Мазмұны Қазақстандағы жоғары білім, Ғылым және МӘдениет

Мулькаман нас поразил активной жизненной позицией. Был очень талантлив. Играл на пианино, баяне, трубе, на саксофоне, начал создавать кружки художественной самодеятельности. М.Калауов впервые создал художественный коллектив врачей на базе республиканской психоневрологической больницы. Став заведующим кафедрой музыкального отделения Кызылординского пединститута имени Н.В.Гоголя, организовал ансамбль «Сыр сұлуы», который стал народным.

При поддержке руководства области силами студентов М.Калауов поставил оперу Е.Брусиловского «Қыз Жібек». Этот факт был отмечен в газете «Правда».

По семейным обстоятельствам семья Калауовых переехала в Алматы. Мулькаман Сулейменович был деканом факультета народных инструментов консерватории имени Курмангазы, стал профессором, удостоен звания «Заслуженный работник культуры РК». Им написано около 50 музыкальных произведений, которые опубликованы и исполняются. Друзья особенно любят его песню «Сағыныш».

Мы, друзья, гордились каждым творческим успехом Мулькамана. Но главное в его жизни – педагогическа работа. Он подготовил около 300 выпускников, среди которых есть заслуженный работник культуры РК, кандидат наук, лауреаты конкурсов дирижеров и исполнителей.

Как педагог со стажем могу сказать, что Мулькаман Сулейменович был настоящим учителем, находил общий язык со студентами, которые помнят и любят его до сих пор. Он был очень простым в общении, понимал жизнь учеников и принимал участие в их судьбе. Как рассказывала его супруга, моя подруга Бибайша Абурасиловна, в день зарплаты он покупал пряники и чай и шел в общежитие. О таких чеаепитиях и беседах до сих пор помнят его бывшие студенты. Он просил сварить бешбармак для студента, который приехал из Китая, так как «соскучился по дому и домашней еде». Студенты ценили простоту и доступность своего наставника. Друзья любили Мулькамана за бескорыстие, доброту. Он ценил друзей.

Несмотря на испытания, выпавшие на его долю с детства – сын «врага народа», детдом, интернат, голодная юность, М.Калауов сохранил в себе свет и тепло, которые отдавал ученикам, родным и близким. Обожал своих детей и внуков.Он любил смотреть мультфильмы, сказки, умел радоваться по-детски со своими внуками.

Долгие годы общения с семьей Калауовых помогли нам узнать его глубже, и здесь очень уместны слова Гейне, который сказал: «Талант мы угадываем по одному единственному проявлению, но чтобы узнать характер, требуется продолжительное время и постоянное общение». Пятидесятилетнее общение помогло нам полюбить Мулькамана всей душой.

//Кызылординские вести.-2014.-22 апреля.-С.3

33
Мурат Ауэзов, общественный деятель, философ, культуролог.

К тому времени в различных частях Казахстана было немало людей, солидарно относившихся к патриотическим начинаниям «Жас тұлпара». От одного из них пришла весть, спасительная в той ситуации, – к нам готов присоединиться выпуск-ник алматинской консерватории Мулькаман Калауов. Встретились в Шымкенте. Три недели с концертами и лекциями колесили по райцентрам, совхозам, аулам области. Мулькаман исполнял казахские кюи вдохновенно.

Многогранная музыкальная одаренность его была очевидна. В одной из поездок на зимних каникулах мы приехали в какой-то северный район. Было очень холодно. В гостинице нам сказали, что мест нет, поэтому мы разместились в вестибюле на чемоданах. Кто-то дремал, кто-то читал. Мулькаман расчехлил свою домбру и стал тихо наигрывать. Вдруг прибегает администратор и восхищенно слушает домбру, а потом встает и говорит: «Ребята, пошли, я вам найду номера».

Мулькаман своей игрой сумел задеть душу этого человека. Не случайно впоследствии он стал известным композитором, дирижером, создателем и руководителем замечательного ансамбля «Сыр сұлуы».

М.Калауов был органичным носителем обаятельной, глубоко человечной, тактичной «казахскости». Для нас, вступивших в то время на тропу осознанной казахизации самих себя, встреча с ним явилась жизненно важным обретением. Казалось, он от природы был создан для исполнения благородного предназначения человека – быть просветителем и Учителем. Об этом хорошо знают сотни его учеников – музыканты и все, кому выпала радость общения с ним.

