Мазмұны Кіріспе І тарау. Геронтология ғылымы туралы түсінік. Қартаң адамдардың проблемалары. Қартаң адамдардың өмір санасы әлеуметтік проблема ретінде. ІІ тарау. Қарт адамдардың әлеуметтік-психологиялық сипаттамасы

Халық даналығын «Қарттық – қуаныш емес» дейді. Афоризмнің тұжырымдылығы оны жәбірлегіш етеді не ол болмыстың көпқырлылығымен барлық қиындылғымен түсінбейді. Бұл пікір болғандықтан оған қарама-қарсы болуы мүмкін. Қарттық адамдардың ойынша тек өзінің мүмкіндіктері мен резервтерін біртіндер азайтатын жас.

Қартайғандағы өмір оңай емес шығар. Бірақ ол адамдардың уақытқа пассивті демалу кезеңі сияқты қарайтыныдай стеротипті көзқарасарынан арылыу керек. Бұл – үнемі белсенділікке шақыратын өз тұлғасын және психикалық дамуындағы жауапкершілкке сезім, ұмытуға болмайтын өмір стилі өмірдегі құндылықтар мен қуаныштарды табу болып анықталған кезеңде таусылмайды, өзінің айналасындағылардан және өзімен құндылықтармен саналы үнемі көріп отыру керек.

Қартаю құлдырау процесі болмау керек. Қарттық кезеңнің шеберлігі әр минуттан өмірлік құндылықтарды тауып отырылуында.

Қарт адамдардың жастарда жоқ бір санасы бар бұл: өмір даналығы, білім құндылығы. Дәл осы даналық жер бетіндегі өмір сүруші адамға ұзақ уақыт серік бола алады, қоғамның дамуында күшті стимул мен фактор болып табуы мүмкін.

Ғылым адам өмірін адамдардың бір-біріне деген қызығушылығын теория, категория, түсінік және басқа да ғылым адамдары меңгерген құралдар мен ойлау тәсілдерін ұйымдастыра отырып анализдеуге тырысуда.

Қарт адамдар әлеуметтік қолдауды керек етеді. Ол өздерін комплектентті сезінуге мүмкіндік береді, «өздерін анықтау бақылаудағы» мұқтаждығын мойындап және олардың өмірін альтернативті жас іздеу керек.

Әлеуметтік қолдау өмірдегі соңына бейімделу мен әрекеттесетін маңызды фактор.

Егде адамдар өзіндік жеке әлеуметтік қауым болып табылады. Оның ерекшелігі тұрғындардың қартаюы қоғамның урбанизациялануы, демократиялануы, әлеуметтік-мәдени қызмет аясының дамуы зейнетақымен зейнеткерлердің санының көбеюі, ересек балаларымен, қарт ата-аналардың бөлек тұруы арқылы күшейе түседі. Қоғамдық егде адамдардың рөлі олардың тарихи тәжірибе мен мәдени дәстүрлерді ұстанушы, жеткізуші ретінде анықталады. Нақты бір әлеуметтік-мәдени ұрпақтардың әлеуметтік өмірбаянына байланысты өзіндік ерекшеліктерге ие. Барлық кезеңдерде, дәуірлерде және барлық қоғмадарда жеке тұлғаның өмір қызметінде жасерекшелігі терең із қалдырады. Егде адамдардың жалпы ерекшелігі олардың ақыл-ойы, әдеттері, мінезі мен әлеуметтік бағдарының қалыптасуы көне дәуірлерден бастап қазіргі күнге дейін философиялық және психологиялық, педагогикалық әдебиеттерде кең талқылынып келеді.

Біздің еліміздегі қарт адамдардың өмір салты мен демалысын зерттеу, оларға мемлекетпен қоғамдық ұйымдардың назар аударылыуы жеткілкті дәрежеде емес. Қарттардың тәжірибесі мен күш қуаты толық дәрежеде пайдалынбайды. Зейнеткерлікке шыққан соң олардың қоғамдық өмірге белсене араласуға мүмкіндігі төмендейді.

Қарт адамдар зейнеткерлікке шығу психологиялық жағынан даяр бомайды. Бос уақыттарын дұрыс пайдаланбайды. Тұрмыс жағдайы төмен болған соң қарттар көп уақытын үй шаруасына арнайды. Рухани мүдделерге онша мән бере бермейді. Қарт адамдармен мәдени-ағарту жұмыстарын жүргізуге талдау жасау, оның толық жоспарланбағандығын, қарттардың мүддесін ескерумен, олардың қажеттіліктеріне немқұрайлы қарау сипаттарын көрсетеді.

Қарт адамдардың демалысын ұйымдаструдың нәтижелі формаларын теориялық әдістемелік жақтан әзірлеу олардың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерін түсінуді және жеке тұлғаның ерекшеліктерін ескеруді қажет етеді.

Біздің бақылуымыз бойынша, демалыс белсенділігі сипаты мен деңгейі мына факорлаға байланысты болып келеді: 1)Денсаулығы мен психологиялық белсенділігі жағдайы; 2) әлеуметтік жағдайы (жалғызіліктілігі, балаларымен бірге тұруы); 3) бұрынғы жұмыс тәжірибесімен қоғмадық белснеділігі адамдар мен және ұйыммен бұрынғы қоғамдық байланысын сақтауы; 4) материалды қамтылуы мен табыс мөлшері; 5) мәдениеті мен білім деңгейі; 6) мінез-құлық ерекшеліктері.

Қарт адамдармен әлеуметік жұмыс жүргізудегі шетел тәжірибесі мұндай әлеуметтік-мәдени қызмет көрсетумен бос уақытты дұрыс ұйымдаструдың нәтижелілігін көрсетеді, яғни көпфункциялы орталықтар ашылып, оған мемелекет және түрлі қоғамдық ұйымдар, саяси ұйымдар, қайырымдылық ұйымдары көмек көрсетуі керек. Қарт адамдардың әлеуметтік қызметтерін белснеді қалыпқа көшіруді оны білім жүйесіне ендіруді қажет етеді. Бұлай ету жаңа білім мен дағдыны игеру олардың өмір ағымынан қалып қоймауын, ең алдымен мәдени, рухани баюын қарастырады.

Іс-шаралардың қаржыландырудың болжамды сомасы:

2006ж-

Есепті сомалар:

2007-307,7 млн. тенге

2008-320,4 млн. тенге

Барлығы: 978, млн.тенге

Ұсынылып отырған іс – шаралар қарттарға қатысты қарым – қатынаста стратегияны белгілеуге, аға ұрпақ өкілдерінің қорғалуы мен сенімдіктерін күшейтуге, аға ұрпақ арасында өткізіліп жүрген қазіргі заманғы саясатты іске асыруға бағытталған қолданыстағы құқықтық нормаларды жұмылдыруға бейімделген.

Егде жастағы қарттарды өмір сүру жағдайын жақсартуға, көрсетілетін көмектің атаулылғына бейімделген шаралар жоспарланған.

Қарттардың денсаулығын жақсартуға, оларға алдын-ала емдік көмек көрсетуді қамтамасыз етуге, бағытталған шаралар анықталған.

Аға ұрпақ өкілдерінің әлеуметтік қорғалуын ұйымдастыру әлеуметтік қызмет көрсету бойынша мүмкіндіктерді кеңейту жөніндегі тәжірибелік шаралар берілген.

Қарт кісілерге әлеуметтік-тұрмыстық көмек көрсету мәселелерін шешуге түрлі мемлекеттік және мемлекеттік емес құрылымдарды, демеушілерді тарту жоспарланған.

Аз қамтамасыз етілген зейнеткерлерді, мүгедектерді, жалғызбасты қарттарды шефтік көмекке алу тәжірибелік жаңарту көзделген.

Кесте 1

№	Топ Деңгейі	А	В	С
1.	Қоғамның мәселелері	17	12,5	0
2.	Туысқандар мәселесі	42	45	10
3.	Кәрілік – ауыр жүк	0	10	30
4.	Қарттық - жалғыздық	8	7,5	30
5.	Денсаулық мәселесі	8	17,5	20
6.	Үлгермеушілік қорқынышы	25	7,5	10

Кесте 2

№	Топ Деңгейі	А	В	С
1.	Туысқандардың мәселесі	25	30	20
2.	Өткен өмірді еске түсіру	17	25	30
3.	Қалау мен болмыстың сәйкес келмеуі	33	12,5	20
4.	Денсаулық	8	12,5	20
5.	Жалғыздық	0	17,5	10
6.	Тағы басқалар	17	2,5	0

№	Топ Деңгейі	А	В	С
1.	Болашақ туралы сөйлеу өткен өмірден күту; денсаулық туралы ойлар; туысқандар туралы ойлау; тұрмыстық мәселелер; жетістіктерді күту; қиындықтары күту; қоғам мәселелеріне қызығушылық; отсудтсвие күту; алдағы өмір деңгейін сақтап қалуға үміт.	8 4 13 4 29 0 21 0 21	9 14 10 20 9 4 6 8 19	5 15 5 17,5 0 22,5 2,5 30 25
2.	Өткен уақыт туралы (сөйлеу): істеуге болады, бірақ істемеймін; ойлағандарына жеткендігін; өз жоспарларының жартылай орындалғандығы; өткен кездегі мақсаттары мен ұмтылыстарының қате болғандығы; жетістіктерге қарағанда сәтсіздіктердің көп болуы.	8 54 21 17 0	1 15 38 35 6	40 5 10 15 30
3.	Зейнеткерлікке шығу туралы (сөйлеу): қобалжу; байсалды қарау (жайбарақат); қуану жағдайы.	25 54 21	25 85 10	60 30 10
4.	Туысқандарға байланысты қарым-қатынас: жалғыз қалу қорқынышы; жақындарына көмектесуді ойлау; жақындарынан қолдау күту.	0 75 25	25 50 25	30 20 50
5.	Кәрілікке көрсетілген қатынас: кәрілік – бұл сырқат; кәрілік – бұл жұмыстан дем алу; өмірдің бір кезеңі; кәрілік – ауыр жүк; кәрілік – жақындар туралы қамқорлық; тәртібінің қорытындысы; өлімнен қорқу.
6.	Өмірдің қызық кезеңдері: балалық; жастық; оқу жылдары; нағыз кезеңі.	0 25 42 33	30 27,5 30 25	40 40 10 10