Мазмұны кіріспе микроэкономика пәні және методологиясы
Бәсекелес нарықта өнімнің бірлігін 10 доллар бағамен өткізетін фирманың өндірістік функциясы
жүктеу/скачать 2,65 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 8. Фирма өндірістің 2 факторын – еңбек пен капиталды пайдаланады. Олардың шекті өнімдері тең: MP L = 24, MP K = 16
- 12 тақырып. ЖАЛПЫ ТЕПЕ-ТЕҢДІК 1. Жалпы тепе-теңдікті талдау. Бір адам экономикасының үлгісі
- – өзара тік байланыстағы нарықтар
- 2. «Таза» айырбас экономикасының үлгісі. Эджворт диаграммасы
- 3. Өндіріс нәтижелілігінің үлгісі. Парето – нәтижелілік
- 4. Игілік, әл-ауқат экономикасының негізгі теоремасы
- 1. Үлестірудің эгалитарлық үлгісіне
- 2. Унитарлық көзқарас
- 4. Ролсуандық көзқарас
7. Бәсекелес нарықта өнімнің бірлігін 10 доллар бағамен өткізетін фирманың өндірістік функциясы: Q = 145L – 0.75L2 Жалақының 1000 доллар мөлшерінде фирма неше жұмыскер жалдайды? а) 15
б) 25 в) 30
г) 50 8. Фирма өндірістің 2 факторын – еңбек пен капиталды пайдаланады. Олардың шекті өнімдері тең: MPL = 24, MPK = 16, ал бағалары тең: PL = 4, PK = 8. пайдасын жоғары көтеру үшін фирмаға пайдалану қажет а) көбірек еңбек пен капиталды б) азырақ еңбек пен капиталды в) еңбекті көбірек, ал капиталды азырақ г) капиталды көбірек және еңбекті азырақ
– өзара тік байланыстағы нарықтар – бір нарық фирма өндірісінің өнімі екінші нарық фирма өндірісінің ресурсы (қоры) болып келеді. – өзара тік байланыстағы нарықтар – нарық өндіріс өнімдері бір-бірін ауыстырады немесе бірін-бірі толықтырады. Жалпы тепе-теңдік үлгіде өзара байланыстар мысалы ретінде мұнай, бензин, автомобильдер және көмір нарықтарын алуға болады. Бір себептерден мұнай өндірісі қысқарады дейік, нәтижесінде бағасы өсіп кетті. Оның салдары: ұсыныстың азаюы және бензин нарығында бағаның өсуі. Бензин мен автомобильдер комплементарий – тауарлар болғандықтан, автомобильдер нарығында сұраныс пен бағалар төмендейді, ал мұнай субтитут – тауары – көмір нарығында, керісінше – бағалар өседі. Осындай өзгерістермен байланысты нарықтағы өндіріс көлемдерінің және бағалардың өзгеруі кері байланыстар әсері деп аталады. Бірақ бағалар мен ұсыныстардың бірқатар өзгерістерінен кейін (әр нарықта болып жатқан) экономикада қайтадан жалпы тепе-теңдік орнайды. Жалпы тепе-теңдік орнату мүмкіндігі жөніндегі мәселе (экономикалық қажеттілікке жеткізетін) экономикалық теорияда әлі ашық болып тұр. Нәтижелілік өлшемі – келесі шарттарға сәйкес келу:
бар ресурстарды пайдалану өндірушінің де, тұтынушының да әл-ауқатын жоғарылату сұраныстың ұсынысқа теңдігі Сонымен, біздің міндетіміз: осы тұрғыдан нарықтардың барлық жиынтығында тепе-теңдік үлгілерін қарау. Нәтижелілікке жетудің ең қарапайым үлгісін талдауынан бастайық – Робинзон Крузо экономикасының үлгісі. Робинзон Крузо экономикасының үлгісі (1 адам экономикасының үлгісі) бір ғана адамның (Робинзон Крузо) қызметін қарайық. Ол бір мезгілде бір өнімнің – бидайдың өндірушісі де тұтынушысы да және 1 ғана өндіріс факторына – еңбекке ие. Робинзон Крузо бір мезгілде жалғыз өндіруші де, жалғыз тұтынушы да болғандықтан, ол өз өзіне «жалақы» төлейді дейік. ө  ндіріс көлемі
В U3 U2 U1 В демалыс сағаттары Бар болған уақыт
ТС = W*(B –n), мұнда (B –n) – еңбекке (өндіріске) кеткен уақыт. TR = Pb* · B. Осыдан, пайда шамасы тең: п= TR – ТC = Pb* · B –W*(B – n). Алынған теңдеудің негізінде бірдей пайданың қисық сызығын саламыз. Алынған бірдей пайданың сызықтары бір-біріне жарыспалы, WPb тең еңкіштігі бар, пайданың жоғары деңгейін көрсететін сызықтар координатың басталуынан жоғары тұр. Өндіруші ретінде Робинзонның тепе-теңдік нүктесі L1 болып табылады, онда бидайдың В1 бірлігін өндіру үшін (В – n1) еңбек сағаттары пайдаланады. Енді тұтынушы рөлінде Робинзонның пайдалылық функциясын (қызметін) жоғарылататын бағаны тауып алайық. Робинзонның бірдей пайдасының ең жоғары сызығы бір уақытта оның бюджеттік сызығы болып келеді, себебі оның бюджетін (табысын) пайда құрайды. Тұтынушы ретінде Робинзонның тепе-теңдік нүктесі L2, онда бюджеттік сызық F парықсыздық қисық сызығын жанай өтеді. Сонымен, тұтынудың ең дұрыс, ұнатымды жиыны – n2 – бос уақыт сағаттары мен В2 бидай бірліктері. Алынған үлгіде өнімге деген сұраныс ұсыныстан аздау, ал еңбекке деген сұраныс оның ұсынысынан көптеу. Бұл Робинзон Крузоның тепе-тең емес үлгісі. Өндіруші мен тұтынушы тепе-теңдік нүктелері сәйкес келгенде ғана біз Робинзон Крузоның оптимумын табамыз. Мұнда сұраныс пен ұсыныс теңесетін бағаларға сәйкес келеді. Бір адамның үлгісіндегі бұл тепе-теңдік L* нүктесіне жетеді (92 сурет).
өндіріс көлемі В L1 В1 • L2 U3 В2 • U1 F U2
Бар болған уақыт 91 сурет. Робинзон Крузо экономикасы үлгісіндегі тепе-теңдік еместік Сонымен, бір адамның үлгісіндегі тепе-теңдік С сызығының еңкіштігімен анықталады. С – пайдаға тең сызық, сонымен бірге бюджеттік сызық. Қаралған үлгі өзін-өзі реттеуші: баға механизмінің көмегімен, ол өзін-өзі тепе-теңдік жағдайға келтіреді. 
B L* U3 U1 U2 G демалыс сағаттары B
2 тұтынушы – А және В екі тауарды айырбастайды – X және Y. Диаграмманың көлденең өстері Х тауарға тік, Y тауарға сәйкес. А тұтынушы үшін санау төменгі сол бұрыштан, В тұтынушы үшін – жоғары оң бұрыштан басталады. Эджворт жәшігінің ішіндегі әр нүкте 2 тұтынушының әр түрлі нарық себеттеріне (корзина) сәйкес, яғни диаграмманың кез келген нүктесінде ХА +ХВ = X және YA+YB = Y. ( ХВ
YA Z YB Е UA А 0 ХА Х Х игіліктің жалпы көлемі
Б Шарттар қисық сызықтары ұл нүктелер нәтижелі, бірақ әр нақты нарықта қайсысын таңдайды – ол «әр саудагердің іскерлігіне, жылпостығына» байланысты. Екі игіліктің мүмкін нәтижелі үлестірулерін табу үшін 2 тұтынушы парықсыздық қисық сызықтарының өзара жанасатын барлық нүктелерін айыру қажет. Алынған қисық сызық шарттар қисық сызығы деп аталады (94 сурет). Е2 Ү игіліктің жалпы көлемі Е1 Е Х игіліктің жалпы көлемі 94 сурет. Шарттар (келісімдер) қисық сызығы Шарттар қисық сызығы 2 игіліктің мүмкін үлестірулерін көрсетеді, олардан кейінгі өзара пайдалы мәмілелер мүмкін емес. 3. Өндіріс нәтижелілігінің үлгісі. Парето – нәтижелілік Сонымен, Эджворт жәшігін