Сердцевину Мулькамана при первой встрече с ним разглядела моя мама, Фатима Габитова. Во время поездок по аулам Южного Казахстана мы всей московской группой по традиции собрались в ее доме. Она накрыла дастархан. Необильный, но с «фирменными» блюдами, о которых с восторгом отзывались друзья ее молодых лет, многие из которых погибли в годы репрессий. И сама пережившая конфискации, ссылки, она угощала жастулпаровцев, всматриваясь в лица, вслушиваясь в слова. Искала ли сходство между ушедшими из жизни и теми, кто перед ней, не знаю. Но для нее это было не просто чаепитие вернувшихся с дороги друзей сына – и это было ясно. Через два года, когда весной 1966 года на нас начались гонения, она написала элегические стихи «Құлады жардан «Жас тұлпар».

В этот вечер она говорила уместные материнские слова, никого не выделяла. А когда расходились, сделала единственный подарок – Мулькаману – серебряные запонки. Бибайша, вдова Мулькамана, говорит, что он берег их как семейную реликвию. Повидавшая многое в жизни, овладевшая горьким умением распознавать людей с первого взгляда, Фатима рассмотрела и оценила неподдельную народность, человеческую добротность Мулькамана. И что-то еще. Только недавно я узнал, что он является внучатым племянником Мустафы Шокая и что детские годы его – это лишения и детдом. Память о Мулькамане просветляет. Свидетельств этому много, достаточно прочитать книгу воспоминаний о нем. Мне бы хотелось сказать еще о двух фактах. Мой брат Б.И.Габитов-Жансугуров снял документальный фильм об ансамбле «Сыр сұлуы». Не берусь судить, случайность это или воля нашей мамы Фатимы, которая ведет нас и после своей смерти. Но о неслучайности создания Мулькаманом этого ансамбля могу говорить уверенно.

В 60-е годы нужно было встряхнуть оцепеневшую ментальность подавленного репрессиями народа. «Жас тулпар» делал это по многим направлениям, в том числе меняя температуру публичных выступлений. В частности, на концертной сцене.

34

В этом мировоззренческом ключе действовал и Мулькаман Калауов, создавая «Сыр сұлуы». Этот народный ансамбль песни и танцев был первенцем в нашей республике. Затем появились нового типа эстрадные ансамбли «Гүлдер» и «Айгүл». Их создателями и режиссерами были также жастулпаровцы Серик Елеусизов и Марат Балтабаев. И, наконец, факт, говорящий о человеческой порядочности, гражданском мужестве Мулькамана. По горячим следам декабрьских событий 1986 года органы государственной безопасности провели акцию опознания «бунтовщиков» преподавателями вузов тогдашней столицы. Работая с каждым отдельно, прокручивали крупные планы киносъемок с площади, требуя отмечать знакомых студентов. Кто-то делал это исполнительно, а некоторые – с рвением. Мулькаман никого не выдал. Честь учителя была для него высоким понятием.

//Кызылординские вести.-2014.-22 апреля.-С.3

Открывая вечер, заместитель акима области Акмарал Альназарова, в частности, отметила, что кызылординская земля всегда была богата талантливыми людьми. Одной из таких ярких личностей является М.Калауов. Его имя занимает особое место в истории казахского национального искусства. Талантливый музыкант, акын, кюйши основал первый в республике народный ансамбль «Сыр сұлуы», который выступал на многих мировых подмост-ках. Он был не только хорошим дирижером, но и успешным композитором. Произведения М.Калауова до сих пор с любовью исполняют известные музыкальные коллективы и артисты. Они в сердце казахского народа. Важно, чтобы оставленное им наследие было сохранено и передано потомкам.

Почтить память М.Калауова, вспомнить его добрым словом пришли современники, коллеги, друзья, родные, ученики. Своими воспоминаниями поделились профессор Б.Карбозов, друзья О.Жаппарханов и Ж.Аккулов. С.Идрисов посвятил своему наставнику стихи.

Зал бурными аплодисментами приветствовал одного из первых вокалистов народного ансамбля «Сыр сұлуы» Абуталипа Салманова, который исполнил песни «Менің Қазақстаным» и «Сұрша қыз», звучавшие во время самой первой гастрольной поездки ансамбля в Москву.

Украшением вечера стало выступление первых участниц вокального ансамбля «Сыр сұлуы» – З.Сексенбае-вой, З.Садыковой, К.Кыдырбаевой и других, исполнивших популярные песни М.Калауова «Сағыныш», «Ана туралы ән».

Произведения М.Калауова прозвучали в исполнении оркестра народных инструментов имени Турмагамбета под руководством К.Ботабаева, хора и других исполнителей. Свое искусство показали танцевальные коллективы.

На вечере выступила супруга М.Калауова – Бибайша Байзакова. Говоря о своем муже, отметила, что семья гордится им. Всего в жизни он добился благодаря своему упорству и трудолюбию. Он был патриотом. Любил свою землю, свой народ.

Б.Байзакова выразила огромную признательность и благодарность организаторам встречи.

35
Бағдат Кәрібозұлы, Қорқыт Ата атындағы ҚМУ «Қорқыттану және өлке тарихы» ҒЗИ директорығ фил.ғ.докторы, профессор

Т.Жүргенов - казак елі мен Орта Азия халықтарының өмірінде, мемлекеттік жүйесінде, қоғамдық тарихында ерекше кұбылыс болған, күрделі тұлға. Сондықтан Т.Жүргенов феноменінің сыр-сипатын толык танып, таныту үшін өзі араласқан дамуына үлес қосқан отандык тарих, философия, экономика, әдебиеттану, өнертану, педагогика, т.б. ғылым салаларының тәжірибелерін түгелдей ескермей болмайды. Демек, бар болғаны 39-ақ жыл өмір сүрген, барынша мемлекетшіл қайраткер болып өмірден өткен оның өле-өлгенше қолынан қаламы түспей, қазақ елі мен Орта Азия халыктарының өміріне катысты күні бүгінге дейін мәнін, маңызын жоймай келе жатқан ғылыми еңбектері мен мол мұрасын зерттеп, зерделеудің уақыты жетті деген ойдамыз. Басқа қызметтерін айтпағанда, 1929-1930 жылдары Тәжікстан каржы Халык комиссары, 1930-1933 жылдары Өзбек ССР Халық ағарту комиссары, 1933-1937 жылдары Қазак ССР Халық ағарту комиссары болған Т.Жүргеновтің мемлекеттік қызметтің үлкен жауапкершілігі мен бар тауқыметін көтере жүріп, өзінің азаматтық үнін сол кездегі қоғамның зәру мәселелеріне арнап айтып, жазып отыруы туған елі мен жерінің бақытты болашағын аңсаудан туған нағыз ілгерішіл де ізгілікті арманы болатын.

Т.Жүргеновтің өмірбаянына зер сала қарағанымызда, біздің назарымызды оның 1923-1927 жылдар аралығында Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінің заң факультетінде оқыған жылдары ерекше аударды. Ол кездегі Ташкент Түркістан Автономиялы Республикасының орталығы болатын. Тарихи шындыққа мойынсұнсақ, Түркістан Автономиялы Республикасының да, Ташкентте ашылған Орта Азия мемлекеттік университетінің де дүниеге келуінде XIX ғасырдың аяғында Қырым, Қазан татарларынан басталып, кейіннен бүкіл Орта Азияны мекендеген түрік тектес халықтардың бэріне тарап, олардың зиялы қауым өкілдері түгел қолдаған Орта Азия халықтарының тұтастығы мен азаттығы идеясының негіз болғанын батыл айтуымыз керек. Орта Азия халықтарының түтастығы мен азаттығы идеясы 1917 жылы қараша айында Қоқан қаласында өткен IV өлкелік мұсылмандар съезінің шешімі болып жүзеге асты, осы съезд делегаттары Ресей империясы қүрамындағы Түркістан Автономиялы Республикасын құруға шешім қабылдады. Осы шешімді одан әрі іске асырудың негізгі тезистері мен қағидалары 1920 жылы Ташкентте болып өткен Түркістан большевиктері партиясының мүсылмандар бюросының үшінші төтенше конференциясының талқысына түсіп қабылданғанымен, Кеңестік орталык билік тарапынан қолдау таппады.

20-жылдардағы Түркістан Автономиялы Республикасының басшы қызметтерінде қазақтан шықкан белгілі қоғам жҗне мемлекет қайраткерлері Т.Рысқұлов, Н.Төреқұлов, С.Қожанұлы, С.Асфендияров, М.Жұмабаев, М.Әуезов, Ж.Аймауытов, М.Тынышбаев, Қ.Кемеңгерұлы, Ж.Досмұхамедұлы, т.б. болуы жэне бұлардың Орта Азия мемлекеттік университетінің оқу, ғылым, тәрбие, кадр, шаруашылық кызметтеріне араласа отырып, лекциялар оқуы, университет студенті Т.Жүргеновтің саясаткерлігі мен қайраткерлігіне әсер етпеуі, із калдырмауы мүмкін емес. Ал жоғарыдағы аттары аталған қайраткерлердің Алаш қозғалысына тікелей де, жанамалай да қатысы бар азаматтар болғанын қайда қоямыз?

