Мазмұны Қазақстандағы жоғары білім, Ғылым және МӘдениет

Заключено соглашение с Университетом Лотарингии о создании центра в области геоэнергетики для подготовки научной элиты Казахстана с использованием образовательных технологий французского высшего образования. Все это направлено на решение задач, озвученных Главой государства в Стратегии «Казахстан-2050» и связанных с обеспечением прямого подключения отечественной науки к мировому инновационному процессу.

Франсис Этьен отметил, что совместные проекты с казахстанским вузом отвечают государственным интересам и Казахстана, и Франции в области развития образования и экономики. Было обсуждено дальнейшее сотрудничество с Университетом Лотарингии.

// Казахстанская правда.-2014.- 30 апреля.-С. 3

22

Қызылорда облысының ғылымы, білімі

және мәдениеті

Ғалымжан Садықов, облыстық тарихи және мәдени ескерткіші қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесінің бөлім меңгерушісі
Тарихтың асыл мұрасы

Тарихи мұра халық тағдырының аса маңызды айғағы ретінде, оның бүгінгі және болашақ дамуының негізі деп білеміз. Қызылорда облысы көлемінде 496 тарих және мәдениет ескерткіштері мемлекет қорғауына алынған. Оның ішінде: 21-і республикалық маңызы бар, 274-і жергілікті бар тарих және мәдениет ескерткіштері. 201 ескерткіш алдын-ала есепке алынған тарихи-мәдени мұра нысаналарының тізіміне енгізілген.

18 сәуір халықаралық ескерткіштер мен тарихи орындар күнін 1983 жылы ЮНЕСКО жанынан құрылған Халықаралық ескерткіштер мен көрнекті орындарды қорғау мәселелері жөніндегі Кеңес ассамблеясы бекітіп, 1984 жылдан бастап бұл күн дүниежүзінің көптеген елдерінде атап өтіледі. Бүгінгі таңда осы ұйымның қатарында әлемнің 175 мемлекеті бар. Осы мерекеге сай өткен аптада облыстық мәдениет басқармасы, облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесінің ұйымдастыруымен Шиелі ауданы Сауысқандық шатқалындағы жартастағы бейнелер кешенінде өтті. Шараға мәдениет саласының және БАҚ пен Қоркыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, Қ.А.Яссауи атындағы Халыкаралық қазақ-түрік университеті жанындағы «Археология және этнография» ғылыми-зерттеу орталықтарының қызметкерлері қатысты.

Шара барысында осынау бірегей ескерткішті сақтау және пайдалану бағытындағы шараларды жүргізу, халық арасында кеңінен насихаттау, оны ЮНЕСКО-ның тізіміне енгізу бағытында атқарылатын шаралар талқыланды. Айта кетейік, Қызылорда обльк тарихи-мәдени мұраларын қорғау пайдалану жөніндегі ғылыми-әдістемелік Кеңестің кезекті отырысында облыс аумағындағы тарихи-мәдени құндылығы жоғары деңгейдегі ескерткіштерді ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік Табиғи және Мәдени мұралар тізіміне енгізу мҗәселесі көтеріліп, бұл мәселе кеңес мүшелері тарапынан қолдау тапкан болатын. Осы ескерткіштер тізімінде Сауысқандық шатқалындағы жартастағы бейнелер кешені де бар. Сонымен қатар, Шиелі ауданы әкімдігімен бірлесіп, кешеннің қорғау аймағын белгілеу жұмыстары да қолға алынуда.

Халықаралық ескерткіштер мен тарихи орындар күніне орай қала, аудан көлеміндегі ескерткіштер жанында сенбіліктер, мәдени-көпшілік шаралар ұйымдастырылды және мұндай шара жалғасын таба бермек.

//Ақмешіт апталығы.-2014.-24 сәуір.- 3б.
23

Максут ИБРАШЕВ,


ВЕСЕННИЕ МОТИВЫ САУЫСКАНДЫКА
Одно из красивейших мест в нашем регионе — это урочище Сауыскандык на юго-западном склоне Большого Каратау.

