Материалдың сапасы-мақсатына сәйкес белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыратын оның қасиеттерінің жиынтығы
жүктеу/скачать 67,15 Kb.
|
Материалдың сапасы
|
Материалдың сапасы-мақсатына сәйкес белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыратын оның қасиеттерінің жиынтығы. Сапа деңгейі материалдардың бір немесе бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы болып табылатын тиісті көрсеткіштермен анықталады, олар өндіріс пен пайдаланудың нақты жағдайларына қатысты олардың сапасын анықтайды. Сипатталған қасиеттер саны бойынша сапа көрсеткіштері Жеке және күрделі болып бөлінеді. Бір сапа көрсеткіші тек бір қасиетпен сипатталады (мысалы, Болаттың қаттылығы). Кешенді көрсеткіш өнімнің бірнеше қасиеттерімен сипатталады. Бұл ретте, бағаланатын қасиеттердің барлық кешені белгіленген сапа талаптарын қанағаттандырған жағдайда ғана өнім сапалы болып саналады. Болат сапасының күрделі индикаторының мысалы химиялық құрамды, механикалық қасиеттерді, микро және макроқұрылымды бағалау болып табылады. САПАНЫҢ кешенді көрсеткіштері мемлекеттік стандарттармен белгіленеді. Сапаны бақылау әдістері әр түрлі болуы мүмкін: визуалды тексеру, органолептикалық талдау және аспаптық бақылау. Сапаны анықтау кезеңі алдын-ала, аралық және түпкілікті бақылауды ажыратады. Алдын ала бақылау кезінде бастапқы шикізаттың сапасы, аралық бақылау кезінде белгіленген технологиялық процестің сақталуы бағаланады. Соңғы бақылау дайын өнімнің сапасын, оның жарамдылығын және стандарттарға сәйкестігін анықтайды. Стандарттар мен техникалық шарттардың талаптарына толық жауап беретін өнім жарамды деп саналады. Ақаулары бар және стандарттардан ауытқулары бар өнімдер ақау болып саналады. Материалдың сапасы негізінен оның қасиеттерімен, химиялық құрамымен және құрылымымен анықталады. Сонымен қатар, материалдың қасиеттері құрылымға байланысты, бұл өз кезегінде химиялық құрамға байланысты. Сондықтан сапаны бағалау кезінде материалдың қасиеттерін, құрамын анықтауға және құрылымын бағалауға болады. Материалдардың қасиеттері және олардың кейбірін анықтау әдістері келесі бөлімдерде келтірілген. Химиялық құрамды химиялық талдау немесе спектрлік талдау арқылы анықтауға болады. Материалдардың құрылымын зерттеудің әртүрлі әдістері бар. Макроанализдің көмегімен олар көзге көрінетін құрылымды немесе үлкейткіш әйнектің көмегімен аздап үлкейту арқылы зерттейді. Макроанализ әртүрлі құрылымдық ерекшеліктер мен ақауларды (жарықтар, кеуектілік, раковиналар және т.б.) анықтауға мүмкіндік береді. Микроанализ-бұл 3000 есеге дейін үлкейту кезінде оптикалық микроскоптың көмегімен құрылымды зерттеу. Электрондық микроскоп құрылымды 25000 есеге дейін арттыруға мүмкіндік береді. Ішкі ақауларды анықтау үшін рентгендік талдау қолданылады. Бұл материал арқылы және ақаулар арқылы өтетін рентген сәулелері әртүрлі дәрежеде әлсірейтініне негізделген. Рентген сәулелерінің болатқа ену тереңдігі 80 мм. гамма сәулелерімен бірдей физикалық негіз бар, бірақ олар үлкен тереңдікке ене алады (болат үшін — 300 мм дейін). Сантиметрлік және миллиметрлік диапазондағы радиотолқындардың жарқырауы металл емес материалдардың беткі қабатындағы ақауларды анықтауға мүмкіндік береді, өйткені металл материалдардағы радиотолқындардың ену қабілеті аз. Магниттік дефектоскопия магниттік қасиеттері бар металл материалдардың беткі қабатындағы (2 мм-ге дейін) ақауларды анықтауға мүмкіндік береді және ақаулар орындарындағы магнит өрісінің бұрмалануына негізделген. Ультрадыбыстық дефектоскопия үлкен тереңдікте сапаны тиімді бақылауға мүмкіндік береді. Ол ақау болған кезде материал арқылы өтетін ультрадыбыстың қарқындылығы өзгеретініне негізделген. Капиллярлық дефектоскопия көзге көрінбейтін жұқа жарықтарды анықтауға қызмет етеді. Ол осы жарықтарды материалды оңай ылғалдандыратын сұйықтықтармен толтыру әсерін қолданады. Материалдардың механикалық қасиеттері Механикалық қасиеттер материалдардың сыртқы күштердің әсеріне қарсы тұру қабілетін сипаттайды. Негізгі механикалық қасиеттерге беріктік, қаттылық, соққы