Тарихтан білетініміздей, большевиктер бұрын қатардан ығыстырылып келген алаштықтарды амалсыздан қызметке тартуды, сөйте отырып елді сауаттандыруды, білім беру мен мәдениет салаларын дамытуды 1921 жылдан бастап қолға ала бастады. Белгілі тарихшы М.Қойгельдиев өз зерттеулерінде сол кездегі Компартия басшыларының бірі Авдеевтің «қырғыз интеллигенциясының сегізінің жетеуі - алашордалықтар. Қажеттілігіне байланысты бұрынғы партиялығы мен белсенділігін есепке ала отырып, көптеген оқығандарды жұмыска шақыртуға тура келеді» деген сөзін келтіріп, алашордалықтардың еліміздегі мәдениет пен білім саласын дамытуға мол үлес қосқанын жазады. (Қойгельдиев М, Омарбеков Т. «Тарих тағлымы не дейді?» Алматы. «Ана тілі». 1993. 24-бет.).

Ташкентте Орта Азия университетінде оқып жүрген болашақ мемлекет қайраткері,

совет, партия жұмыстарында тәжірибесі бар Т.Жүргеновтің осы кағдайлардан бейхабар болуы, біздіңше, мүмкін емес. Сондықтан жас саясаткер Т.Жүргеновтің мемлекеттік қайраткер болып қалыптасу жолында екі идея: бірінші Исмайл Гаспринский, Жүсіп Ақшора,С.Мақсуди, Мұстафа Шоқай, Ғ.Исқақи негізін калаған жалпы түріктік яғни Орта Азия халықтарының тұтастығы мен азаттығы идеясы, екінші Җ.Бөкейханов,А.Байтұрсынұлы, М.Дулатов, Х.Досмұхамедов, т.б.бастаған Алаш идеясы болды. Т.Жұргеновтің университетке дейінгі өмір жолына зер салып көрсек, 1917 жылы Уфа жер шаруашылығы училищесіне оқуға түскен, училище қабырғасында жүріп қоғамдык өмірге белсене араласады, студент жастардың әлеуметтік қозғалыстарына қатысады. 1918жылы «Қазақ мұңы» газетінің редакциялық алкасына,

Т.Жүргенов мұрасындағы «Қазақстандағы мәдениет революңиясы» делінетін көлемді еңбектің орны бөлек. Бұл мақалада Қазақстан мәдениетіне жан-жақты сараптама, талдау жасалады, мәдениетті дамытудың жолдары, қағидалары, проблемалары, т.б. жайында айтылады. Мақаланың өзегі ұлттық әдебиет пен өнерді, тілді, өнер түрлерін социалистік қоғам жагдайында қалай дамытамыз деген мәселенің өткір қойылуына арналғаны үлкен парасаттылықтың, саяси белсенділіктің жемісі екенін айтуымыз керек. Автор осы мақаласында тіл мәселесіне қайта айналып соғып, бұрын айтқан ойларын нақтылай түседі. «Қазақтың әдебиет тілін, білім тілін тудыру жөнінде біздің негізгі максатымыз - сол тілді көпшілікке барынша ұғымды қылу, сол тіл арқылы өнер біліміне, техникасына ие қылу». (сонда, 443-бет). Бұндай толғаулы ой, толымды пікірлердің дер кезінде айтылуы, айтылып қана қоймай іске асуы, осы бағытта сан-салалы жұмыстардың істелуі Т.Жүргенов тұлғасын зорайта түседі. Мақаладағы «Қазақ тілінің өзін білу - үлкен мәдениет.

Құр аты қазақ, туысы қазақ дегеннің барлығы мұны біле бермейді. Білем деушілер тіл ілімін өркендетудің орнына кесірін тигізсе, ол біз үшін білгендік емес» (бұл да сонда) деген жолдардағы айтылған ойлар, тұжырымдар күні бүгін де өз мәнін жойған жоқ.

