Мәдениет және өнер” институты “Көркем қолданбалы өнер және кәсіби білім” кафедрасы 5В01200 «Кәсіптік оқыту»
Әдебиет: [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] . 3 апта
жүктеу/скачать 1,82 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мақсаты
| Әдебиет: [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7]
. 3 апта 9 кредит саны № 7 дәріс Тақырып: Шойынды өңдеу Дәрістің мазмұны: Шойынның құрылысы Мақсаты: Болат пен шойынның қолданылу аясы. 1.Шойынды өңдеу Шойын-құрамында марганец (1,5 %-ке дейін), кремний (4,5 %-ке дейін), күкірт (0,08%-тен аспайтын), фосфор (1,8 %-ке дейін),т.б. Элементтер болатын темірдің көміртекті қорытпасы. Шойын құрамындағы көміртектің мөлшері 2% -тен астам болады. Домна пешінде қорытылған руданың алғашқы өнімі болғандықтан, шойын қара металлургияда ерекше орын алады. Пайдалану мақсатына қарай домналық шойындар: қайта өңделетін (яғни болатқа түрлендіру мақсатында қайта өңдеуге жіберелетін); мәнерлі құймалар өндірісі үшін пайдаланатын құйма шойын, болатты қышқылдандыруға және легирлеуге арналған арнайы немесе домналық ферроқорытпалар (ферромарганец, ферросилиций,айналық шойын, силикомарганец) т.б. болып бөлінеді. Шойын құрамындағы көміртек 2 түрлі құрылымдық жағдайда болады. Бұл шойынның көміртекті темір қорытпаларының басқа түрлерімен салыстырғандағы ерекшілігі болып саналады. Алғашқы жағдайда шойын құрамындағы көміртек еркін күйдегі графит түрінде болады. Мұндай шойын сұр шойын немесе шыңдалған шойын деп аталады. Екінші жағдайда шойын құрамындағы көміртек байланысқан күйде яғни темір карбиді Fe3C (цементит) түрінде болады. Мұндай шойын ақ шойын деп аталады. Ақ шойын көбінесе цементит пен ферриттің эвтектикалық қоспасы түрінде кездеседі. Ол ледебурит деп аталады. Сұр шойынның (кремниі көп, ал оның осылайша аталуы металдың сынған жерінің түсі сұр болуына байланысты) құймалық қасиеттері жоғары болуы себепті ол шойындық құймаларды өндіру үшін негізгі материал болып табылады. Оның механикалық қасиеттері едәуір дәрежеде құрылымына тәуелді (перлитті шойын, болатты шойын) болады. Сондықтан химиялық құрамын өзгерту (аз мөлшерде модификаторлар деп аталатын арнайы элементтерді қосу) арқылы шойында құрылымдық өзгерістер жасалады. Сөйтіп, шойынның механикалық қасиеттерін едәуір жоғарылатуға болады. Магниймен модификациялап нәтижесінде алынатын беріктілігі жоғары шойынның құрамындағы графит домалақ түйіршіктер (сфероидты) тәрізді орналасады. Машина жасау саласында сұр шойыннан әр түрлі құймалар (шестерня, цилиндр, суппорт, стахина т.б.) дайындалады. Лигерленген (никельмен, хроммен, мыспен) сұр шойыннан термиялық өңдеу арқылы) арнайы қасиеттері бар, тозуға төзімділігі жоғары штампылар, тұтқырлығы жоғары поршень сақиналары, коррозияға төзімді тигель т.б. құймалар алынады. Ақ шойыннан (кремний аз, металдық сынған жерінің түсі ақ болады) негізінен болат дайындалады. Құрамы белгілі кейбір ақ шойынды тотықтандырғыш немесе бейтарап ортада қыздыру арқылы шыңдалған құймалар (машина жасауға қажетті) алынады. Металдық негізінің құрамына қарай шыңдалған шойын: ферритті шойын және перлитті шойын болып ажыратылады. Ақ шойынға лигерлеуші элементтер (бор, хром, никель, кремний) қосу арқылы оның механикалық қасиеттерін едәуір жоғарылатуға болады. Мысалы, 12-20% хром қосылған ақ шойын ыстыққа төзімді әрі тозбайтын материал ретінде, ал 22-28% хром қосылған ақ шойын коррозияға төзімді материал ретінде пайдаланылады. Өнеркәсіпте табиғи лигерленген шойын да пайдаланылады. жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|