және шарттар қисық сызығын салу нәтижесінде біз 2 тұтынушы араларында 2 тауарды мүмкін нәтижелі үлестіруін алдық, бірақ олардың қайсысы ең ұтымды екенін айталмаймыз. Бұл сауалға жауап беру үшін өндіріс нәтижелілігін табуға Эджворт диаграммасын салу қажет, яғни өндіріс нәтижелілігінің үлгісін. Ол сәйкес салынады, айырмасы: тауарлар емес, өндіріс факторлары (еңбек пен капитал), олар 2 тұтынушы емес, X пен Y тауарлар өндірісі араларында үлестіріледі. Парықсыздық қисық сызықтарының орнына біз изокванта саламыз, факторлардың өндірісті нәтижелі үлестіруін табу үшін – өндірістік шарттар қисық сызығын. Егер экономика нәтижелі болса, Х тауарды өндірудің жалғыз мүмкіндігі – Y тауардың біршама санын өндіруден бас тарту. (X,Y) координаталар жүйесіндегі өндірістік шарттар қисық сызығын салғанда, біз 2 тауардың өндірісі үшін өндірістік мүмкіндіктердің қисық сызығын аламыз – бұл 1 тауардың өндірісі екінші тауар өндірісінен тәуелділігі. Әр нүктедегі өндірістік мүмкіндіктер қисық сызықтарының еңкіштігі түрленудің шекті нормасы деп аталады (95 сурет). Y Тауары 
Х Тауары
95 сурет. Өндірістік мүмкіндіктер қисық сызығы MRTXY түрленудің шекті нормасы (marginal rate of transformation) – Y тауардың әр қосымша бірлігін алу үшін бас тартуға қажет Х тауардың саны. MRTXY = MCY/MCX, мұнда МС – әр тауар өндірісінің шекті баламалы шығындары Нәтижелілік үлгісін, «таза» ауыстыру мен өндіріс нәтижелілігі үлгісін қосып, біз жалпы үлгіні аламыз, табамыз. Оның көмегімен қойылған міндетті шешеміз: өндіріс факторларын, тауарларды ең жоғары тұтыну нәтижемен қалай үлестіру керек? Парето – нәтижелілікті көрсететін ахуал 96 суретте салынған. Парето – нәтижелі үлестіру Е нүктесінде, онда өндіруші көзқарасы бойынша нәтижелілік тұтынушы көзқарасы бойынша нәтижелілікпен сәйкес келеді. Бұл нүктедегі парықсыздық қисық сызығының (MRC) еңкіштігі өндірістік мүмкіндіктер қисық сызықтарының еңкіштігіне тең (MRT). MRTXY = MRSAXY = MRSBXY YТ Е Х Тауары 96 сурет. Парето – нәтижелілік Барлық нүктелерді қосып, пайдалылық шегін табамыз. 97 суретте көрсетілген (пайдалылық сызығын), онда UA – A тұтынушы пайдалылығы; UВ – В тұтынушы пайдалылығы. U •Н E UA 97 сурет. Пайдалылық шегі 4. Игілік, әл-ауқат экономикасының негізгі теоремасы Әл-ауқат жаңа классикалық экономикасының негізгі теоремасы бойынша, бәсекелестің барлық шарттарын сақтай отыра, экономика Парето – нәтижелі жағдайға ұмтылады. Басқаша айтқанда, нағыз бәсекелестің бары нәтижелі өндіріс пен үлестіруді ұйғарады. Игіліктердің үлестіруі пайдалылық шегіне сәйкес деңгейде қамтамасыз етіледі. Әл-ауқат экономикасының теоремасына сәйкес қоғамдық әл-ауқат функцияларына анықтама беруге болады. Әр жеке адамның әл-ауқаты сияқты, қоғамдық әл-ауқат қоғам түтынған игіліктер сонымен анықталып, қоғамның әр мүшесі пайдалылығының жиынтық функциясы болып табылады, яғни қоғамдық әл-ауқат тең f(UA, UB, …., Un), мұнда UA, UB, …., Un – қоғамның әр мүшесінің пайдалылығы. Егер «қоғам» 2 адамнан тұрса, қоғамның әл-ауқат функциясының графикалық түрі осындай болады:  UA
