ІІ тарау. Мектепте оқушылардың білім сапасын мониторингілеудің ғылыми әдістемелік мәселелері

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында атап көрсетілгендей, мектептің бастуыш сатысында оқыту жетістіктерін бағалау оқушылардың білімін аралық бақылаумен және оқу жетістіктерін ішнара мониторингтік бағалаумен аяқталады.

өркениетті елдерде (АҚШ, Европа елдері, Ресей) оқушылардың білімінің жетістіктері көрсеткіштерін анықтауға басым бағыт берілуде. Мысалы, Шотландия, Австралия, Голландияда білім сапасын тексеруге негізгі компоненттері оқушының жетістіктері болып табылатын кешенді жүйелер қолданылады.

Соңғы 10 жылда оқыту жетістікеріне қатынасты халықаралық деңгейде бірнеше зерттеулер жүргізілуде. Білім сапасын бағалаудың Латын Америкасының лабораториясы ЮНЕСКОның қаржыландыруымен loboratorlo жобасы бойынша 18 Латын Америкасы елдерінде бағалау жүйесінің жиынын көрсетуде. Онда әрбір елде 3-ші және 4-ші сынып оқушылары арасында сараптау жүргізіліп, оқушылар тест тапсырмаларын орындайды. Білім сапасын дамыту мен бекіту мақсатында оқыту жетістіктері мониторингісі Оңтүстік Африка консорциумы (SACMEQ) ЮНЕСКОмен ЮНИСЕФ бірлескен жобасы 70 елде жүргізілуде. Мониторинг пен білімді бағалаудың тұрақты жобасы «барлығын қамту ұстанымы қағидасын» басшылыққа ала отырып, белгіленген сабақтар бойынша оқушылардың білім алу сапасын және потенциялын көтеру көзделеді. Соңғы жылдардағы зерттеу жұмыстарында оқушыларды оқуға қамтуға басым бағыт берілуімен қатар білім сапасын көтеру және баланы мектепке тарту, орнықтыру, оқуда белгілі нәтижеге жету мәселелері қарастырылады. Зерттеу барысында соңғы жылдарда оқушылар жетістігін бағалауда оқушылардың оқу бағдарламасында көрсетілген білім, білік және дағдының ауқымды пайызын меңгеретіні анықталған.

2001 жылы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі мен ЮНЕСКО және Сорос-Қазақстан қоры бірлестікте пилоттық жоба аясында бастауыш білім сапасының мониторингі жүргізіледі. Онда Мемлекеттік стандарт пен бастауыш сатыда оқушылардың білім, білік және дағдыларының сәйкестігі зерттелді. Ғылыми-зерттеу нәтижесі бойынша эксперимент жүргізілген мектептерде білім жетістіктерінен 1-сынып оқушылары бірінші орында, ал 2-сынып оқушыларының білім деңгейінің төмендігі байқалған. Сонымен бірге ғылыми-зерттеу жұмысының қорытысында оқушылардың оқу бағдарламасын толық меңгеретіндіктері және білім жетістіктерінің міндетті мемлекеттік білім стандартының талаптарына сәйкес келетіні анықталған.

А.И. Субеттоның пікірі бойынша ғасыр табалдырығынан аттаған уақытта білім адамзат баласының басты құныдылықтарына айналғанын уақыттың өзі дәлелдеп отырғандай.

Ғалымдардың (С.Е. Шишов, В.А. Кальней) пікірінше стандарт және сапа жетістіктер деңгейі бағалау көрсеткіштері стандарт талаптарының деңгейіне (минимум) оқушылардың білім, білік, дағдыларының сәйкес келуі тиіс.

Г.А. Строкованың ойымен келісе отырып, педагогикалық мониторингтің негізгі қызметіне төмендегілерді жатқызамыз: ақпараттық, аналитикалық-бағалау, ынталандыру-мотивациялық, реттейтін жан-жақты қызмет.

Қазіргі заман талабына сай мектептегі оқу барысында оқушылардың даму динамикасын және мектептің өзін-өзі бағалау жолымен дамуын қадағалайтын білім сапасын мониторингілеу жүйесін жасау қажеттігі туындап отыр.

Мониторинг – күрделі педагогикалық құбылыс. Мониторинг – бағалау мен білім сапасын бақылау механизмі.

Ғылыми принциптері: мақсаттылық, үздіксіздік, толықтық, сапаны жан-жақты білу, алынатын ақпараттың жариялылығы мен нақтылығы және т.б.

Мониторингілеу – (латынша: monitov – ескертуші, бақылаушы) – біріншіден, қоғамда немесе оның қайсыбір топтарында болып жатқан өзгерістерді жүйелі түрде өлшеу жүйесі, екіншіден, адамның шараушылық карекетіне байланысты қоршаған ортаның жай-күйін қадағалау, бағамдау және болжамдау.

Интерактивтік оқыту бойынша бағалау критерийлерй: философиялық іс-әрекеті, этикалық іс-әрекеті, өзара қарым-қатынасы, сыныпты басқару, оқушылардың белсенділігі, өзінің пікірін айта білуі, ұжымның пікірі, топта жұмыс істеуі, мұғалімнің рөлі.

Жалпы орта білім беретін мектептің бастуыш сатысында «Математика» пәні бойынша білімділігін анықтау компоненттері: мотивтілік-құндылық, мазмұндық, іс-әрекеттік.

Мотивтілік-құндылық компоненті. Оқушылардың өзін-өзі жетілдіру қажеттілігіне, олардың шығармашылық әрекетінің қалыптасуына, сондай-ақ қоршаған ортаға көңіл-күй және құндылықтық қатынасында көрінетін мотивтерге бағытталған тұрақты мотивтердің жиынымен байланысты.

Мазмұндық компонент – қоршаған орта туралы пәндік және жалпы мәдени білімдердің кешенін қамтиды.

Іс-әрекеттік компонент қазіргі әлеуметтік қоғамда толыққанды өмір дағдыларын жүзеге асыруда қажет болатын пәндік және жалпы мәдени компетенциялардың кешенінен тұрады.

Білім берудің құрылымдық компоненттері: компетенция түрінде берілген мақсаты; алынатын нәтижелері, базалық мазмұны, оқу жетістіктерінің өлшеуіштерінің жүйесі.

Білім берудің құрылымдылық компоненттері іс-әрекеттік компонентік тұрғыда қарастырылып, компентенттік тәсілге негізделеді.

Жалпы орта білім беретін мектептің бастауыш сатысында «Математика» пәні бойынша білімділігін бағалау өлшеуіштерін іріктеу критерийлері:

• 
  «Математика» білім саласы бойынша анықталған компетенция түрінде берілген мақсатқа сәйкестігі;
  
• 
  алынатын нәтижеге жету өлшеуіштерінің жүйелілігі мен тиімділігі;
  
• 
  оқушының дайындық деңгейінің объективті бағалануы;
  
• 
  іріктеп алынған өлшеуіштердің нәтижелі болуы.
  

Өлшеуіш құралдары: тапсырмалар, жаттығұлар, бақылау жұмыстары, есептер, практикалық және өзіндік жұмыстар мен тест тапсырмалары, білімді тексерудің жазбаша формасы, интервью түріндегі әігімелесу және т.б.