Это излюбленное место отдыха не только шиелийцев, но и других жителей области. Весной особенно здесь хорошо – чистая родниковая вода извилистых горных речек, стелящееся ковром разноцветье, зеленые луга и, конечно, неповторимый горный воздух…

Сауыскандык представляет для нас не только природно-географическую ценность, но и историческую. Специалисты и научные сотрудники государственного коммунального учреждения по охране памятников истории и культуры Кызылординской области, Международного Казахстанско-Турецкого уни-верситета имени А. Яссауи, Кызылординского государственного университета имени Коркыта-ата познакомили с наскальными рисунками и захоронениями в уще-лье Сауыскандык. Большая часть рисунков относится бронзовому веку. Это антропоморфные фигуры, быки-туры, повозки и другие рисунки, объединенные в смысловые композиции. Встречаются изображения скифо-сак-ского времени.

Ученые поведали, что сейчас идет работа о придании этим наскальным рисункам, а также захоронениям статуса историко-культурных памятников республиканского значения.

24

КОНКУРСЫ И ТУРНИРЫ

Конкурс состоит из четырех этапов и продлится до 6 мая с.г. На первом конкурсантам требовалось написать пресс-релиз о самом конкурсе. Лучшей в этой номинации признана студентка третьего курса Гаухарай Есимова.

На очереди номинации «Тосыннан түсіргенде...», «Жарқын бейне», «Мәңгілік ғұмыр», «Суретті сөйлету», где помимо прочего, конкурсантам предстоит написать портретные очерки, эссе о жизни и творчестве З.Жаркинбаева. В конкурсе могут принять участие все желающие студенты – будущие журналисты.

//Кызылординские вести.-2014.-26 апреля.-С.16

В отделе селекции института за последние годы сформирован и изучен генофонд риса, включающий более 1400 сортов из почти 50 стран мира. Сейчас институт является держателем национальной коллекции растительных ресурсов риса РК.

История КазНИИ рисоводства им. И. Жахаева началась в далекие 30-е годы прошлого века. В 1932 году было создано Кызылординское рисовое опытное поле в системе Всесоюзной рисовой опытной станции. В 1950-м оно было переведено в систему Казахского института земледелия Казахского филиала ВАСХНИЛ.

В 2008 году было организовано ТОО «КазНИИ рисоводства» в составе АО «Каз¬АгроИнновация». В 2011-м решением единственного учредителя АО «КазАгроИнновация» институту присвоено имя знатного рисовода, дважды Героя Социалистического Труда И. Жахаева.

В институте защищено девять докторских и 38 кандидатских диссертаций, получены патенты и авторские свидетельства на 12 сортов районированных сельскохозяйственных культур и патенты на 36 изобретений, выпущено 6 сборников научных трудов, трижды изданы рекомендации по системе ведения сельского хозяйства Кзыл-Ординской области, которые включали последние достижения науки и техники по всем отраслям сельского хозяйства области. Учеными института выпущено 135 рекомендаций и методических указаний по внедрению в производство разработанных технологий, 12 книг и монографий, опубликовано свыше 1350 научных статей.

Молодые ученые нашего института поступают на обучение в магистратуру, докторантуру, побывали в странах ближего и дальнего зарубежья на стажировках. На счету у НИИ сотни созданных сортов риса, кормовых, бахчевых культур, картофеля, множество научных пособий и статей.

С докладом на собрании выступил директор ТОО Серикбай Умирзаков, прозвучали слова благодарности ведущим ученым Х. Джамантикову, К. Бакирулы, В. Тяну, К.Шермагамбетову, А.Подольских, О. Аймухамбетову за их научный труд и вклад в дело воспитания молодого поколения ученых.