Қазақ әдеби тілі, қазақ тілінің терминологиясы деген мәселелерде Т.Жүргеновтің Ахмет Байтұрсынұлы жолын ұстана отырып, «Қазақ тіліндегі терминология мәселелері», «Қазақ әдеби тіліндегі келеңсіз жағдайлар» делінетін еңбектер жазғаны қазақ тіл білімі ғылымының өсіп-өркендеуіне, дамуына комақты үлес болып қосылды. Ағартушылық білім жүйесімен шектеліп қалмайды, руханият дүниесін түгендемесе, өсірмесе мемлекет бәрібір үлкен табыстарға, жетістіктерге жете алмас еді. Осыны түсінген Т.Жүргенов әдебиет пен өнердің дамуын назардан тыс қалдырмады. Ол қазақ әдебиетінің өзекті мәселелерін А.С.Пушкин шығармашылығы туралы жазылған «Орыс халқының ұлы жазушысы және қазақ халқы» деген мақаласында көтерген болатын. «Қазақстандағы мәдениет революңиясында» осы ой айтылады. «Біз енді орыс және басқа классиктерінің жазғандарын қазақ тіліне аудару ісіне кірісуіміз керек. Осылармен қатар балалар әдебиетіне зор назар салатын уақыт жетті». Барша жақсы істің, игілікті, ізгілікті жұмыстардың бастамашысы бола білген Т. Жүргенов қазақ әдебиетін дамытуға да мемлекеттік тұрғыдан жанашыр бола алды, тікелей басшылық жасады. Оның Б.Майлинің «Шұға» пьесасына жазған

У Шуга» атты пікірі, Ораз молданың аудармасы негізінде жазған «Казахский перевод Шахнама» атты ғылыми мақаласы, «Терме» жинағына енгізген Шернияз, Едіге, Базар жырау туралы пікірлері, «Қазақ халкының ақындары мен жыршылары», «Жерұйық» (Асан қайғы туралы жазылған) мақалалары - бұлар қазақ әдебиетінің тарихы мен теориясында айрықша бағаланатын салмақты дүниелер. Бұлар әдебиет пен өнердің әр түрлі салаларының зәру мәселелерін көтерген және олардың шешу жолдарын көрсеткен алғашкы ғылыми еңбектердің бірі болып саналады. Әсіресе, Т.Жүргеновтің мәдениет пен өнерге арналған мақалалары, ғылыми еңбектері, баяндамалары оның қазақ мәдениетінің шын мағынасындағы реформаторы болғанын риясыз дәлелдейді. Т.Жүргеновтің ойлары мен тұжырымдарына, жазған, сызғандарына, аткарған қызметіне тән ортақ сипат бар. Ол - жаңашылдық, ол - бастамашылдық, ол - тиянактылық, ол - білімдарлык, ол - жігерлілік, ол - принңипшілдік, ол - реформаторлық. Осылардың барлығын қосқанда Т.Жүргеновтің ағартушылық түлғасы мойындалады.