тұтқырлығы, серпімділік, икемділік, сынғыштық және т. б. жатады. Беріктік-бұл материалдың сыртқы күштердің деструктивті әсеріне қарсы тұру қабілеті. Қаттылық - бұл материалдың жүктеме әсерінен оған басқа, қатты дененің енуіне қарсы тұру қабілеті. Тұтқырлық-бұл материалдың динамикалық жүктемелердің әсерінен жойылуға қарсы тұру қасиеті. Серпімділік-бұл жүктеме тоқтағаннан кейін материалдардың өлшемдері мен пішінін қалпына келтіру қасиеті. Пластичностью деп аталады қабілеті материалдарды өзгертуге өз өлшемдері мен формасын әсерінен сыртқы күштер емес, разрушаясь бұл ретте. Сынғыштық-бұл қалдық деформацияларсыз сыртқы күштердің әсерінен ыдырайтын материалдардың қасиеті. Статикалық созылу сынақтары кезінде материалдың беріктігін, икемділігі мен серпімділігін сипаттайтын шамалар анықталады. Сынақтар l0 ұзындығы мен D0 диаметрі арасындағы белгілі бір қатынасы бар цилиндрлік (немесе жалпақ) үлгілерде жасалады. Үлгі қолданылатын күш әсерінен созылады Р (сурет. 1, А) жойылғанға дейін. Сыртқы жүктеме үлгідегі кернеу мен деформацияны тудырады. Σ-Р күшінің көлденең қима ауданына қатынасы F, Мпа: Деформация жүктеме әсерінен үлгі өлшемдерінің өзгеруін сипаттайды, %: мұндағы: l - созылған үлгінің ұзындығы. Материалдар технологиясы және технологиялық қасиеттері Материалдар технологиясы әртүрлі мақсаттағы бұйымдарды дайындау мақсатында материалдарды өндіру тәсілдері мен оларды қайта өңдеу құралдары туралы қазіргі заманғы білімдердің жиынтығы болып табылады. Металдар мен қорытпалар әртүрлі металл кендерінен жоғары температурада балқыту арқылы шығарылады. Металдар мен қорытпаларды өндірумен айналысатын сала металлургия деп аталады. Полимерлер (пластмассалар, резеңке, синтетикалық талшықтар) көбінесе Органикалық синтез процестерінің көмегімен жасалады. Бастапқы шикізат-бұл мұнай, газ, көмір. Металдар мен қорытпалардан одан әрі өңдеуге арналған дайын бұйымдар мен дайындамалар құю немесе қысыммен өңдеу арқылы жасалады. Құю өндірісі балқытылған металды арнайы қалыпқа құю арқылы өнім шығарумен айналысады, оның ішкі қуысы өнімнің конфигурациясына ие. Құмды қалыптарға (жерге) құю және құюдың арнайы әдістері бар. Құмды құю қалыптары Қалыптау қоспаларын тығыздау арқылы жасалады, олардың негізі кварц құмы болып табылады. Арнайы әдістерге кокиль құю, қысыммен құю, центрифугалық құю, қабық құю, балқытылған құю жатады. Кокиль-бұл арнайы металл пішіні. Қысыммен құю кезінде металды металл қалыпқа құю және оны қатайту артық қысыммен жүреді. Орталықтан тепкіш құю кезінде металл айналмалы металл қалыпқа құйылады. Қабық пішіндері байланыстырғышы бар ұсақ құмнан тұрады. Балқытылатын үлгілер бойынша құю кезінде керамикалық қалып жеңіл балқитын материалдан (парафин, стеарин) модельді керамикалық суспензияға батыру және кейіннен үлгіні қалыптан балқыту арқылы жасалады. Бөлшектерді құюға арналған қорытпалар құю деп аталады. Металдарды қысыммен өңдеу сыртқы күштердің әсерінен дайындаманың пішінінің өзгеруі деп аталады. Металдарды қысыммен өңдеу түрлеріне илектеу, престеу, созу, соғу және штамптау жатады. Прокат дайындаманы айналмалы орамалар арасында қысудан тұрады. Басу кезінде металл жабық көлемнен тесік арқылы сығылады. Сызу дайындаманы тесік арқылы созудан тұрады. Соғу дегеніміз-балғамен немесе пресс қысымымен металды еркін деформациялау процесі. Штамптау арқылы бөлшектер арнайы құралдың көмегімен алынады — ШТАМП, бұл металл алынбалы пішін, оның ішінде бөліктің конфигурациясына сәйкес келетін қуыс орналасқан. Бөлшектерді қысыммен өңдеуге арналған қорытпалар Деформацияланатын деп аталады. Металл бөлшектерін өндірудің салыстырмалы түрде жаңа бағыты-бұл металл ұнтақтарының бөлшектерін престеу және күйдіру арқылы өндірумен айналысатын Ұнтақты металлургия. Пластмассадан жасалған бұйымдар басу, құю немесе экструзия арқылы алынады. Резеңке бұйымдар біліктер (каландрация), экструзия, престеу немесе құю арасындағы өңдеу арқылы алынады. Керамикалық материалдардан жасалған бұйымдар қалыптау және күйдіру немесе престеу және күйдіру арқылы алынады. жүктеу/скачать 67,15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|