UB 98 сурет. Қоғамдық әл-ауқаттың өсуі 98 суретте қоғам мүшелерінің пайдалылығы үшін салынған парықсыздық қисық сызықтары көрсетілген. Қоғамдық әл-ауқат қоғам мүшелерінің пайдалылықтары жоғарылаған сайын өседі. Парықсыздық қисық сызықтарының жағымсыз еңкіштігі мынаны көрсетеді: егер бір субъектінің пайдалылығы азайса, қоғамдық әл-ауқатты өсірудің жалғыз тәсілі – екінші субъектінің пайдалылығын көбейту. Әл-ауқат экономикасының теоремасы күрделі математикалық есептердің көмегімен дәлелденеді. Бірақ, тіпті бәсекелес ортада да Парето – нәтижелілік тәжірибеде емес, көбінесе теорияда өмір сүреді. Оның объективтік себептері бар. Олар 4: нарық билігі, қоғамдық игіліктер, сыртқы әсерлер мен ақпараттың бір-біріне сай болмауы. Біріншісін біз қарадық, қалғандарына келесі тақырыптар арналған. Әл-ауқат экономикасының талдауына көшер алдында Парето – нәтижелілік қоғамдық әл-ауқаты мен әлеуметтік әділдікпен қалай өзара қатынаста болғандығын көрейік. 1. Әр жеке адам тілейтін үлестіруді Парето – нәтижелілік қамтамасыз ете ме? Қоғамдық әл-ауқаттың өлшеміне сай ма? Ол үшін 97 суретке назар аударайық. Графиктегі Н нүктесі Парето – нәтижелі емес: оған сәйкес үлестіру бойынша мәмілеге қатысушы жағдайының жақсаруы екіншісінің жағдайы төмендегенін ұйғарады. Сонымен бірге, Н нүктесіндегі үлестіру В тұтынушыға көбірек пайдалылық әкеледі (А тұтынушымен салыстырғанда). Сондықтан В тұтынушы осындай үлестіруді Е нүктесіндегі үлестіруден әділдеу деп санайды. Нәтижелі үлестіру әділ үлестіру деген емес. Экономикалық нәтижелілік пен әлеуметтік әділдік қазіргі замаңғы экономикасының ең өткір мәселесінің бірі. Экономикалық теорияда әділдікке деген 4 негізгі көзқарас қалыптасты: 1. Үлестірудің эгалитарлық үлгісіне сәйкес (фр. egalite – теңдік) өркениет теңдікке ұмтылу керек, яғни игіліктердің тең үлестіруіне. Бұл көзқарасты марксистер алып, оның нәтижелеріне өзіміз куә болдық. Оның жақсы жақтары да, кем жақтары да болады. 2. Унитарлық көзқарас – ол қоғамның барлық мүшелерінің жалпы пайдалылығын өсіретін үлестіруді насихаттайды. 3. Нарықтық көзқарас – нарықтық үлестіруді жақтайды тең болмаса да, экономикалық нәтижелі. Нарықтық үлестірудің нәтижелері әділ, кім қабілетті және еңбексүйгіш, сол көпке ие болады. 4. Ролсуандық көзқарас – қоғамның ең аз қамтамасыз етілген мүшелерінің пайдалылығы өсіріледі. Бұл көзқарас теңсіздікті туғызады (ең жоғары қамтамасыз етілген азаматтар жоғары салық төлейді). Бәрі де бай бола алмайды, бірақ ешкім де кедей болмау керек. Біз әл-ауқат экономика теориясын жіктей аламыз. Ол әділдік түсінігіне деген утилитарлық және нарықтық амалдардың қосындысының мысалы болып табылады. Осыдан оның барлық кемшіліктері туындайды. Қазіргі заманда көптеген нарықтар – олигополиялық және монополистік бәсекелес нарықтар. Олар нағыз бәсекелес нарықтардан ерекшеленеді. Әл-ауқат экономика теориясының артықшылығы: ол ресурстарды (қорларды) үлестіру мәселесіне анық және айқын амал ұсынады. жүктеу/скачать 2,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
Y UB В
ауары
B