//Кызылординские вести.-2014.-22 апреля.-С.2

Келесі 2015 жылы дүние жүзі, одан бетер соғыстың зардабы қатты тиген бұрынғы КСРО кеңістігіндегі халықтар Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығын атап өткелі отыр. Осы орайда кей өңірлерде Жеңістің 70 жылдығына байланысты дайындық жұмыстары басталып та кетті. Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің «Қорқыттану және өлке тарихы» ғылыми-зерттеу институты қызметкерлері де өз үлесін қосып, соғыс кезіндегі Қызылорда облысының жағдайы туралы мүрағат деректерінен алынған құжаттар негізінде бірқатар мақалалар ұсынбақ. Бүгінгі бірінші мақала 1941 жылы облысқа эвакуацияланғандарға арналады.

1941 жылы Кеңес үкіметі неміс әскерлерінің соғыс ашу мүмкіндігін сезсе де, соғыс басталған сәтте не істерін білмей калды. Неміс әскерлері соғыстың бірінші күні КСРО территориясына 60 километр еніп, соғыстың басында екпінділігін арттырып отырды. Көптеген КСРО жерлері және экономикалық байлықтары немістердің қолында қалып қойды. Тек маусым күні ғана КСРО халық комиссарлары кеңесінің жанынан М.Шверник басқарған «Эвакуадия жөніндегі кеңес» құрылды. Бұл декеме немістердің басып алуы қаупі туған жерлерден өнеркәсіп орындарын, мекемелерді және түрғындарды шығысқа қарай көшіру мәселесімен айналысты. Шындығын айту керек, бұл мекеменің ұйымдастыруымен және КСРО-ның сол кездегі қатаң тәртібімен қыруар жұмыс атқарылды. 1941 кылдың шілде-қараша айларының кезінде 1523 өндіріс орны және 12 миллион адам шығысқа қарай эвауаңияланды. Өндіріс орындарының және адамдардың басым көп бөлігі Уралға, Сібірге қарай, ал 1941 жылы бір бөлігі Волга бойына көшірілді. Волга бойына көшірілендер келесі 1942 жылы немістер өз шабуылдарын осы бағытт жүргізгенде қайтадан эвакуаиялануға мәжбүр болды.

Қазақстанға 1941-1942 жылдары 300-ден астам зауыт көшірілді, олардың 142-сі ірі өндіріс орындары болды. Бұл зауыттардың көбісі кейін Қазакстан жеріндегі ірі өндіріс орындарының негізін калады. 1941- 1942 жылдары Кеңес әскерлері шегініп жатқанда Қазақстанға 532,5 мың адам Одақтың батыс аймактарынан көшіріліп әкелінді. Бұған қоса, көшіп келген зауыттар мен фабрикалардың 50 мың маман- жұмысшылары мен инженер-техникалық қызметкерлері келді. Бұлардан бөлек, Қазақстанға 970 мың поляктар мен немістер күштеп көшірілгенін ескерсек, соғыстың алғашкы жылдары Қазақстандағы демографиялық жағдайдың қиын болғанын көруге болады.