Т.Жүргеновтің ағартушылык қызметін тек мектеп, тіліміз бен әдебиетіміздің өзекті мәселелері төңірегінде деп шектеу мүмкін емес. Оның есімі мен еңбегі қазақ елінің жоғары оқу орындары тарихында да құрметпен аталып келе жатыр. Ол 1927 жылы құрылған тұңғыш қазақ педагогикалык институтының (қазіргі Абай атындағы мемлекеттік педагогикалық университеті) ректоры болды. 1933-37 жылдары Қазақ ССР-ның Халық ағарту комиссары болып қызмет атқарған уақыттарында 1934 жылы Тау-кен институтын, (қазіргі Қ.Сәтбаев атындағы Ұлттык Техникалық университеті) қазіргі Әл-фараби атындағы ұлттық мемлекеттік университетін ашып, олардың қалыптасып кетуіне басшылық жасады. Ол 30-жылдардың басында Голощекин тұралатқан ұлттық білім мен мәдениетті жолға койып, 400 мектеп салдырып, ұлттық опера өнерінің дүниеге келуіне себепкер болды, «Хан Кене», «Жалбыр», «Шұга» пьесаларының алғаш сахналануын жүзеге асырды, Жамбыл Жабаев, Күләш Байсейітова, Шара Жиенқұлова, Қанабек Байсейітов, Құрманбек Жандарбеков, Елубай Өмірзаковтардың басын коса отырып, еліміздің түкпір-түкпірінен таланттар табу мақсатында 1934 жылы Халық өнері қайраткерлерінің 1 слетін өткізді. Өзінің тікелей араласуымен 1934 жылы Қазақстан Орталық Комитетінің екі қаулысын: «Музыкалық театрларга кадрлар даярлау туралы іс-шаралар», «Ұлттық өнерді дамытуға байланысты іс-шараларды» қабылдатты. Осы қаулылардан кейін Халык ағарту комиссариаты жанынан музыкалық студия ашылды, студияға шақыртылған бір топ артистер мен композитор И.В.Коцык, режиссер Жұмат Шаниндер 1934 жылдың 13 қаңтарында қазіргі Абай атындағы опера және балет театрының негізі болып саналатын музыка театрының шымылдығын «Айман-Шолпан» спектаклімен ашты. Т.Жүргеновтің басшылығымен жыл сайын өтетін өнер слеттерінің нәтижесінде еліміз бойынша кәсіби өнер мекемелерінің қатары көбейді, Құрманғазы атындағы ұлт аспаптар оркестрінің негізі каланды. Т.Жүргеновтің басшылығымен ұлттық кадрлар даярлау үшін Москва, Ленинград, Ташкент қалаларынан білікті ұстаздар шақырылды, ұлттык музыка аспаптарын жасайтын шеберханалар ұйымдастырылды. Т.Жүргенов Халық Комиссары болып тұрған уақытта Үйғыр музыкалық драма театры, қуыршақ театры ашылған. Т.Жүргенов бейнелеу өнерінің дамуына қамқорлық жасады, халық суретшісі Ә.Қастеевтің кәсіби тұрғыдан шыңдалып өсуіне тікелей өзі көмектесті.

Т.Жүргенов 1935 жылы қазақ көркем галереясының ашылуына, қазақ кино өнерінің қалыптасуына да өз үлесін қосты. Т.Жүргеновтің қазақ ұлттық өнерін, мәдениетін дамытудағы еңбегінің жарқырай көрінген тұсы 1936 жылы Москвада өткен Қазақстанның әдебиеті мен өнерінің 1-декадасын ұйымдастырған кезіне тура келді. 300-ге тарта өнерпаздар қатысқан бүл декадада Т.Жүргенов казақ өнерін Европа, әлем жұртшылығына барша мазмұнымен көрсете білді.

Атакты мемлекет және қоғам қайраткері Ілияс Омаров өзінің жұмыс кабинетінің төріне Темірбек Жүргеновтің үлкен портретін іліп қояды. Осыны көрген Қанабек Байсейітов: «Ілеке, үстіңізден біреу арыз жазып жіберсе, мұның арты жақсы болар ма екен», - депті. Бұл уақыт Т.Жүргеновтің әлі ақталмаған кезі болса керек. Іле жауап берген І.Омаров: «Е, Қанеке, менің министр, сіздің халық әртісі болып жүргеніңіз осы кісінің арқасы. Темірбек Жүргеновтен кейін біздің казақ өнеріне косқанымыз шамалы» деген екен. Кеңестік кезендегі Қазақстан идеологиясындағы Жүргеновтің сара жолын лайықты жалғастырған ағаларымыздың, азаматтардың: І.Омаров, О.Жәнібеков, М.Жолдасбековтердің болғанына, барына шүкіршілік етуіміз керек. Ұлттық рух, идеологияның қай кезде де туын жоғары ұстаған ардақтыларымыздың сара жолын бүгінгі мемлекетшіл, ұлтын жанындай сүйетін інілерінің: Б.Сапарбаев, И.Тасмағамбетов, Қ.Көшербаев, М.Құлмүхаммедтердің жалғастырып келе жатқаны көңілімізге медеу. Тоқмейілсіп ойлансақ, А.Байтұрсынұлы, Т.Жүргеновтерден басталған ұлттық идеологиямыздың алтын тінінің беріктігі болаттай, жолы жарқын, ғұмыры мәңгілік екен. Бүған бүгінгі өміріміз куә.

Қорыта айтқанда, қайталанбас нартұлғалы Нарком Т.Жүргенов - қазақ халқының ардақты азаматтарының бірі. Қазақ қоғамының тарихында ғажайып құбылыс болған Т.Жүргенов тұлғасы төңірегінде сан салалы әрі жан-жақты зерттеулер бүгінгі және болашақ атқаратын жұмыстарымыз болмақ.

//Сыр бойы.-2014.-24 сәуір.- 3б.

39