Мәдени өсімдіктер мен үй жануарларының шығу орталықтары

жүктеу/скачать 412,82 Kb.

Дата	07.02.2022
өлшемі	412,82 Kb.
	#84246

Байланысты:
Мәдени өсімдіктер Сманқұл А

Мәдени өсімдіктердің таралу орталығы
КРИТЕРИЙ

Мәдени өсімдіктер

Мәдени өсімдіктер– адамдар өздерінің әр түрлі қажеттілігін (азықтық, талшықты, дәрілік, бояғыш, эфир майы, мал-азықтық, т.б.) қанағаттандыру мақсатында өсіретін өсімдіктер. Мәдени өсімдіктердің пайда болуы адамзат мәдениетінің қалыптасуымен тығыз байланысты.

Мәдени өсімдіктер– адамдар өздерінің әр түрлі қажеттілігін (азықтық, талшықты, дәрілік, бояғыш, эфир майы, мал-азықтық, т.б.) қанағаттандыру мақсатында өсіретін өсімдіктер. Мәдени өсімдіктердің пайда болуы адамзат мәдениетінің қалыптасуымен тығыз байланысты.
Мəдени өсімдіктер жабайы өсімдіктерден тараған. Алғаш адамдар өсімдіктердің жеуге келетін жемістері мен түйнектерін тамаққа пайдаланған. Жабайы өсімдіктердің тұқымдарын жинап, оларды өздері қоныстанған жерлердің айналасына егіп, өсіре бастаған. Өсімдіктер өскен жерлердің топырағын қопсытып, арамшөптерінен тазартқанда, жиі суарғанда олардың жақсы өсетінін, жемістерінің, тұқымдарының, тамыр-жемістерінің əрі үлкен, əрі дəмді болатынын байқаған.

Мәдени өсімдіктердің таралу орталығы - әр түрлі мәдени өсімдіктердің шыққан жері.

Мәдени өсімдіктердің таралу орталығы - әр түрлі мәдени өсімдіктердің шыққан жері.
Мұндай орталықтар болатынын алғаш рет Н.И. Вавилов дәлелдеді.
Вавилов орталықтары – жабайы табиғатта кездесіп, қолға үйретілген ауылшаруашылық дақылдары немесе жануарларға туыстас болып келетін жабайы жануарлар мен өсімдіктердің үлкен саны өсетін орталықтар.

Мәдени өсімдіктердің сан алуандылығы және шығу орталығын орыс ғалымы Н.И.Вавилов зерттеді. Ол бес континентті айналып шығып, дүниежүзінің 52 елдерінде болды. Вавилов өсімдіктердің 400-ге жуық түрінің Оңтүстік Америкада мәденилендірілгенін дәлелдеді. Ол осы сапарында мәдени өсімдіктердің 1000-ға түрін зерттеді.

Н.И.Вавилов

КРИТЕРИЙ

Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын атай алады
Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарының шығу себебін біледі
Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарында кездесетін өсімдіктерге мысал келтіре алады

Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары: 1. Орталықамерикадық, 2. Оңтүстікамерикалық, 3. Жер орта теңіздік, 4. Азиялық 5. Абиссиналық, 6. Жерорта теңіздік, 7. Үндістандық, 7A. Оңтүстік шығыс азиялық 8. Шығыс азиялық

I. Қытай орталығы – мұнда 138 алуан түрлері бар, соның ішінде мүмкін ең алғашқысы және ең маңыздысы бидай, қарақұмық және бұршақ тұқымдастары болып табылады.
II. Үнді орталығы (субконтинентті толықтай алғанда) – бұл жерде күріш, тары және бұршақ тұқымдастары, жалпы алғанда 117 түрі болған. Сонымен бірге бұл орталыққа Үнді-малай орталығы (Индонезия, Филиппиндер ж.т.б.-рын қоса алғанда) да кіреді; мұнда болса, бастапқы дақылдарға тамыржемістер (Dioscorea, Tacca түрлері ж.т.б.), сонымен бірге жеміс-жидектер, қант құрағы, дәмдеуіштер және де басқалары, 55 түрі болған.
III. Ішкі Азия орталығы (Тәжікстан, Өзбекстан ж.т.б.) – осында бидай, қарабидай және де көптеген шөпті бұршақтұқымдастар, сонымен бірге тұқым егілетін тамыржемістер мен жемістер, 42-ге жақын түрлері бар.
IV. Кіші Азия орталығы (соның ішінде Күнгей Кавказ, Иран мен Түрікменстанда) – негізгі түрлері; бидай, қарабидай, арпа, тұқымды және жемшөп бұршақтұқымдастар, жемістер ж.т.б., 83-ге жақын түрлері бар.
V. Ақтеңіз орталығы – шығыста орналасқан басқа орталықтарға қарағанда маңызы төмен, бірақ та бидай, арпа, жемшөп, көкөніс пен жемістер, сонымен бірге әсіресе дәмдеуіштер мен өсімдіктердің эфир майлары, 84-ке жуық түрлері бар.
VI. Абиссина орталығы (қазіргі Эфиоп) маңызы аз, негізінен мұнда бидай мен арпа, жергілікті дәндер, дәмдеуіштер, ж.т.б., 38-ке жуық түрлері бар.
VII. Оңтүстік Мексика және Орталық Америка орталығы – жүгері, үрме бұршақ, бақша дақылдары, дәмдеуіштер, жеміс пен талшықты дақылдар өсіруде маңызы үлкен, 49-ға жақын түрлері бар.
VIII. Оңтүстік Америка Анд аймағы (Боливия, Перу, Эквадор) – Андыда картоп пен басқа да тамыржемістер, дәнді дақылдар, көкөніс, жеміс пен дәмдеуіштер, сонымен бірге есірткі (кокаин, хинин, табак ж.т.б.) өсіруде үлкен маңызы бар. 45-ге жуық түрлері бар. Сонымен бірге Вавилов теориясына Таяу Шығыс (орталық) пен Африка, Солтүстік Қытай (орталық), Оңтүптік Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағы, Мезоамерика (орталық) және Оңтүстік Американы қамту үшін Харлан тарапынан енгізілген өзгерістерді қарастыру керек.

жүктеу/скачать 412,82 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: