с 1922 года. Крупнейшая организация BBC начала работу именно в этом году. CNN начал свою работу в 1980 году. В 1993 году появился крупнейший поставщик новостей Euronews.
Террористические акты начали происходить актив с 70х годов. В ниже показанных графиках можно увидеть, что, приближаясь к нашим дням, число актов и количество жертв резко увеличивается. Следует отметить, что в начале 2000 годов появляются социальные сети. Активное распространение глобальной сети Интернет дает возможность многим людям получить доступ к ней. Таким образом, потенциальная аудитория возрастает в разы.
В 70-х годах основные теракты и диверсии были в Восточной Европе, но незначительно. За 10 лет жертвами стали около 5 тыс человек. В 80-х годах акцент сместился на Центральную и Южную Америку. Почти половина всех жертв были из этих регионов, но масштаб вырос кратно. Более 50 тыс жертв из Центральной и Южной Америки [5]. Из этой информации мы видим, что международный терроризм начал распространяться повсеместно.
К сожалению, терроризм охватил и Казахстан – страну проживания автора. Теракт, поднявший большой шум в прессе и обществе, случился летом 2016 года. Действия со стороны правительства и СМИ вселили большой страх в сердца жителей. Эти акты произвели широкий резонанс в кругу политиков и общественных деятелей. К примеру, известный казахстанский политолог Досым Сатпаев высказал свою профессиональную точку зрения. Он отмечает, что в 90-е годы прошлого века такие громкие события происходили крайне редко. Но сейчас наблюдается такой тренд, что такие явления начали происходить повсеместно по Республике Казахстан. Сатпаев считает, что этоявляется очень тревожным трендом, который говорит о том, что вирус радикализма и экстремизма в разных формах стал проникать в разные активные демографические, этнические, социальные группы, и это представляет определенную проблему [6]. Следовательно, тенденция, рассматривая в данной научной статье, не обошла стороной и Казахстан. Это такая же актуальная тема, как и для всего мира.
Автору хотелось бы привести яркий пример того, что масс-медиа в развитых странах превратились в самое настоящее идеологическое орудие. Как говорилось ранее, автор стал свидетелем демонстрантов в Нью-Йорке. Никакой опасности для других людей они не представляли. Средства массовой информации лишь снимали сюжет на фоне, делали удачные кадры и распространяли не менее «удачные» новостные материалы. Проходящие мимо люди даже и не обращали на это внимание, как будто это обычное явление.
В Казахстане же наоборот, люди пока не привыкли к таким явлениям. На Западе и политики, и общественное мнение уже умело используют масс-медиа в своих целях. Поэтому подобного рода демонстрации – это способ передать свои желания через СМИ.
Для других стран – демонстрации – это признак дестабилизации и паники. Например, в Казахстане. Из-за якобы совершающегося митинга власти и СМИ предупреждают граждан, советуют не выходить из дома. По мнению автора, таким образом, народу внушается лишний страх.
Предлагаемые общему взору рисунки показывают рост террористической активности. Почему в наше время страшнее жить, несмотря на новые технологии и все удобства XXI века? Рассмотрев графики, это можно понять.
Picture 2
Рисунок 2, взятый из источников в сети Интернет, показывает рост пострадавших от терроризма в различных регионах нашей планеты. Картинка показывает, что число жертв резко возрастает, начиная с 2000 годов. Давайте сравним этот рисунок с рисунков автора статьи.
Наряду с вышеперечисленными компаниями (BBC, CNN, Euronews) также развивались и множество других компаний в сфере СМИ. Бурное развитие конвергентной и мультимедийной журналистики, рост социальных сетей совпадает с периодом роста террористических актов.
Picture 3
Рисунок 3 показывает непосредственно динамику роста самих террористических актов. Колоссальный скачок мы видим в 2012 году. Далее приблизительно по наш день показатель стремительно растет.
Авторы Weimann G, Winn C исследуют террористические инциденты как символические события, совершающиеся для того, чтобы привлечь международное внимание средств массовой информации в попытке повлиять на ежедневную жизнь, отношения и восприятия аудитории во всем мире. Статистический анализ основан на данных из Rand Corporation [7], которые характеризуют международные инциденты терроризма в период с 1968 по 1986 год с точки зрения рабочего режима, места происшествия и времени, род занятий жертвы и национальности, а также целевого типа. Книга концентрируется на международных актов насилия со стороны негосударственных террористов и влиянием массовых коммуникаций. Анализ отражает растущую общественную и научную озабоченность в связи с поведением средств массовой информации, а также о проблемах, связанных со свободой прессы. Авторы предполагают, что средства массовой информации должны стать столь же чувствительным в их международной отчетности, поскольку они иногда в освещении местных и национальных делах переходят некоторые границы. Рассматривается появление современного терроризма, узоры в средствах массовой информации терроризма, концептуальные аспекты терроризма как коммуникации, факторы, влияющие на освещение средствами массовой информации, терроризма и влияния масс-опосредованной терроризма на общественное мнение [8]. Это еще одни влиятельные авторы, подарившие миру научное издание, гласящее о том, что терроризм берет энергию из СМИ.
Автор также считает важным отметить всемирную борьбу с терроризмом. Примечательно, что основные конвенции и основные указы выходят в 80х годах прошлого века. Это значительно говорит о том, что серьезная проблема человечества началась именно в то время [9].
Таким образом, в очередной раз выясняется связь роста терроризма с развитием и функционированием СМИ. Исходя из этих исследований, будет изучаться медиадискурс современного международного терроризма и пути решения существующих проблем.
Достарыңызбен бөлісу: |