Ұлы Отан соғысына дейінгі жүргізілген соңғы 1939 жылғы санақ мәліметтері бойынша, Қазақстанда 6 151 102 адам тұрған. Олардың 120 395-і Ұлы Отан соғысына дейін күштеп қоныс аударылғандар еді. Бұл кезде біздің облысымызда 328 067 тұрғын болса, олардың 94 593-і кала, 233 474-і ауыл тұрғыны болатын. Облыс халқының 18,2 пайызы қалалық жерлерде, 81,8 пайызы ауылдық жерлерде орналасты. 1941 жылдың 8 шілдесінде облыс қарамағына 1300 адам сиятын 10 жатақхана берілген эвакуациялық пункт құрылды. Мұнда келгендерді қабылдап, санитарлық тазалаудан өткізіп, жұмысқа тұрғанша жатақханамен қамтамасыз етті. 1941 жылдың 25 шілдесінде эвакуацияланғандар туралы мәлімет беретін анықтама бюросы ашылды және олардың көп болуына байланысты тіркеп, орналастырып, жұмысқа тұрғызу жұмысымен айналысатын облыстық кеңестің атқару комитеті жанынан эвакуациялық бөлім құрылды. Бұған қоса бір мезетте 600 адам тамақтанатын асханалар ашылды. 1941 жылғы 5 тамыздағы эвакуациялық бөлімнің мәліметі бойынша, облысқа 1273 адам келген. Олардың 664-і ер азамат, 609 әйел, 357 балалар болды, 904 еңбекке жарамды, 12 адам еңбекке жарамсыз болды. Бұл бірінші толқынмен келгендердің 1026-сы Қызылорда каласында қалдырылып, 247-сі Аралға, «Арал су көлігі» мекемесіне жіберілді. Бұл адамдардың 704-і келген бойда жұмыска орналастырылды. Облыс орталығында орналастырылғандарға 4530 шаршы метрді құрайтын пәтерлер мен жатақханалардан орын берілді, адам басына шаққанда 4,4 шаршы метрден келді. Алғашқы қарқынмен келгендер кейінгілерге қарағанда әлдеқайда жақсы орналасты

27

деуге болады. Эвакуацияланғандардың үлкен толқынының келе жатқанын біліп отырған облыс басшылары 5 тамызға қарай облыс орталығында 10 530 шаршы метр болатындай баспана дайындады. Бұл негізінен Н.В.Гоголь атындағы пединституттың, ауыл шаруашылығы және сауда техникумдарының жатакханалары болды. Аудан орталықтарында 563 бөлме, колхоздарда 1342 бөлме, совхоздарда 20 бөлме дайындалды. Бұл бөлмелер негізінен қараусыз қалған, көбінесе аштық кезінде қырылған халықтың үйлері, сарайлар, қоймалар болды. Үйлердің көбісінің терезелерінің әйнектері де жок еді. Жаз мезгілі болғандықтан мұндай кемшіліктер білінбеді.

Өкінішке орай, соғыс кезінде облыс аймағына келгендерді тіркеп, нақты санын анықтау жұмысы өз деңғейінде жүргізілген жоқ. Себебі эвакуацияланғандароблыс аумағына кіргеннен, бірі Аалда, бірі Жаңақорғанда түсіп қалды, ұнамаса туыстарым Жамбылда деп деп кетіп қалу жағдайлары болған. Осы себепке байланысты болуы керек, 1941 жылдың 14 қазанындағы мәлімет бойынша облыска келгендер 5 822 деп, ал эвакуациялық бөлім мәліметі бойынша 7 358 адам деп көрсетілген.

Бұдан бөлек соғыс кезінде Қаақстанға уақытша емес тұрғылықты тұруға қоныс аударғандар болды. Мәлімет бойынша соғыс басталғаннан 1941 жылдың 14 қазанына дейін облысқа тұрғылықты тұруға 3 651 адам келген, оның 049 Арал, 2199 Қазалы, 53 Шиелі аудандарына орналасқан.

Бұдан кейін көшкіндер саны 1942 жылдың басына дейін өсіп отырды. Қызылорда облысының қалаларына, барлық аудандарына, колхоздар мен совхоздарына орналасып жатырғандар саны күнде өзгеріп, облыс және аудан орталықтарының, ауылдардың этно-демографиялық жағдайы күрт өзгере бастады.

941 жылдың қарашасында Сырдария ауданында 1114 эвакуацияланған адамдар тұрды, басым бөлігі қазіргі Әл-Фараби көшесіндегі мектеп орнында орналасқан, Сталин колхозына 274 адам, огородник колхозына 164 адам, Бірлестікте 121 адам, Сұлу төбеге 12 адам орналастырылды. Аудан, колхоз басшылары келгендерге барыннша көмек берді, алайда келушілердің көп болуына байланысты және жылы қыстық киім, ыдыс-аяқ алмай шығуларына байланысты барған жерлерінде суықта далаға шыға алмай, тамақ пісіретін, құятын ыдыстары болмай әбігерге түсті. Оның үстіне көрпе-төсек болмай бастапқы кезде еденде шөптің үстінде жайғасуға мәжбүр болды. Алаайда бірінші киындық баспананың болмауы болды. «Терең-сай» колхозында осы баспананың аз болуына байланысты эвакуацияланған Рывкиннің 31 адамнан(16-сы балалар) тұратын отбасы 25 шаршы метр жерде тұрды, осы жерде тамағын да ішті, ұйықтады да. Көшіп келгендерге тамақ істеп ішуге тек картоп және ұн берілді. Сырдария ауданында 1941 жылдың қарашасында осындай қиын жағдай қалыптасқан кезде осылардың үстіне тағы 2500 адамды қабылдауға дайындық жүргізілсін деген тапсырма берілді.

Жалағаш ауданындағы жағдай бұл кезде Сырдариядан да қиын болды. 1941 жылы 5 желтоқсанындағы мәлімет бойынша ауданның елді мекендерінде 2338 эвакуацияланғандар қоныстандырылған еді. Олардың 476 ер азаматтар, 760 әйелдер және 1102 балалар болды.

Бұл мәліметтерді тамыздағы мәліметтермен салыстырғанда, ер азаматтардың саны келушілер ішінде күрт азайғаны көрініп тұр. Бұның себебін соғыс басталғанда үдере көшкен отбасылар толығымен соғыс аймағынан кете бастағаннан, ал кейінгі көшкендер арасындағы соғысқа жарамдылар военкоматтар немесе жол тораптарында тұрған арнайы бөлімдер арқылы жолдарда әскер қатарына жіберіліп отырғаннан көруге болады.

Тағы бір назар аударатын нәрсе, 129 адам (4,6%) енбекке жарамсыздар болды. Ал соғыстың басында шілдеде келгендер арасында бұл көрсеткіш 1 пайыз ғана болатын. Баста аурушаң қарт адамдарды, мүгедектерді соғыс аймақтарынан бірінші қиын-қыстау кезде алып шығу қиын болса керек, ал эвакуациялау жүйесі жолға қойылғасын тұрғындар қарттар мен мүгедектерді де алып кетуге мүмкіндігі болған секілді. Жалағашқа келгендердің басым бөлігі теміржолшылар мен әскердегі азаматтардың отбасы болды. Жалағашқа келіп қоныстанған 2338 адамнан бөлек ауданға 458 баласы бар интернат оқушылары да әкелінді. Ауданға келгендердің 1602-і колхоздарға, 736-сы аудан орталығына орналастырылды. Сонымен қатар 52 адам сол кезде мамандар жетіспей жатқан мектептер мен ауруханаларға орналастырылған мамандар еді, бұл аудан емханасы мен мектептеріне үлкен көмек болды. Эвакуцияланғандарды нанмен қамтамасыз ету үшін Жалағаштың өзінде орналасқан наубайханадан бөлек «Қаракеткен» стансасында және «Қызыл октябрь» колхозында наубайханалар іске қосылды, моншалар жөндеуден өткізіліп, керек жерінде жаңадан салынды. Балаларға аз да болса күнделікті сүт берілді. Қамыс заводы және «Жаңа өмір» артелі эвакуацияланғандарды отынмен камтамасыз етті.

Жаңақорған ауданында 1942 жылдың 10 қаңтарындағы мәлімет бойынша, 3097 көшіп келушілер қоныстанған екен.

Қазалы ауданына 1942 жылдың 16 қаңтарына дейін 2976 адам, яғни 1164 отбасы қоныстанған: колхоздарға 108 адам, қалаға 1076 адам, поселкеге 1792 адам. Қазалы ауданына эвакуацияланғандардың жағдайы ауыр болды. Келгендердің 50 пайызы жұмыссыз болды, берілген көмек ескерусіз таратылды, ақшаларына затты сатып алу ұйымдастырылмады, екі монша ғана жұмыс істеді, балалар үйіндегі 260 баланың төсегі, киімі, азық-түлігі нашар болды, ауданға келгендердің мектеп жасындағы 100 баласы аяқ киім болмай мектепке бара алмады. 1942 жылдың 16 каңтарында осы мәселе Қазалы аудандық комитетінде қаралғаннан кейін ғана жағдай өзгере бастады.

Қармақшы ауданына 3263 адам көшірілді оның 1155-і ер адамдар, 2108-і әйелдер. Бұлардың 1456-сы жасөспірімдер, 1628-і еңбекке жарамды болды. Олардың 342 адамы өндіріс орындарына, 565-і көлік саласына, 5 адам МТС-ке, 528 адам мекемелерге, 851 адам колхоздарға жұмысқа тұрғызылды. 151 еңбекке жарамсыз адамдарға азық-түлік аттестаты берілді.

Қызылорда облысына қоныстанған эвакуцияланғандар ішінде жағдайы ауыр болғандар осы ауданда болды. Колхоздарға орналасқандар жағынан жұмыс істемей, рұқсат берсе, басқа жаққа көшу туралы тілек білдіргендер де кездесті.

Қызылорда облысының тұрғындары келгендерді орналастырып қана қоймай, сонымен қатар Қызылордаға көшіріледі деген кәсіпорындар орналасқан жерлерге барып көшірісуге көмектерін берген. Мысалы, 1941 жылы немістер жақындап қалған Смоленск облысының Ярцево қаласында орналасқан Жол қатынастары халық коммисариатына қарайтын Дзержинск зауытына Қазақстаннан 16 адам жіберілді, олар бұл зауытты Сексеуіл станциясына көшірісіп әкелді.

Қызылорда облысы халқының эвакуцияланғандар арқылы көбейгеніне қарамастан, 1941 жылдың екінші жартысында облыстың табиғи өсімі кері сальдомен болды. Бұл дегеніміз, 1941 жылы облыс халқыныңсаны туылғандардан өлгендердің көп болуына байланысты кеміді.

Бұл эвакуацияның бірінші кезеңіндегі облыстың жағдайы, 1942 жылғы Қызыл әскердің сәтсіз шабуылы нәтижесінде КСРО- ның тағы да көп жерлерін немістер басып алып, Еділге жетіп Қазақстанның батыс аумақтарындағы станцияларды бомбалау нәтижесінде Қазақстан жерінде ЗОО- дей азамат қаза болды. Бұл кезең эвакуцияның екінші кезеңі еді. Бұл кезде шығысқа қарай Воронеж, Сталинград, Ворошиловград, Ростов облыстарының, Солтүстік Кавказ халықтары көше бастады.

//Сыр бойы.-2014.- 19 сәуір.-10 б.

30

Ботагоз АЖАРБАЕВА

Для многих людей встреча и время работы с заслуженным работником культуры Казахстана, профессором, композитором, дирижером, акыном и кюйши, основателем и руководителем первого в республике народного ансамбля песни и танца «Сыр сұлуы» Мулькаманом Калауовым стали важными событиями в жизни. Для учеников и последователей он был больше, чем учитель и просветитель.

М.Калауов родился в 1938 году в ауле «30 лет Казахстана» Сырдарьин-ского района Кызылординской области. Его отец Сулеймен был репрессирован как враг народа. Детские годы мальчика прошли в нужде и лишениях. Но Мулькаман не озлобился на мир. Мальчик рано научился играть на домбре. Часто на бескрайних просторах джайлау, где он пас скотину, исполнял свои первые кюи о родном крае, нелегкой жизни аулчан – животноводов, пастухов. Мулькаман чувствовал душой каждое произведение, его смысл и предназначение. Любил кюи Курмангазы, Дины Нурпеисовой, других известных казахских композиторов и кюйши.

Вскоре мастерству и виртуозности юного музыканта стали рукоплескать педагоги и учащиеся кызылординской средней школы №1. Мулькаман был «звездой» всех культурных мероприятий. Учителя возлагали на него большие надежды. Не раз говорила классный руководитель Дабыр Байгутова Калауову своему ученику: «Тебя узнает народ, в тебе есть затаившийся талант».

Музыкальная школа, куда поступил подросток, стала первой ступенью на пути становления незаурядного музыканта. Здесь он освоил не только ноты, игру на нескольких музыкальных инструментах, но и начал серьезно работать над своими произведениями. В 1957 году на областном фестивале Мулькаман исполнил свой новый кюй «Желіс». Чуть позже на республикан-ском фестивале он поразил всех участ-ников и своими первыми песнями «Отаным» и «Фестиваль жыры».

Одним из самых ярких и значимых событий в жизни М.Калауова стало поступление в консерваторию имени Курмангазы (ныне Институт искусств). На вступительных экзаменах наряду с произведениями известных композиторов он исполнил порядка десяти своих. Именно они понравились членам экзаменационной комиссии – композиторам Латифу Хамиди и Ахмету Жубанову. Позднее А.Жубанов, зная, что Мулькаман в совершенстве владеет более двадцати инструментами, посоветовал перейти ему с оркестрового отделения на дирижерское. Молодой дирижер потом не раз выступал на одной сцене вместе с такими корифеями искусства, как Ермек Серкебаев, Гарифулла Курмангалиев, давал концерты по областям. Студенческие годы стали настоящей школой жизни, школой профессионального роста.

Успешно закончив консерваторию, молодой специалист вернулся в родную Кызылорду, возглавил кафедру музыки и пения педагогического института имени Н.В.Гоголя. За годы преподавательской деятельности М.Калауов воспитал около двухсот мастеров музыкального искусства. Среди них Бексултан Байкенжеев, Амирхан Абильдаев, Кобен Даулетияров. Именно в эти годы Калауов написал свои ныне всеми любимые песни «Ана туралы жыр», «Көл жағасында», «Сағыныш». В каждое новое произведение он вкладывал душу, любовь. Вот что пишут о песне «Ана туралы ән» в своих воспоминаниях отличник народного просвещения КазССР Жумагали Ергалиулы и деятель культуры РК, почетный работник образования РК Жумабек Аккулов: «Мы часто были одними из первых слушателей новых музыкальных произведений нашего наставника М.Калауова. Как-то в перерыве между занятиями он, обращаясь к нам, и, в частности, к певцу Махмуту Ауезову, попросил оценить новую песню, которую посвятил своей матери. Его пальцы начали медленно перебирать струны домбры. Боль, тоска и любовь, одновременно переполнявшие душу музыканта, выплескива-лись в нарастающие ритмы. Все его эмоции и переживания оставили особый отпечаток в наших сердцах. Мы поняли, о чем хотел рассказать композитор. Это заметил и он. Позднее мы были рады, что эта песня, написанная на слова поэта С.Сейтмаганбетова, стала популярной в народе и среди артистов».Имя Мулькамана Калауова неразрывно связано с ансамблем «Сыр сұлуы», который стал первой ласточкой в Казахстане – первым народным ансамблем песни и танца. – Это было в мае 1967 года, – рассказывает одна из первых участниц ансамбля, старший преподаватель кафедры КГУ имени Коркыта-ата, доцент Зинаида Сексенбаева, – члены жюри областного смотра художественной самодеятельности под председательством М.Калауова решили

31

отобрать наиболее яркие таланты из числа многочисленных участников и создать ансамбль. Основной костяк его составили студенты музыкального отделения пединститута. Название ансамблю было присвоено «Сыр сұлуы», так называлась новая песня композитора Ш.Калдаякова на слова З.Шукурова – один из первых наших номеров.

В июле 1967 года ансамбль в составе 160 человек отправился в Алматы на республиканский смотр художественной самодеятельности. Завоевав первое место, «Сыр сұлуы» получил путев-ку для участия в числе других казахстанских коллективов в декаде казах-ской литературы и искусства в Москве. 90 участников ансамбля дали десятки концертов в Большом театре, на эстраде ВДНХ. Каждый номер артистов был удивительным, самобытным, неповторимым почерком отражался в многокрасочном выступлении коллективов. Все это не могло оставить равнодушным зрителей Москвы. По возвращении ансамблю «Сыр сұлуы» первому в республике было присвоено высокое звание народный. Кызылординским артистам рукоплескали на Х Всемирном фестивале молодежи и студентов в Софии. Они побывали в Молдавии, Каракалпакии, Йемене. С концертами ансамбль выступал во всех районах и аулах области, городах республики. В 1971 году «Сыр сұлуы» был награжден Почетной грамотой Министерства культуры РК, о нем был снят фильм режиссером Болатом Габитовым-Жансугуровым. Создание ансамбля «Сыр сұлуы» помогло зарождению в республике многих других художественных коллективов, таких как «Досмұқасан», «Айгұл», «Нұргүл», «Алтын арай» и других. В нашей области возникли фольклорно-этнографический ансамбль «Сыр сазы», «Дидар».

Ансамбль «Сыр сұлуы» всегда обращался к народным истокам, показ самобытных народных песен и танцев был незыблемым. Главным носителем этих традиций, несомненно, был Мулькаман Калауов. В память о создателях ансамбля, внесших большой вклад в развитие национального искусства, его участниках в 2005 году З.Сексенбаева при поддержке руководства КГУ имени Коркыта-ата выпустила в свет книгу «Сыр сұлуы». В ней удалось собрать ценные материалы, отклики, рецензии известных поэтов, писателей и музыкантов, артистов.

Музыкальная натура М.Калауова отличалась широтой круга интересов. В нем прекрасно сочетались и талант композитора, и истинные человеческие качества – доброта, искренность и любовь к людям. Невольно возникает чувство благодарности природе за то, что она щедро наделила его такими качествами. Он был мастером на все руки, любое дело ему было по плечу.

– С Мулькаманом можно было вести беседу на любую тему, будь то искусство, политика, наука, – вспоминает сват композитора, известный в области ветеран здравоохранения Ернияз Омаров, – он любил природу, любил охоту, рыбалку. Не обременяя других, делал всю работу сам. Для него не было безвыходных ситуаций.

Мулькаман Калауов был универсальным композитором. Наряду с песнями и кюями он написал много музыкальных композиций для спектаклей. Именно ему в 1975 году доверил написать музыку для спектакля Т.Ахтанова «Ант» художественный руководитель нынешнего областного музыкально-драматического театра Хусеин Амир-Темир. – Получилась замечательная музыка, – вспоминает режиссер, – примечательно, что записал ее М.Калауов вместе со своим оркестром и хором. Музыка полностью раскрыла природу спектакля, наш замысел. Я в очередной раз убедился в художественном мастерстве и таланте моего друга.

В 1982 году М.Калауов был приглашен на преподавательскую работу в консерваторию имени Курмангазы. Был деканом факультета народных инструментов, доцентом кафедры оркестрового дирижирования, профессором.

В 2005 году именем М.Калауова была названа аудитория №508 в КГУ имени Коркыта-ата, где он работал долгие годы.

Талантливый музыкант был заботливым отцом и мужем. Его отеческая улыбка и доброжелательность подкупала. Она окрыляла окружающих, несла свет любви и добро, а смех его был кристально чистым, ярким и глубоко душевным. Верным другом и сподвижником идей до последних дней была его любимая жена Бибайша Байзакова. Вместе они воспитали сына и дочь, троих внуков.

М.Калауов внес большой вклад в развитие казахской национальной культуры и искусства. Он умер десять лет назад, но искусство, которому он посвятил всю свою жизнь, живет в сердце каждого из нас.